Hiện nay ở miền Bắc, chúng ta đang xây dựng chủ nghĩa xã hội. Chúng ta đang phát triển thắng lợi kinh tế và văn hoá, nâng cao dần đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân. Chúng ta đã thu được nhiều thành tích to lớn về kinh tế.
Về ngành văn hoá giáo dục, chúng ta đã xoá xong nạn mù chữ, ngành giáo dục đã phát triển nhanh về số lượng. Chưa kể các ngành đại học, chuyên nghiệp, bổ túc văn hóa..., số học sinh phổ thông hiện nay đã hơn 3 triệu và gần một triệu các cháu học vỡ lòng. Con số đó nhiều gấp 10 lần so với tổng số học sinh cả nước dưới thời thuộc Pháp.
Về chất lượng thì hoàn toàn khác trước. Rất nhiều cháu chăm học và học giỏi. Nhiều cháu vừa học giỏi vừa sản xuất giỏi. Phong trào thi đua “Làm nghìn việc tốt” phát triển mạnh. Nhiều cháu mới 11, 12 tuổi mà đã dũng cảm cứu bạn khỏi chết đuối. Nhiều cháu đã nêu gương thật thà, nhặt được của rơi đều đem trả lại. Có cháu đã cõng bạn bị tàn tật đi học suốt mấy năm liền. Cháu Nguyễn Ngọc Ký tàn tật cả hai tay, dùng chân để viết mà đã cố gắng phấn đấu trở thành một học sinh giỏi. Nhiều cháu học sinh lớp 7 và lớp 10 hăng hái xung phong lên miền núi tham gia phát triển kinh tế. Những kết quả đó là do có Đảng lãnh đạo, được đông đảo nhiệt tình ủng hộ và do tinh thần cố gắng rất nhiều của các chiến sĩ ngành giáo dục mà tiêu biểu là trường Bắc Lý.
Nhân dịp này Bác đề nghị cùng các đại biểu ở Hội nghị gửi lời khen ngợi các cô giáo, thầy giáo trẻ tuổi đã không ngại khó khăn gian khổ xung phong lên miền núi giúp đồng bào các dân tộc nâng cao trình độ văn hoá mà đại biểu là anh hùng lao động Nguyễn Văn Bôn hiện có mặt ở đây.
Sau đây Bác nêu mấy ý kiến về giáo dục:
- Cần phát triển kiểu dạy, kiểu học của trường Bắc Lý và các trường thanh niên lao động xã hội chủ nghĩa. Cần nêu cao tinh thần tự lực cánh sinh, cần kiệm xây dựng nhà trường, thực hiện tốt phương châm nhà trường gắn chặt với xã hội, học đi đôi với hành.
- Nội dung giáo dục cần chú trọng hơn nữa về mặt đức dục. Dạy cho các cháu đạo đức cách mạng, biết yêu Tổ quốc, yêu chủ nghĩa xã hội, yêu khoa học, yêu lao động và người lao động, thật thà, dũng cảm, sẵn sàng tham gia lao động và bảo vệ Tổ quốc. Trong khi giảng dạy và học tập, thầy giáo và học trò cần phải luôn luôn nhớ đến cuộc đấu tranh gian khổ và anh dũng của đồng bào ta ở miền Nam.
- Về học tập và giảng dạy, phải thực hiện tốt phương châm giáo dục kết hợp với lao động sản xuất. Về lao động, cần chú ý tổ chức cho thích hợp với lứa tuổi và sức khoẻ của học sinh. Về giảng dạy tránh lối dạy nhồi sọ. Chương trình dạy học hiện nay còn có chỗ quá nhiều, quá nặng. Về học tập tránh lối học như vẹt. Ngoài ra cần chú ý tránh nói tiếng nước ngoài quá nhiều. Bác thấy nhiều cháu nói chữ như ông già. Như thế là không tốt. Ví dụ có cháu nói mà Bác không hiểu: "phụ đạo đến giúp cháu tu bổ giáo cụ trực quan". Hoặc dùng những danh từ: kiện tướng, nỗ lực, niên khoá, tam cá nguyệt. Những tiếng ta có thì không nên dùng tiếng nước ngoài.
- Việc hội họp còn quá nhiều, hại đến sức khoẻ và thì giờ của thầy giáo và học trò.
- Bài dạy phải chuẩn bị cho tốt và cần chọn lọc những bài thích hợp với tuổi của học sinh.
- Phải cần kiệm xây dựng nhà trường, 8 vạn thầy giáo và hơn 3 triệu học sinh của ta là một lực lượng lớn, nếu khéo tổ chức lao động sản xuất cho thích hợp ở nhà trường, ở hợp tác xã và gia đình, thì có thể làm ra nhiều của cải cho xã hội.
Hiện nay đang có phong trào học sinh lớp 7 và lớp 10 xung phong lên miền núi công tác, góp phần xây dựng miền núi giàu mạnh. Đó là điều rất tốt. Các địa phương cần giúp đỡ khuyến khích những học sinh đó vừa lao động tốt và tiếp tục học tập tốt. Trước đây các cháu đã học kết hợp với hành. Bây giờ cần tổ chức cho các cháu hành kết hợp với học.
Nhiệm vụ của các cô giáo, thầy giáo rất nặng nề nhưng rất vẻ vang. Muốn làm tròn nhiệm vụ đó thì phải luôn luôn gương mẫu về mọi mặt, không ngừng bồi dưỡng đạo đức cách mạng, lập trường chính trị; phải ra sức đoàn kết giúp đỡ nhau cùng tiến bộ.
Trường học phải liên hệ chặt chẽ với gia đình, với xã hội. Các đoàn thể thanh niên, phụ nữ, các cơ quan chính quyền và các cấp uỷ đảng phải thật sự quan tâm đến nhà trường, đến việc học tập của con em mình hơn nữa.
Ngành Giáo dục phải thiết thực tham gia cuộc vận động "3 xây, 3 chống" và cuộc vận động "cải tiến quản lý hợp tác xã, cải tiến kỹ thuật, nhằm phát triển sản xuất nông nghiệp toàn diện, mạnh mẽ và vững chắc".
Nói tháng 8-1963.
Trích bài tường thuật trên
báo Nhân dân, số 3425,
ngày 13-8-1963.