Trong giai đoạn 2015 - 2019, sáng kiến KCN sinh thái được triển khai thí điểm tại 3 địa phương: Ninh Bình, Đà Nẵng, Cần Thơ do Bộ Kế hoạch và Đầu tư phối hợp với tổ chức Phát triển Công nghiệp Liên hợp quốc (UNIDO) thực hiện với nguồn tài trợ từ Tổng cục kinh tế Liên bang Thụy Sỹ (SECO), Quỹ Môi trường toàn cầu (GEF) và Chương trình phát triển của Liên hợp quốc (UNDP). Các hoạt động thí điểm thực hiện KCN sinh thái đã đạt được kết quả tích cực: 1) Phổ biến khái niệm, đặc điểm, lợi ích của mô hình KCN sinh thái tới các Bộ, ngành liên quan, các địa phương, các KCN thí điểm và các doanh nghiệp tham gia dự án; 2) Mô hình KCN sinh thái lần đầu tiên được thể chế hóa tại Nghị định 82/2018/NĐ-CP ngày 22/5/2018 của Chính phủ quy định về quản lý khu công nghiệp và khu kinh tế, đặt nền móng pháp lý cho việc chuyển đổi các KCN thông thường sang KCN sinh thái và nhân rộng mô hình này; sau đó, tiếp tục hoàn thiện hơn tại Nghị định số 35/2022/NĐ-CP ngày 28/5/2022 quy định về quản lý KCN và khu kinh tế (KKT); 3) Các doanh nghiệp tham gia đã được hưởng lợi từ các kết quả cụ thể, góp phần nâng cao tính cạnh trạnh của doanh nghiệp trên thị trường.
 |
| Hệ thống giao thông nội bộ trong KCN An Phát 1, Hải Dương. (Ảnh: PV) |
Từng bước nhân rộng các mô hình thí điểm hiệu quả KCN sinh thái
Trao đổi với chúng tôi, bà Vương Thị Minh Hiếu, Phó Vụ trưởng Vụ Quản lý Khu kinh tế, Bộ Kế hoạch và Đầu tư, cho biết, sau hơn 4 năm triển khai hỗ trợ chuyển đổi 04 KCN thí điểm (KCN Khánh Phú, KCN Gián Khẩu tại Ninh Bình; KCN Hòa Khánh tại Đà Nẵng; và KCN Trà Nóc 1&2 tại Cần Thơ), các giải pháp sử dụng hiệu quả tài nguyên và sản xuất sạch hơn do dự án đề xuất đã giúp 72 doanh nghiệp tiết kiệm được hơn 22.000 MWh điện, 600.000 m3 nước, 140 TJ nhiên liệu hóa thạch, gần 3.600 tấn hóa chất và chất thải, trên 76 tỷ đồng/năm và huy động trên 207 tỷ đồng từ khu vực tư nhân để thực hiện giải pháp; giảm tiêu thụ năng lượng, nước, hóa chất và chất thải; cắt giảm 32 Kt khí CO2/năm.
Từ năm 2020 - 2024, từ nguồn hỗ trợ tài chính của Chính phủ Thụy Sỹ, Bộ Kế hoạch và Đầu tư tiếp tục phối hợp với UNIDO nhân rộng mô hình KCN sinh thái thêm tại 3 địa phương là: Hải Phòng, Đồng Nai và thành phố Hồ Chí Minh và thu được các kết quả rất đáng khích lệ. Tính đến hết tháng 5/2024, Bộ Kế hoạch và Đầu tư và UNIDO đã hỗ trợ được 90 doanh nghiệp với 889 giải pháp hiệu quả tài nguyên và sản xuất sạch hơn (RECP) tại 04 KCN Hiệp Phước (TP. Hồ Chí Minh), Amata (Đồng Nai) và Đình Vũ (Hải Phòng) và Hòa Khánh (Đà Nẵng), trong đó, 429 giải pháp đã được thực hiện góp phần tiết kiệm năng lượng, nước, giảm phát thải CO2 và đem lại lợi ích kinh tế cho các doanh nghiệp; đề xuất thực hiện 62 cơ hội cộng sinh công nghiệp, cộng sinh công nghiệp - đô thị cho 03 KCN (Hiệp Phước, Amata, Đình Vũ) với 18 trường hợp có tính khả thi cao, góp phần tối ưu hóa việc tái sử dụng chất thải, cụ thể hóa việc thực hiện kinh tế tuần hoàn.
