Jerusalem – vùng đất thiêng chưa có hòa bình
Lễ khai trương Đại sứ quán Mỹ tại Jerusalem (Ảnh: Reuters)
Jerusalem trong tiếng Semitic cổ có nghĩa là “Thành phố của hòa bình”, nhưng trong suốt quá trình lịch sử tồn tại, Jerusalem đã chứng kiến biết bao cuộc xung đột đẫm máu nhằm tranh giành nó. Thành phố này có một vị trí rất quan trọng trong đức tin của 3 tôn giáo lớn trong khu vực là Do Thái Giáo, Thiên Chúa Giáo và Hồi Giáo. Cả 3 tôn giáo này đều xem Jerusalem là “thánh địa” và cuộc tranh giành vẫn còn tiếp diễn cho đến tận ngày nay.
Đối với người Thiên Chúa Giáo, Jerusalem là nơi chúa Jesus qua đời và còn lưu lại rất nhiều thánh tích cổ tại đây. Người Hồi Giáo xem Jerusalem là nơi nhà tiên tri Mohammed bay về trời, trong khi người theo Do Thái Giáo xem Jerusalem là nơi chứa đựng bản sắc của toàn bộ dân tộc Do Thái, là nơi có đền thờ thiêng liêng của vua Salomon.
Người Israel và người Palestine ngày nay dưới sự hậu thuẫn của thế giới Hồi Giáo cùng các nước Arab vẫn liên tục xung đột để tranh giành Jerusalem.
Năm 1947, Liên hợp quốc thông qua Nghị quyết xóa bỏ quyền ủy trị của Anh ở Palestine và chia cắt vùng đất Palestine thành hai quốc gia độc lập, của người Arab (đó là Nhà nước Palestine) và người Do Thái. Trong khi thực tế, lịch sử vùng đất này thuộc về người Arab, người Do Thái chỉ bắt đầu “hồi hương” về Palestine từ năm 1917 theo kế hoạch của Anh khi đó nắm quyền ủy trị Palestine.
Người Palestine đã không chấp nhận Nghị quyết của Liên hợp quốc. Vì thế, Jerusalem tiếp tục bị chia rẽ cho đến khi Israel chiếm hoàn toàn Jerusalem sau cuộc Chiến tranh 6 ngày (năm 1967).
Năm 1996, sau cuộc bầu cử Quốc hội đầu tiên, cố chủ tịch Tổ chức giải phóng Palestine (PLO) Yasser Arafat đã tuyên bố lấy Jerusalem làm thủ đô của nhà nước Palestine đang hình thành. Trước đó năm 1980, Quốc hội Israel cũng đã đơn phương tuyên bố: “Lấy Jerusalem làm thủ đô vĩnh viễn của Israel”.
Cuộc tranh giành Jerusalem vì thế được coi là nơi đụng độ giữa các tôn giáo lớn, với một bên là Israel - đại diện cho Do Thái Giáo và Thiên Chúa Giáo, và một bên là Palestine - có sự hậu thuẫn của thế giới Hồi Giáo. Cuộc giao tranh đẫm máu này cứ thế tiếp diễn khi Palestine luôn đưa “yêu sách Jerusalem” vào vấn đề thành lập Nhà nước Palestine độc lập. Trong khi Israel lại không bao giờ chấp nhận từ bỏ “thánh địa” của mình.
Khi có nghị quyết của Liên hợp quốc chia đôi vùng đất Palestine thành hai quốc gia độc lập, người Do Thái trở về vùng đất Palestine đã tăng đáng kể. Nhằm hợp thức hóa vùng đất được xem là “thánh địa” của mình, Israel đã tiến hành việc xây dựng nhà định cư cho người Do Thái hồi hương tại khu vực tranh chấp với Palestine.
