Ngày 23/5/2018, thay mặt Ban Chấp hành Trung ương Đảng, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã ký ban hành Nghị quyết số 28-NQ/TW về cải cách chính sách bảo hiểm xã hội (BHXH).
Ông Nuno Cunha, Chuyên gia cao cấp về an sinh xã hội, Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO) vừa có cuộc trao đổi với phóng viên về một số nội dung liên quan Nghị quyết này.
Ông Nuno Cunha, Chuyên gia cao cấp về an sinh xã hội, Tổ chức Lao động Quốc tế (Ảnh: QH). Phóng viên (PV): Tỷ lệ bao phủ bảo hiểm xã hội ở mức thấp là một trong những vấn đề chính của hệ thống an sinh xã hội mà Việt Nam đang cố gắng giải quyết. Nghị quyết số 28-NQ/TW đặt mục tiêu giai đoạn đến năm 2021 phấn đấu đạt khoảng 35% lực lượng lao động trong độ tuổi tham gia BHXH. ILO có khuyến nghị gì để mở rộng độ bao phủ này?
Ông Nuno Cunha: Một bài học chúng tôi thấy ở các quốc gia khác là rất khó nếu chỉ dựa vào việc đóng góp của người dân. Với chủ lao động, họ coi là một chi phí cho sản xuất. Với người lao động, đóng BHXH nghĩa là mang ít tiền về nhà hơn. Nhiều người không thấy sự cần thiết và cấp thiết phải có hệ thống hưu trí nếu họ chưa già hay chưa bị ốm đau. Do vậy, cần mở rộng tham gia đóng góp BHXH của những người trong khu vực phi chính thức, nhiều người có khả năng và họ nên tham gia.
Thành công trong việc mở rộng diện bao phủ của BHYT ở Việt Nam cho thấy có thể làm được với BHXH nếu người ta nhìn thấy ngay được lợi ích. Do vậy, những chế độ ngắn hạn rất quan trọng như: Chế độ thai sản, chế độ ốm đau hoặc thậm chí trong tương lai có thể giới thiệu chế độ cho gia đình.
Để mở rộng diện bao phủ BHXH có nhiều cơ chế; ví dụ, cần có một số chế độ cho tất cả người dân và sẽ do Nhà nước chi trả, một mức bảo đảm an sinh nhất định để không ai lâm vào cảnh nghèo đói. Một cách có thể làm là mở rộng lương hưu xã hội ngay cho những người đã già và không có cơ hội đóng góp vào hệ thống khi họ còn trẻ. Cách này sẽ tác động đến nam và nữ trong khu vực phi chính thức. Điều này có nghĩa là một thành viên của xã hội, đã đóng góp dù trực tiếp hay gián tiếp vào sự phát triển của đất nước, có quyền được hưởng một mức bảo đảm an sinh tối thiểu bởi Nhà nước và trên mức đó, có thể được hưởng thu nhập cao hơn từ lương hưu của người đó.
PV: Bộ trưởng Bộ LĐ-TB&XH Đào Ngọc Dung cho biết, thời gian đóng bảo hiểm xã hội sẽ được nghiên cứu theo hướng linh hoạt, người lao động có thể chỉ cần đóng 10 năm hoặc 15 năm. Xin ông cho biết, mốc thời gian 10 năm để phân định đối tượng được hưởng trợ cấp hưu trí có phù hợp với Việt Nam và thông lệ quốc tế?
Ông Nuno Cunha: Tôi cho rằng, đề xuất giảm thời gian đóng tối thiểu để đủ điều kiện hưởng lương hưu xuống 10 năm là một giải pháp tốt, vì nó cho phép những người có công việc ngắn hạn hoặc kém ổn định vẫn có thể có lương hưu. Tất nhiên mức lương hưu sẽ không cao bằng những người đóng 25-30 năm, nhưng ít nhất là họ vẫn có một mức lương hưu cơ bản. Đặc biệt nếu áp dụng các mức lương hưu tối thiểu thì đề xuất này sẽ có tác động đáng kể đến những người lao động dễ bị tổn thương.
PV: Một trong những nhiệm vụ, giải pháp được nêu tại Nghị quyết là “... Có quy định cụ thể và cơ chế quản lý chặt chẽ việc đầu tư Quỹ bảo hiểm xã hội, bảo đảm việc đầu tư Quỹ bảo hiểm xã hội an toàn, bền vững, hiệu quả”. Ông đánh giá thế nào về tính hiệu quả đầu tư Quỹ BHXH hiện nay? Làm thế nào để tăng tính hiệu quả của đầu tư Quỹ BHXH?
Ông Nuno Cunha: Chúng tôi chưa tiến hành phân tích cụ thể về hiệu quả đầu tư Quỹ. Tuy nhiên không thể tách rời hoạt động của Quỹ với hiệu quả của thị trường tài chính ở Việt Nam và các cơ hội đầu tư. Đồng thời, chúng ta cũng phải lưu ý là việc đầu tư Quỹ cần phải được triển khai một cách cẩn trọng.
BHXH Việt Nam hiểu rằng cần phải cải thiện hiệu quả đầu tư. Hiệu quả hoạt động của Quỹ có một vai trò nhất định trong việc đảm bảo cân đối quỹ. Tuy nhiên, tốc độ thay đổi nhân khẩu nhanh như ở Việt Nam, đặc biệt là tốc độ già hóa dân số đã dẫn đến những thách thức chỉ có thể xử lý bằng việc thay đổi các tham số của hệ thống BHXH, mà một trong các tham số đó là tuổi nghỉ hưu. Vì vậy, điều không thể tránh khỏi là phải điều chỉnh tuổi nghỉ hưu để kịp thời ứng phó với thay đổi về nhân khẩu học.
PV: Xin cảm ơn ông!./.