 |
| Tổ hợp DEEP C, Hải Phòng - KCN đạt tiêu chuẩn sinh thái tại Việt Nam hiện nay. (Ảnh: HNV) |
Bộ Kế hoạch và Đầu tư tiếp tục tham mưu cho Chính phủ hoàn thiện hành lang pháp lý để khuyến khích phát triển mô hình KCN sinh thái tại Nghị định số 35/2022/NĐ-CP ngày 28/5/2022 của Chính phủ. Theo đó, Nghị định số 35/2022/NĐ-CP đã kế thừa các quy định tại Nghị định số 82/2018/NĐ-CP, bổ sung, hoàn thiện các quy định về chính sách hỗ trợ và hợp tác phát triển KCN sinh thái; tiêu chí xác định; các ưu đãi; trình tự, thủ tục, hồ sơ đăng ký chứng nhận KCN sinh thái, doanh nghiệp sinh thái; các quy định liên quan đến chứng nhận lại hoặc chấm dứt hiệu lực, thu hồi Giấy chứng nhận KCN sinh thái, doanh nghiệp sinh thái.
Đặc biệt, bên cạnh việc hướng dẫn chuyển đổi các KCN sinh thái, Nghị định khuyến khích, định hướng việc quy hoạch và xây dựng mới các KCN sinh thái thông qua quy hoạch xây dựng, thiết kế hợp lý các phân khu chức năng và định hướng thu hút các dự án đầu tư có ngành, nghề tương đồng để hỗ trợ thực hiện cộng sinh công nghiệp và có ưu đãi để khuyến khích phát triển KCN sinh thái mới như không áp dụng tỷ lệ lấp đầy đối với mô hình KCN này. Ngoài ra, Nghị định cũng làm rõ hơn thẩm quyền, trách nhiệm của UBND cấp tỉnh trong việc định hướng và hỗ trợ triển khai các KCN sinh thái tại địa phương; đơn giản hóa các điều kiện, tiêu chí và thủ tục chứng nhận KCN sinh thái, doanh nghiệp sinh thái; quy định việc thực hiện theo dõi, giám sát, đánh giá hiệu quả thực hiện KCN sinh thái và doanh nghiệp sinh thái trên hệ thống thông tin về KCN, KKT theo định hướng chuyển đổi số.
Một trong những điểm mới được đánh giá là tiến bộ của Nghị định 35/2022/NĐ-CP đã bổ sung các quy định để đảm bảo điều kiện an sinh xã hội cho người lao động làm việc trong KCN. Nghị định yêu cầu các địa phương phải xác định quỹ đất để quy hoạch xây dựng nhà ở, công trình dịch vụ, tiện ích công cộng cho người lao động làm việc trong các KCN ngay từ bước quy hoạch phát triển các KCN trên địa bàn; việc phê duyệt quy hoạch hoặc hoàn thành đầu tư xây dựng khu nhà ở và công trình dịch vụ, tiện ích công cộng cho người lao động (đối với dự án KCN mở rộng) là điều kiện bắt buộc để được chấp thuận chủ trương đầu tư dự án đầu tư xây dựng kết cấu hạ tầng KCN (hoặc KCN mở rộng); bổ sung quy định về việc xây dựng công trình dịch vụ, tiện ích công cộng, cơ sở lưu trú cho người lao động làm việc trong KCN trên phần đất dịch vụ trong KCN.