Đến nay, Israel đã tiến hành xây dựng hàng nghìn nhà định cư Do Thái ở khu Bờ Tây, Đông Jerusalem và Dải Gaza. Israel cho rằng, các khu định cư là cần thiết cho an ninh của nước này và người Palestine phải công nhận quyền tồn tại của Israel nếu có một hòa ước. Tuy nhiên các nhà phân tích cho rằng, hoạt động xây dựng nhà định cư của Israel chính là một chướng ngại lớn đối với hòa bình ở Trung Đông. Hành động này của Israel đã gây ra sự phản đối lớn từ những người Palestine, làm bùng lên các cuộc biểu tình và những vụ tấn công của người Palestine nhằm vào người Israel trong nhiều thập kỷ qua.
Từ năm 2009, chính quyền của Tổng thống Mỹ Barack Obama đã liên tục gây sức ép buộc Chính phủ Israel ngừng xây dựng các khu định cư ở Bờ Tây và khôi phục lại tiến trình hòa bình với Palestine. Tuy nhiên, chính quyền Israel vẫn tiếp tục cho phép mở bán những ngôi nhà được xây dựng tại khu định cư ở Đông Jerusalem. Song song với đó, chính quyền Israel vẫn tiếp tục thông qua kế hoạch xây dựng thêm các khu nhà định cư tại các vùng lãnh thổ tranh chấp với Palestine. Những hành động này khiến cho tiến trình đàm phán giữa Israel và Palestine luôn lâm vào bế tắc.
Quyết định thổi bùng bạo lực
Và trong lúc tiến trình hòa bình Israel-Palestine vẫn trong tình trạng bế tắc, thì việc Tổng thống Mỹ Donald Trump ngày 6/12/2017 chính thức công nhận Jerusalem là thủ đô của Israel và buổi lễ khai trương đại sứ quán mới của Mỹ tại Jerusalem chính thức diễn ra đúng ngày Israel kỷ niệm 70 năm tuyên bố thành lập nhà nước Do Thái (14/5/1948 - 14/5/2018) đã khiến bạo lực ởTrung Đông bùng nổ trở lại.
Bạo lực bùng phát trở lại sau quyết định của Tổng thống Mỹ (Ảnh: Reuters)
Dù không tham dự, song Tổng thống Mỹ Donald Trump đã có bài phát biểu qua video trước các quan khách. Trong đoạn video, ông Trump cho rằng, việc dời Đại sứ quán Mỹ tới Jerusalem “là sự kiện mất rất nhiều thời gian mới đạt được”. Tổng thống Mỹ nhấn mạnh: “Israel là một quốc gia có chủ quyền. Với quyền lợi giống như bất kỳ một quốc gia có chủ quyền nào khác, nước này có quyền chỉ định thủ đô của mình”. Tuy nhiên, ông Trump cũng nhấn mạnh, Washington vẫn tìm kiếm một thỏa thuận hòa bình giữa Israel và Palestine, đồng thời nêu bật sự hỗ trợ của Mỹ đối với việc giữ nguyên trạng Núi Đền. Tổng thống Trump cho biết: “Thành phố này và toàn bộ quốc gia này là một minh chứng rõ ràng cho tinh thần không gì có thể phá vỡ của người dân Do Thái”.
Việc mở Đại sứ quán Mỹ tại Israel ở Jerusalem là bước đi “hiện thực hoá” tuyên bố của Tổng thống Mỹ Donald Trump hồi cuối năm 2017 khi công nhận vùng đất linh thiêng này là thủ đô của Israel. Đây cũng được xem là hành động nhằm thực thi một lời hứa mà ông Trump, khi còn là ứng cử viên tổng thống Mỹ đưa ra trong cuộc gặp Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu tại Tháp Trump ở New York, cũng là cam kết tranh cử của ông Trump trước các lực lượng bảo thủ ở Mỹ.
Động thái này của Tổng thống Trump được ví như một "cú đòn" giáng mạnh vào thế giới Hồi giáo và các nước Arab, gây ra hàng loạt phản ứng giận dữ từ ngay các nước đồng minh của Mỹ. Với quyết định này, Tổng thống Trump không những đã phá vỡ chính sách hàng thập kỷ qua của Mỹ tại Trung Đông mà còn được cho là đặt dấu chấm hết cho nỗ lực đạt được hòa bình giữa Israel và Palestine. Hơn nữa, động thái này còn được xem là đã đảo ngược chính sách đối ngoại của Mỹ trong nhiều thập niên qua đối với tiến trình hòa bình Trung Đông, đặc biệt khi Mỹ đang giữ vai trò trung gian nhằm thúc đẩy một giải pháp toàn diện, công bằng và lâu dài cho cuộc xung đột giữa Palestine và Israel.
