Lời nói của bà chủ quán bún sườn: "Biến khỏi đây ngay!" (Ảnh cắt từ clip của CNN)
Trên sóng CNN, một quán ăn đông khách và bình dị trên đất Hà thành lẽ ra chẳng có gì đáng ồn ào ngoài câu chuyện ẩm thực, nhưng thái độ và những lời nói cộc cằn của bà chủ quán lại cho thấy một vấn đề khác: Văn hóa ẩm thực.
Chắc hẳn người nước ngoài sẽ ngạc nhiên khi thấy khách hàng tới ăn uống vẫn bình thản chấp nhận sự yếu kém, thậm chí vô văn hóa của dịch vụ tại Hà Nội. Tất nhiên cả những người khách tới thăm Thủ đô từ mọi miền đất nước cũng thế. Vậy tại sao nó vẫn tồn tại dai dẳng theo thời gian dù thời bao cấp đã được thay thế bởi kinh tế thị trường? Và đáng nói hơn là vì sao những hàng "bún mắng, cháo chửi" khét tiếng vẫn đông khách?
Câu trả lời phải nằm chính ở mảnh đất ngàn năm văn hiến...
Tinh hoa ẩm thực tại Hà Nội là điều không phải bàn cãi, dù đã mai một phần nào theo thời gian. Nhưng cái sự ngon, bổ, rẻ ấy liệu có đủ sức mạnh để khiến người ta sẵn sàng chịu đựng bị chửi như tát nước vào mặt mà vẫn cúi đầu ngồi ăn? Thật trớ trêu khi người ta sẵn sàng ẩu đả chỉ vì va chạm giao thông, sẵn sàng nóng nảy cãi vã với hàng xóm vì những lý do nhỏ nhặt, nhưng lại ngoan ngoãn nghe chửi để được thưởng thức sự đặc sắc của ẩm thực.
Với nhiều người dân sinh ra và lớn lên tại Hà Nội, khi nói về những quán ăn với đặc sản “chửi khách”, họ chỉ cười trừ. Không hẳn vì miếng ăn đâu, nó còn là một cái gì đó sâu thẳm từ thời xa xưa. Là biểu hiện của sự hài hước nào đó, sự xô bồ nào đó của một đô thị bị xâm lăng, du nhập văn hóa từ các vùng miền, và là cả thói quen nữa. Thói quen nói tục để xả stress, để thể hiện tính cách chợ búa, và cũng là để khẳng định một nét riêng của cửa hàng. Không ít nơi, thậm chí người ta còn nâng cao những câu chửi, những vẻ mặt cau có thành một thứ đặc tính văn hóa bất chấp lòng tự trọng của khách hàng.
Có lẽ, vì thế mà những hàng "bún mắng, cháo chửi" vẫn đông khách. Và cũng vì thế, thay vì tủm tỉm cười, nhiều người đã giật mình khi Bourdain gọi “bún sườn chửi” là “món ăn đặc sắc của Việt Nam”.
Không, nếu người ta tách bạch văn hóa ẩm thực và chất lượng ẩm thực giống như món hàng và dịch vụ, sẽ không ai tự hào khi CNN giới thiệu một quán ăn như vậy. Giữa năm ngoái, Thành phố Hà Nội đã có chỉ thị về việc tìm cách xử lý những hành vi thiếu văn hóa, bao gồm cả nói tục chửi bậy từ nhà trường, gia đình cho tới toàn xã hội. Nhưng thực tế, quả là quá khó để giải quyết điều đó bằng văn bản. Nạn nói tục, chửi bậy vẫn tiếp tục xâm chiếm Hà thành và không có dấu hiệu giảm sút. Từ những khu chợ buôn bán tới những bến xe, bệnh viện, từ những “ngõ nhỏ, phố nhỏ” cho tới cổng trường, ở đâu người ta cũng có thể nghe thấy những lời nói khó lọt tai. Áp lực cuộc sống khiến người lớn trở nên cáu gắt và dễ chửi bới hơn? Nếu vậy thì quá dễ hiểu khi ta chứng kiến điều đó ngay từ những học sinh tiểu học, trung học...
Từ những thập niên 80, Hà Nội đã biến đổi rất nhiều bởi làn sóng nhập cư, những khu xóm liều, những khu ổ chuột, những băng nhóm kiểu mới,... Điều đó góp phần tạo ra sự xuống dốc về văn hóa ứng xử. Còn bây giờ, ở thế kỷ 21, liệu người dân Thủ đô có còn dễ dàng chấp nhận điều đó?
Tư tưởng và cách hành xử kiểu thời mậu dịch phân phát, người bán hàng như là ông bà chủ ban ơn cho người làm đã không còn tồn tại. Dù dư âm của nó vẫn còn phảng phất, nhưng quan trọng là cách nhìn nhận vấn đề của chính những người dân, những khách hàng về nhu cầu được cung cấp dịch vụ tốt nhất, chứ không hẳn là miếng ăn ngon nhất.
Sự xuống cấp của dịch vụ ẩm thực sẽ cần chính người sử dụng đánh giá, cân nhắc và lựa chọn. Đã đến lúc, việc tôn trọng khách hàng, ứng xử tốt với khách hàng phải là một phần của tinh hoa ẩm thực. Văn hóa Hà Nội không thể dễ dàng chấp nhận sự bừa bãi hay tha hóa về cư xử, dù chỉ trong một quán bún sườn!