Lễ hội Xa Mã - Rước kiệu Đình Hoàng Châu (Cát Hải, Hải Phòng) - Ảnh Hoàng Tản
Vùng đất cổ Cát Bà được hình thành từ cuối nguyên đại cổ sinh sớm (cách ngày nay khoảng 410 triệu năm), nơi có nhiều lễ hội truyền thống được lưu giữ lâu đời. Lễ hội Xa Mã - Rước kiệu có cách nay khoảng 300 năm là một trong những giá trị văn hóa được người dân ở đây nâng niu gìn giữ qua rất nhiều biến thiên lịch sử.
Lễ hội Xa Mã - Rước kiệu Đình Hoàng Châu được tổ chức từ mùng 10 tháng 6 âm lịch và kéo dài trong 3 ngày. Lễ hội nhằm tưởng nhớ đến công lao của vị thành hoàng và các bậc tiền nhân đã có công khai sinh lập làng là Đế Thích tiên đình Liễu Hạnh công chúa, Thượng đẳng thần còn thờ hai vị Thành hoàng là Đô Nguyên Soái Tuyên Nghi Chi thần và Phó Nguyên Soái Duy Bùi chi thần; đồng thời cũng là để cầu mong cho 1 năm mưa gió thuận hòa, mùa cá bội thu. Dịp này thường có rất đông du khách và những người con làm ăn xa quê trở về dự hội và đoàn tụ cùng gia đình.
Ông Nguyễn Đình Hương - Bí thư Đảng ủy xã Hoàng Châu cho biết: Lễ hội Xa Mã - Rước kiệu Đình Hoàng Châu được tổ chức ngay tại Đình làng - nơi đây đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch ban hành Quyết định số 2084/QĐ-BVHTTDL xếp hạng Di tích quốc gia năm ngày 4/7/2014.
Qua các thần phả, sắc phong và các văn bia hiện còn lưu giữ tại đình làng Hoàng Châu, lễ hội độc đáo của làng Hoàng Châu từ xa xưa đã được tổ chức vào mùa gió nam, mưa lũ nhiều. Lễ hội đã được cấp ủy Đảng, chính quyền và nhân dân địa phương lưu bảo tồn, phát huy nguyên giá trị bản sắc tới ngày hôm nay.
Cũng như nhiều lê hội dân gian khác, phần lễ của Lễ hội bao gồm các nghi thức: Tế cáo yết, tế chính và tế an vị. Ở phần này các du khách thập phương cũng như những người con của làng đều về đây thành kính dâng hương, tế lễ trước ban thờ các vị thành hoàng, cầu mong điều may mắn, an bình trong cuộc sống và tỏ lòng biết ơn công đức tổ tiên. Đồ tế không thể thiếu xôi trắng và các sản vật của địa phương.
Phần hội là nghi thức rước kiệu và xa mã. Rước kiệu là hoạt động mang đậm sự tín ngưỡng tâm linh, độc đáo. Các nam quan, nữ quan tham gia rước kiệu tại hội làng được chọn phải là những người chưa có vợ, chồng; gia đình không có tang. Khi những chiếc kiệu ngai linh thiêng thần thánh, do những nam thanh nữ tú khiêng ra sân Đình bỗng chạy như bay trên sân đình và đi khắp quanh làng như thần thánh hiển linh.
Một nội dung được coi là điểm nhấn, thu hút đông sự quan tâm của nhân dân và du khách thập phương đó chính là xa mã hay còn gọi là thi kéo ngựa gỗ tái hiện lại cảnh rèn luyện, tập trận của binh sĩ thời xưa. Cuộc thi thường chỉ có hai đội tham gia là giáp Đông và giáp Đoài. Theo các cụ cao niên trong làng, hội xa mã có khoảng trên 300 năm. Xa mã là 2 giá xe bằng khung gỗ chắc chắn, có thể di chuyển, cơ động. Mỗi giá xe có 4 bánh xe bằng gỗ. Trên giá xe có ngựa chiến bằng gỗ, thân to, vững chắc, có dây cương, yếm hoa, cổ đeo lục lạc. Mỗi đội có quân số từ 12 đến 15 người tham gia, với trang phục chỉnh tề theo đúng quy định của hội làng. Các thành viên của hai đội mặc trang phục gọn gàng, quần ống chẽn, đầu chít khăn kiểu đầu rìu màu xanh hoặc đỏ để phân biệt với nhau. Người chỉ huy tay cầm cờ đuôi nheo có màu sắc khác nhau để phân biệt với bên đối phương.
Cuộc chơi bắt đầu khi có hiệu lệnh phát ra từ vị chủ quản, hai ngựa gỗ dưới sự điều khiển khéo léo, nhịp nhàng nhưng rất mạnh mẽ, quyết liệt của người chỉ huy mỗi giáp. Quy định của cuộc chơi bên nào muốn giành giải thưởng của làng thì phải kéo ngựa chạy đủ 3 vòng, không chạm vạch. Điều tối kỵ là không làm tổn thương đến Xa mã cũng như đối phương và các thành viên trong đội. Phần thưởng được trao cho đội thắng cuộc là lộc phẩm của Hội đình. Ở cuộc chơi này cả người xem và người chơi có cảm giác rất hưng phấn, như được tham gia một buổi tập trận thực sự vậy. Người chơi thì chơi hết mình, còn người xem thì cổ vũ nhiệt tình. Tiếng hò reo vang lên khắp nơi. Tiếng chiêng, tiếng trống liên hồi sục sôi dồn dập. Một không khí lễ hội náo nhiệt mang tinh thần thượng võ, đậm đà bản sắc dân gian.
Để làm tăng thêm sự phong phú, hấp dẫn cho ngày hội, hàng năm Ban tổ chức còn tổ chức thêm nhiều hoạt động văn hóa văn nghệ, thể dục thể thao và các trò chơi dân gian như: thi đan lưới, bắt vịt, chọi gà tạo không khí vui tươi phấn khởi trong nhân dân.
Lễ hội Xa Mã - Rước kiệu không chỉ là một nét đẹp văn hóa đặc sắc của ngư dân vùng biển mà còn có tác dụng bảo tồn giá trị văn hóa lâu đời của cha ông, là dịp để giáo dục truyền thống và tình yêu quê hương, đất nước; củng cố tình đoàn kết gắn bó trong cộng đồng làng xã trong phát triển kinh tế - xã hội, bảo vệ vùng đất, vùng biển thiêng liêng của tổ tiên, ông cha đã để lại, góp phần bảo vệ biển đảo thân yêu của Tổ quốc./.