Giai đoạn 2024 - 2028, trên cơ sở các kết quả tích cực trong triển khai mô hình KCN sinh thái tại Việt Nam, Chính phủ Thụy Sỹ đã cam kết tiếp tục cùng UNIDO đồng hành với Việt Nam đẩy mạnh triển khai KCN sinh thái gắn với kinh tế tuần hoàn. Văn kiện Dự án "Nhân rộng phương pháp tiếp cận KCN sinh thái để thúc đẩy kinh tế tuần hoàn tại Việt Nam" với tổng vốn hỗ trợ 3,6 triệu USD do Tổng cục Kinh tế Liên bang Thụy Sỹ tài trợ đã được Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư phê duyệt tháng 8/2024, tiếp tục đẩy mạnh thực hiện KCN sinh thái tại Hải Phòng, Bắc Ninh, Đồng Nai, thành phố Hồ Chí Minh và Long An trong giai đoạn 2024 - 2028.
 |
| Góc xanh trong KCN Nam Cầu Kiền, Hải Phòng (Ảnh: HNV) |
Bên cạnh đó, trong các khuôn khổ hợp tác với các tổ chức quốc tế khác, hiện, Bộ Kế hoạch và Đầu tư đang phối hợp với Ngân hàng Thế giới hỗ trợ việc xây dựng KCN sinh thái tại Bình Dương; thực hiện các mạng lưới tuần hoàn nước đối với một số KCN tập trung nhiều hoạt động dệt may tại Hưng Yên, Thừa Thiên Huế; thúc đẩy việc sử dụng hiệu quả năng lượng trong các KCN để xây dựng KCN sinh thái theo mô hình của Hàn Quốc; tiếp tục mở rộng các hoạt động hợp tác với Phái đoàn liên minh Châu Âu (EU), tổ chức Sáng kiến Thương mại bền vững Việt Nam của Hà Lan (IDH),... để triển khai các hoạt động hỗ trợ doanh nghiệp trong các KCN thực hiện kinh tế tuần hoàn trong sản xuất, đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững của chuỗi ngành hàng để tham gia chuỗi giá trị toàn cầu.
Nâng cao nhận thức phát triển bền vững từ mô hình KCN sinh thái
Việc triển khai mạnh mẽ KCN sinh thái trong khuôn khổ các dự án hợp tác quốc tế thời gian qua có ý nghĩa lan tỏa, nâng cao nhận thức về phát triển bền vững cho nhiều địa phương, doanh nghiệp đầu tư hạ tầng KCN tại Việt Nam, điển hình như KCN Nam Cầu Kiền (Hải Phòng) của Công ty cổ phần Shinec. Nhà đầu tư đã sử dụng nguồn vốn của mình để tự triển khai mô hình KCN sinh thái. KCN hiện đang phát triển theo hướng KCN sinh thái thông minh, thực hiện tốt các hoạt động kinh tế tuần hoàn.
Có thể nói, KCN sinh thái đang trở thành tiêu chí lựa chọn của các nhà đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) với mục tiêu phát triển bền vững, lợi ích kinh tế song hành trách nhiệm với cộng đồng và xã hội. Nhiều địa phương và nhà đầu tư hạ tầng KCN xác định việc phát triển KCN theo mô hình KCN sinh thái là nhu cầu tất yếu, cấp bách để kiến tạo lợi thế cạnh tranh bền vững. KCN sinh thái sẽ đóng góp đáng kể vào nỗ lực ứng phó với biến đổi khí hậu, huy động nguồn lực từ khu vực tư nhân cho giải pháp công nghiệp xanh, đảm bảo an ninh năng lượng, thể hiện quyết tâm chính trị của Chính phủ trong việc thực hiện các cam kết phát triển bền vững.
 |
| Ông Bruno Jaspaert, Giám đốc điều hành Tổ hợp DEEP C, Hải Phòng. (Ảnh: HNV) |
Ông Bruno Jaspaert, Giám đốc điều hành Tổ hợp DEEP C, Hải Phòng, chia sẻ: Xây dựng một KCN sinh thái nghe có vẻ rất hấp dẫn, cảm giác như một hành động giải cứu thế giới nhưng trên thực tế đó là một công việc rất gian nan. Vấn đề lớn nhất là Việt Nam đang phát triển rất nhanh chóng nhưng các quy định pháp luật lại chưa theo kịp tốc độ đó. Vì thế, nếu muốn xây dựng một KCN bền vững thì vẫn làm được nhưng mất rất nhiều thời gian và công sức. “Tất nhiên, xây dựng một khu công nghiệp sinh thái không chỉ khó khăn, đòi hỏi sự kiên trì, sự cố gắng và thời gian mà còn cần cả tài chính” - ông Bruno nói.
