Di tích Quốc gia Hải Vân Quan
Theo Quyết định trên, Hải Vân Quan được xếp hạng Quốc gia là Di tích Lịch sử và Kiến trúc nghệ thuật. Việc Hải Vân Quan được xếp hạng di tích cấp Quốc gia là cơ sở để các địa phương có di tích bảo tồn và phát huy tốt hơn giá trị đặc biệt của di tích này.
Được biết, Hải Vân Quan (Cửa trên đỉnh Hải Vân), toạ lạc trên đỉnh đèo ngọn Hải Vân, thuộc địa phận Thị trấn Lăng Cô, huyện Phú Lộc, tỉnh Thừa Thiên Huế và phường Hòa Hiệp Bắc, quận Liên Chiểu, thành phố Đà Nẵng. Hải Vân Quan được xây dựng từ đời Trần và được trùng tu vào thời Nguyễn (năm Minh Mạng thứ 7, 1826). Đây là danh thắng được mệnh danh là “Thiên hạ đệ nhất hùng quan”.
Hải Vân Quan nằm ở độ cao 490m so với mực nước biển và là cụm bố phòng quân sự với nhiều công trình gồm hệ thống thành lũy, nhà kho, trụ sự, pháo đài thần công… Dưới thời nhà Nguyễn, Hải Vân Quan là cửa ải quan trọng, là cửa ngõ vào kinh đô Huế từ phiá Nam. Chính vì vậy triều Nguyễn đã tập trung lực lượng và vũ khí quy mô ở Hải Vân Quan để trấn giữ.
Theo Đại Nam Thực Lục, sau khi trùng tu Hải Vân Quan, triều đình đã “phái biền binh 4 đội Hữu Sai và 2 đội Ứng Sai chở súng ống đến để đấy (súng quá sơn bằng đồng 5 cỗ, súng phun lửa 200 ống, pháo thăng thiên 100 cây và thuốc đạn theo súng) theo viên tấn thủ đóng giữ”.
Quyết định của Bộ trưởng Bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch công nhận Hải Vân Quan là di tích Quốc gia
Mặc dù là công trình có giá trị quan trọng về văn hóa, lịch sử, kiến trúc, quân sự, gắn liền với vương triều nhà Nguyễn, song do nằm giữa địa phận tỉnh Thừa Thiên - Huế và Đà Nẵng nên suốt nhiều năm liền Hải Vân Quan không có sự thống nhất trong quản lý, bảo vệ và dần trở thành phế tích.
Vì vậy, trước thực trạng đó, cuối năm 2016 tỉnh Thừa Thiên - Huế và Đà Nẵng đã gặp nhau để bàn giải pháp cứu Hải Vân Quan. Theo biên bản thống nhất của hai địa phương thì để cứu Hải Vân Quan, hai bên cùng lập hồ sơ đề nghị Bộ Văn hóa, Thể Thao và Du lich công nhận là Di tích Quốc gia đối với di tích này. Đồng thời thống nhất trong công tác quản lý, khai thác Di tích Quốc gia Hải Vân Quan, xem đây là giải pháp tốt để đẩy nhanh tiến độ trùng tu di tích, phục hồi, từng bước trả lại vẻ đẹp vốn có của Hải Vân Quan và tạo điều kiện thuận lợi cho các địa phương cùng khai thác hiệu quả cụm di tích này.
Trước mắt, Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố đô Huế sẽ đầu tư kinh phí trùng tu, phục hồi Di tích Hải Vân Quan, đồng thời đưa Di sản này vào danh mục các công trình thuộc di tích triều Nguyễn trong hồ sơ tái đề cử Quần thể di tích Cố đô Huế là Cảnh quan Văn hóa Thế giới đệ trình UNESCO./.