Rùa Hồ Gươm khi còn sống (Ảnh: kienthuc.net.vn)
Theo đó, trong các ngày từ 26/4 đến 9/5/2018, một khóa tập huấn giới thiệu về gen trong môi trường (eDNA) và thử nghiệm kỹ thuật phát hiện eDNA dùng thiết bị di động để tìm kiếm cá thể Giải Sin-hoe hay còn gọi là Rùa Hoàn Kiếm (Rafetus swinhoei), đã diễn ra tại hồ Đồng Mô và Xuân Khanh, Hà Nội.
Khóa tập huấn do Tiến sĩ Tracie Seimon, Nhà khoa học phân tử, Chương trình Sức khỏe Động vật của WCS, trụ sở tại Vườn thú Bronx, New York, Mỹ, hướng dẫn, cùng sự hỗ trợ kỹ thuật của Tiến sĩ Brian D. Horne, Chuyên gia về Rùa nước ngọt và Rùa cạn, Chương trình về loài của WCS.
Loài Rafetus swinhoei, được biết đến với tên gọi Rùa Hoàn Kiếm, do người Việt Nam thành kính đặt cho, được xem là biểu tượng của Hà Nội bởi nó gắn liền với truyền thuyết lâu đời về hồ Hoàn Kiếm, là loài rùa quý hiếm nhất thế giới với chỉ 4 cá thể được biết còn tồn tại đến nay (2 cá thể ở Việt Nam và 2 cá thể ở Trung Quốc).
Trong 15 năm qua, tổ chức ATP đã tiến hành nhiều cuộc khảo sát trên diện rộng nhằm tìm kiếm các cá thể mới của loài này ngoài tự nhiên và đã thành công trong việc xác định 2 cá thể tại Việt Nam. Cá thể Rùa Hoàn Kiếm - thứ hai mới được ATP, phối hợp với Tổ chức Turtle Survival Alliance (TSA) và Đại học bang Washington, Mỹ phát hiện gần đây bằng kỹ thuật eDNA. Hiện nay, sự tham gia của Tổ chức WCS và CRES vào quá trình tìm kiếm cùng sự tiến bộ của kỹ thuật eDNA mang lại hi vọng về một kỹ thuật nghiên cứu cho phép khảo sát loài nhanh chóng tại những hồ và khu vực tiềm năng.
eDNA là viết tắt của gen hay DNA (Deoxyribonucleic acid, tiếng Việt còn gọi là ADN) trong môi trường, do các sinh vật sống thải ra môi trường. eDNA có thể được sử dụng như một công cụ pháp y để phát hiện các loài quý hiếm dựa vào mẫu môi trường như đất, nước và không khí, thay vì lấy trực tiếp từ một cá thể. Bộ dụng cụ di động chẩn đoán phân tử, để xác định eDNA trong mẫu nước, đã được WCS phát triển thành công, với mục đích tìm ra những loài có nguy cơ tuyệt chủng, đặc biệt tập trung vào loài Rùa Hoàn Kiếm. Với tính năng chẩn đoán nhanh, di động và thân thiện với môi trường, bộ dụng cụ eDNA mang lại hy vọng mới cho việc tìm kiếm cá thể Rùa Hoàn Kiếm ngoài tự nhiên, giúp hoạt động thu thập, chẩn đoán mẫu nước trở nên dễ dàng hơn bởi eDNA có thể được chẩn đoán trực tiếp ngay tại nguồn nước.
Mục tiêu của khóa tập huấn là nâng cao kiến thức và hướng dẫn các nhà nghiên cứu bảo tồn từ ATP, CRES và WCS, về cách điều khiển và áp dụng bộ dụng cụ di động eDNA trong các chuyến khảo sát thực tế. Ngoài ra, đây cũng là cơ hội để thử nghiệm hiệu quả hoạt động của kỹ thuật mới này trước khi đưa ra ứng dụng rộng rãi.
Tham gia khóa tập huấn, các học viên đã có 2 ngày ở Hà Nội để học lí thuyết và 13 ngày còn để thực hành sử dụng bộ dụng cụ nhằm thu thập và chẩn đoán mẫu nước có thể có gen Rùa Hoàn Kiếm tại hồ Đồng Mô và Xuân Khanh, xã Sơn Tây, huyện Ba Vì, Hà Nội.
Trong khóa tập huấn, Phó Giáo sư Lê Đức Minh, CRES, chia sẻ “Kỹ thuật mới này có ý nghĩa lớn trong việc khảo sát những loài khó tìm kiếm và đang bị đe dọa trên toàn thế giới, đặc biệt là động vật thủy sinh. Việc phát triển bộ dụng cụ di động eDNA chắc chắn sẽ hỗ trợ tích cực công tác bảo tồn nhiều loài động vật nguy cấp nhất nước ta.”
Khóa tập huấn góp phần thúc đẩy tinh thần hợp tác giữa ba tổ với mục tiêu chung cuối cùng là bảo tồn loài rùa nguy cấp nhất trên thế giới, Rùa Hoàn Kiếm. Hoạt động thu thập và chẩn đoán mẫu gen trong môi trường tiếp theo dự kiến được tiến hành vào tháng 12/2018 và tháng 1/2019, khi nhiệt độ nước xuống thấp hơn, nhằm tối ưu hóa cơ hội tìm ra DNA của Rùa Hoàn Kiếm tại hồ Đồng Mô và Xuân Khanh.