Cũng theo ông Bruno, Tổ hợp DEEP C mới xây dựng và hoạt động trong vòng 6 năm qua nhưng đã đạt tốc độ tăng trưởng gấp 5 lần. Lý giải điều này, vị giám đốc điều hành nhấn mạnh: “Các nguyên tắc phát triển hiện nay của chúng tôi đều theo hướng đảm bảo rằng các nhà đầu tư muốn đến đầu tư vì chúng tôi cung cấp cho họ khả năng tiếp cận các dịch vụ liên quan đến ESG, đến chứng chỉ carbon, các sáng kiến để các nhà đầu tư có thể báo cáo với cấp quản lý rằng hoạt động đầu tư của họ có hiệu quả, không chỉ hiệu quả về mặt lợi nhuận mà cả việc thực hiện trách nhiệm xã hội. Đơn cử, bản thân chúng tôi có dự án DEEP C Care, chúng tôi mời gọi các nhà đầu tư cùng tham gia với chúng tôi, họ không cần phải làm gì nhiều, chúng tôi quản lý và vận hành chương trình đảm bảo mang lại lợi ích cho cộng đồng và xã hội. Các sáng kiến này đều đảm bảo rằng chúng tôi phát triển một KCN không nhờ giá cho thuê đất rẻ mà vì chúng tôi theo định hướng xanh nhất và bền vững nhất”.
Hay như tại Hải Dương, nhờ những bước đi táo bạo, bắt kịp xu hướng phát triển chung của toàn thế giới, đặc biệt là chủ động thực hiện bộ tiêu chí ESG, cùng với An Phát Complex, KCN An Phát 1 thuộc An Phát Holdings đã trở thành một trong những “con át chủ bài” thu hút vốn đầu tư tại tỉnh Hải Dương, đồng thời trở thành hình mẫu về KCN có chất lượng cao về cơ sở hạ tầng, môi trường đầu tư và phát triển bền vững, từ đó, tạo bước đột phá trong phát triển kinh tế - xã hội tại địa phương.
 |
| Dây chuyển sản xuất sản phẩm phân hủy nhựa sinh học tại Nhà máy nhựa An Phát Xanh, An Phát Holdings, Hải Dương. (Ảnh: PV) |
Xuất phát từ mong muốn hướng tới những giá trị bền vững, bảo vệ lợi ích của người tiêu dùng và môi trường, từ đó chung tay cùng chính phủ hiện thực hóa cam kết giảm phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050 (NET ZERO), Ban lãnh đạo công ty đã đề ra chiến lược phát triển rõ ràng đó là, đưa các KCN trở thành KCN kiểu mẫu và tiên phong ở Hải Dương áp dụng bộ tiêu chuẩn ESG (Environmental – Môi trường, Social – Xã hội, Governance – Quản trị doanh nghiệp) trong quản lý và phát triển KCN. Đây được xem là quyết định khá táo bạo và có phần mạo hiểm vào thời điểm đó, bởi ESG hiện vẫn còn là một bộ tiêu chí mới mẻ, chưa phổ biến và chưa phải là yêu cầu bắt buộc đối với các doanh nghiệp tại Việt Nam. Do đó, để thực hành ESG một cách đúng đắn đòi hỏi sự quyết tâm rất lớn của cả Ban lãnh đạo đi kèm với đó là một chiến lược toàn diện và bài bản.