Hệ lụy khôn lường đã được báo trước
Quyết định của Mỹ chuyển Đại sứ quán nước này tại Israel đến Jerusalem đang làm gia tăng căng thẳng tại khu vực Trung Đông, khiến tiến trình hòa bình vốn đình trệ ở khu vực càng khó khăn hơn. Nhiều nước trên thế giới, trong đó có cả các đồng minh của Mỹ đã phản đối động thái này của Mỹ.
Liên đoàn Ả Rập sẽ nhóm họp phiên đặc biệt vào ngày 16/5 để thảo luận và bày tỏ sự phản đối với động thái dời sứ quán của Mỹ. Tổ chức này nhấn mạnh quyết định của chính quyền Tổng thống Trump “là bất hợp pháp”. Tổng Thư ký Liên đoàn Arab (AL) Ahmed Abul Gheit đã chỉ trích các nước tham gia buổi lễ mở cửa Đại sứ quán Mỹ tại Jerusalem. Theo ông, động thái này của Mỹ là "bước đi cực kỳ nguy hiểm, vi phạm nghiêm trọng luật pháp quốc tế và các nghị quyết của Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc". Liên đoàn Arab (AL) dự kiến sẽ tổ chức một cuộc họp bất thường trong ngày 16/5 nhằm thảo luận về động thái bị cho là "bất hợp pháp" của Mỹ.
Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Recep Tayyip Erdogan tuyên bố Mỹ đã từ bỏ vai trò làm trung gian hòa giải tại khu vực Trung Đông khi quyết định chuyển Đại sứ quán tới Jerusalem. Ông chỉ trích quyết định chuyển Đại sứ quán của Mỹ là bất chấp "lẽ phải và công lý", cũng như coi thường cộng đồng quốc tế.
Trong khi đó, Tổng thống Palestine gọi đây là "cú tát vào mặt" người Palestine và thế giới Arab, cho rằng Mỹ không còn được coi là bên hòa giải công bằng tại Trung Đông.
Jordan cũng phản đối quyết định của Mỹ dời Đại sứ quán tới Jerusalem, coi đây là hành động "vi phạm trắng trợn" hiến chương của Liên hợp quốc. Trong một tuyên bố cùng ngày, Jordan đã lên án quyết định đơn phương của Tổng thống Donald Trump công nhận Jerusalem là thủ đô của Israel, bất chấp Palestine tuyên bố Đông Jerusalem là thủ đô của Nhà nước Palestine trong tương lai.
Chủ tịch Quốc hội Iran Ali Larijani cảnh báo, động thái của Mỹ tái bố trí Đại sứ quán nước này tại Israel sẽ thổi bùng lên những căng thẳng tại Trung Đông. Tuyên bố của ông Larijani nhấn mạnh hành động của Mỹ "sẽ làm gia tăng căng thẳng trong khu vực và thế giới". Ông kêu gọi các quốc gia Hồi giáo có những biện pháp nhiêm túc hơn để phản đối những quyết định của Mỹ.
Bộ Ngoại giao Iran đã kêu gọi cộng đồng Hồi giáo đoàn kết chống lại quyết định trên của Mỹ, đồng thời cảnh báo hậu quả có thể xảy đến từ quyết định trên. Bộ trên nêu rõ quyết định này của Mỹ sẽ chỉ làm tăng ý chí và quyết tâm của người dân Palestine cũng như "các hành động phản đối người Do Thái và Mỹ trong khu vực và trên thế giới".
Các lãnh đạo Hồi giáo của Ai Cập cũng chỉ trích quyết định trên của Mỹ, coi việc Washington chuyển Đại sứ quán tới Jerusaelm là hành động khiêu khích tới 1,5 tỷ tín đồ Hồi giáo trên toàn thế giới.