Thăm quan KCN tại Hải Dương, chúng tôi thấy rõ được môi trường sinh thái, xanh – sạch – thân thiện môi trường của KCN, đáp ứng đúng lộ trình sản xuất xanh và bền vững. Theo đó, với tiêu chí về E (môi trường), các nhà xưởng được xây dựng theo hướng xanh và sạch, có hệ thống xử lý rác thải, khí thải và nguồn nước đạt chuẩn, không ảnh hưởng tới cuộc sống người dân và hệ sinh thái xung quanh KCN. Bên cạnh đó, diện tích đất trồng cây xanh tại KCN cũng được mở rộng cao hơn mức yêu cầu tiêu chuẩn, giúp tạo ra những mảng xanh, làm sạch môi trường và giảm thiểu hiệu ứng nhà kính. Song song, hai tiêu chí về S (xã hội) và G (quản trị) cũng được KCN An Phát Complex và An Phát 1 thực hiện nghiêm túc nhằm đảm bảo sự hài hòa lợi ích giữa chủ đầu tư và cộng đồng người dân địa phương. Cụ thể, An Phát Holdings chú trọng thực hiện trách nhiệm xã hội thông qua các chương trình phát triển giáo dục, y tế và an sinh địa phương. Đặc biệt, 2 dự án KCN của Tập đoàn dự kiến sẽ mở ra hàng chục nghìn vị trí việc làm cho lao động địa phương, góp phần giảm thiểu tỷ lệ thất nghiệp ở các tỉnh lân cận, đồng thời nâng cao chất lượng sống của người dân.
“Riêng về tiêu chí G – quản trị doanh nghiệp, chúng tôi đẩy mạnh việc cung cấp hệ thống cơ sở hạ tầng đồng bộ, chất lượng cao cùng dịch vụ một cửa (one-stop service) với hàng loạt giải pháp hỗ trợ toàn diện như thủ tục tài chính, đăng ký kinh doanh, khai báo hải quan, dịch vụ vận tải, ký túc xá, suất ăn công nghiệp, giúp doanh nghiệp yên tâm đầu tư. Đặc biệt, Tập đoàn cũng rất quan tâm và chăm lo cho đời sống vật chất và tinh thần của người lao động. Theo đó, Tập đoàn đang lên kế hoạch xây dựng một khu Đô thị - Dịch vụ nhà ở dành cho công nhân, nhằm cung cấp chỗ ở dài hàn cho các chuyên gia và công nhân tại KCN. Dự án này được kỳ vọng sẽ tạo ra một môi trường sống chất lượng cao, an toàn, giúp người lao động tại KCN yên tâm làm việc, mang lại giá trị cho doanh nghiệp, cộng đồng và xã hội” - đại diễn lãnh đạo An Phát Holdings khẳng định khi trao đổi thêm với chúng tôi.
 |
| Ông Phạm Hồng Điệp, Chủ tịch Hội đồng quản trị Công ty cổ phần Shinec, chủ đầu tư KCN sinh thái Nam Cầu Kiền, Hải Phòng (Ảnh: HNV) |
Với KCN Nam Cầu Kiền, Hải Phòng, Báo cáo Phát triển bền vững - ESG do Pwc - một trong 4 đơn vị kiểm toán lớn nhất thế giới lập và công bố cuối tháng 4/2024 đã khẳng định lại những nỗ lực và kết quả nổi bật của chủ đầu tư Shinec trong việc xây dựng KCN Nam Cầu Kiền theo mô hình sinh thái. Cụ thể, như chia sẻ của ông Phạm Hồng Điệp, Chủ tịch Hội đồng quản trị Công ty cổ phần Shinec, tại Nam Cầu Kiền, đã có hơn 1 triệu cây xanh được trồng, chiếm đến 33% diện tích đất khu công nghiệp. Hệ thống quan trắc nguồn thải tự động, liên tục, truyền dẫn thông tin về Sở Tài nguyên và Môi trường Hải Phòng 24/24 giờ tất cả các ngày trong tuần; 81,4 kWh điện được tạo ra từ dự án điện mặt trời áp mái và được sử dụng trong vận hành Nam Cầu Kiền. 25% lượng nước thải trong khu công nghiệp sau xử lý được tái sử dụng cho mục đích tưới cây, rửa đường, giảm lượng xả ra ngoài môi trường, tiết kiệm được 6 tỷ đồng mỗi năm chi phí mua nước sạch. Trong năm 2024, Shinec còn hợp tác với Tập đoàn NX filtration để nghiên cứu triển khai dự án tái sử dụng nước thải công nghiệp bằng công nghệ màng lọc Nano sợi rỗng. Nước được thu hồi sau khi lọc sẽ được sử dụng cho mục đích công nghiệp trong Khu công nghiệp.
Đây là hoạt động nhằm thực hiện mục tiêu hoàn thiện hệ thống tuần hoàn nước thải của Khu công nghiệp Nam Cầu Kiền, hướng đến việc “zero” phát thải vào năm 2030. Đáng chú ý, 65% hệ sinh thái trong KCN được phục hồi sau khi mô hình KCN Sinh thái được áp dụng triệt để tại Nam Cầu Kiền. Đã có 17 tiểu hệ sinh thái thuộc 2 nhóm trên cạn và thủy vực nội địa với số lượng 1.200 loài sinh vật được xây dựng và duy trì. Đặc biệt, trong KCN đã hình thành 3 chuỗi cộng sinh công nghiệp theo mô hình kinh tế tuần hoàn (ngành luyện kim - cơ khí; nhựa và các sản phẩm từ nhựa; phụ trợ điện - điện tử), mang lại giá trị lớn cho doanh nghiệp. Từ năm 2021 đến nay, các doanh nghiệp trong KCN Nam Cầu Kiền đã đóng góp ngân sách cho thành phố trên 1.000 tỷ đồng/năm. Với chiến lược đầu tư bền vững và tầm nhìn trên 200 năm, Công ty CP Shinec đang nhân rộng mô hình kinh doanh khu/cụm công nghiệp sinh thái trên cả nước với tổng quy mô quỹ đất lên đến 3.500 ha. Không chỉ là KCN sinh thái, yếu tố di sản đã được đưa vào KCN Nam Cầu Kiền thành công, tạo nên một khu công nghiệp có một không hai tại Việt Nam. Yếu tố di sản này chính là Không gian văn hoá Đại tướng Võ Nguyên Giáp (gồm cụm công trình: Sa hình trận địa Điện Biên Phủ, Vườn Kỷ vật, Nhà lưu niệm Đại tướng, quảng trường cây đa Tân Trào).
Thiết nghĩ, xu hướng thực hiện tăng trưởng xanh trên thế giới hiện được dẫn dắt, định hướng bởi các cam kết quốc tế mới, những nỗ lực phục hồi của các quốc gia sau đại dịch COVID-19, xu hướng phát triển kinh tế số, khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và thương mại mới.
Theo Chương trình Môi trường Liên hợp quốc (UNEP), môi trường hiện nay đang bị ô nhiễm trầm trọng. Cùng với sự cạn kiệt tài nguyên, nhu cầu sử dụng tài nguyên của thế giới ngày càng tăng vượt ngoài khả năng cung ứng của Trái đất. Nếu không có những biện pháp kịp thời, lượng chất thải sẽ vượt giới hạn chịu tải của môi trường.
Theo đó, phát triển kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn là một trong những biện pháp hữu hiệu giúp giảm lượng tài nguyên cần sử dụng và lượng phế thải tạo ra, góp phần bảo tồn nguồn tài nguyên và giảm tác động gây ô nhiễm môi trường. Đây là hoạt động không chỉ dành riêng cho cá nhân, tổ chức, doanh nghiệp mà cần sự chung tay của toàn hệ thống, toàn xã hội.
Bởi vậy, sự phát triển các KCN sinh thái ở nước ta hiện nay không chỉ là nắm bắt xu thế, đón nhận kịp hướng phát triển của khu vực và thế giới mà chính là cách thức nhanh nhất tạo ra lợi thế cạnh tranh trong tăng trưởng xanh và phát triển bền vững./.