Chánh Văn phòng Nội các Nhật Bản Yoshihide Suga cũng bày tỏ quan ngại này vào thời điểm Mỹ chuyển trụ sở Đại sứ quán từ Tel Aviv tới thành phố Jerusalem trong ngày 14/5 bất chấp sự phản đối của nhiều nước. Ông Suga lưu ý đến cam kết của Washington về vấn đề quy chế Jerusalem phải được giải quyết giữa các bên liên quan. Ông Suga nhấn mạnh, Nhật Bản sẽ theo dõi sát sao diễn tiến của vụ việc này, đồng thời khẳng định lập trường của Tokyo cho rằng, các vấn đề tranh cãi và quy chế của thành phố này phải được giải quyết thông qua đàm phán giữa người Israel và Palestine. Chánh Văn phòng Nội các Nhật Bản bày tỏ hy vọng Tokyo có thể góp phần mang lại hòa bình cho khu vực Trung Đông thông qua việc thúc đẩy niềm tin và đối thoại giữa hai bên thông qua nhiều dự án khác nhau.
Nga đã lên tiếng cảnh báo, căng thẳng sẽ leo thang tại Trung Đông sau động thái mới của Mỹ. Ngoại trưởng Nga Sergei Lavrov cho biết Nga phản đối mọi hành động đơn phương thay đổi các nghị quyết quốc tế liên quan đến địa vị của Jerusalem.
Trong khi đó, Liên minh Châu Âu (EU) tuyên bố tôn trọng “sự đồng thuận quốc tế” trong vấn đề Jerusalem, bao gồm cả việc đặt cơ quan đại diện ngoại giao. Các ngoại trưởng Liên minh châu Âu cũng chỉ trích quyết định của Mỹ là thiếu khôn ngoan và có khả năng làm gia tăng căng thẳng.
Ngoại trưởng Pháp Jean-Yves Le Drian cũng cho rằng, quyết định của Mỹ chuyển Đại sứ quán tới Jerusalem vi phạm luật pháp quốc tế, đặc biệt là các nghị quyết của Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc.
Người phát ngôn của Thủ tướng Anh Theresa May khẳng định, nước này không có kế hoạch dời Đại sứ quán tại Israel tới thành phố Jerusalem, đồng thời nhấn mạnh London không đồng ý với quyết định dời Đại sứ quán của Mỹ.
Ngay trong hôm qua, các cuộc biểu tình phản đối quyết định này của Mỹ đã nổ ra rầm rộ ở khu vực Bờ Tây và Dải Gaza. Hàng chục nghìn người Palestine đã tuần hành đến phía Đông Dải Gaza để tham gia cuộc biểu tình quy mô lớn nhằm phản đối lễ khai trương Đại sứ quán Mỹ tại Jerusalem ngày 14/5, cũng như phản đối việc Israel phong tỏa vùng đất duyên hải này suốt 12 năm qua. Các cuộc biểu tình diễn ra tại 5 khu vực chính của phía Đông Dải Gaza.
Theo AFP, lực lượng an ninh Israel đã nổ súng trấn áp khiến ít nhất 52 người Palestine thiệt mạng và 2.400 người bị thương tại khu vực biên giới. Chính quyền Palestine gọi đây là vụ thảm sát kinh hoàng, đồng thời yêu cầu có sự can thiệp ngay lập tức của quốc tế. Trong khi đó, phía Israel tiếp tục duy trì hàng ngàn cảnh sát, binh sĩ siết chặt an ninh ở Jerusalem, đồng thời thả truyền đơn xuống Dải Gaza với nội dung cảnh báo người dân Palestine tránh xa khu vực biên giới.
Trong khi đó, nhằm phản đối việc Mỹ khai trương Đại sứ quán ở Jerusalem, bạo lực giữa những người Palestine với các lực lượng Israel dọc biên giới chung Dải Gaza-Israel đang ngày càng nghiêm trọng.
Và như vậy, Jerusalem - miền đất linh thiêng - vẫn chưa thể yên bình sau hàng thế kỷ tìm kiếm bình yên./.