 |
| Cần nhiều giải pháp để gỡ khó, giúp khôi phục sản xuất cho các doanh nghiệp thủy sản sau giãn cách xã hội (Ảnh minh họa: KV) |
Ước tính trên 300.000 lao động trực tiếp tại các nhà máy chế biến thủy sản mất việc làm
Theo Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu thủy sản Việt Nam (VASEP), trong thời gian 2 tháng vừa qua (tính từ giữa tháng 7/2021), khi TP. Hồ Chí Minh, 18 tỉnh, thành phía Nam và các tỉnh Nam Trung bộ trở vào thực hiện giãn cách xã hội theo các mức độ khác nhau để phòng chống dịch COVID-19, các khó khăn và áp lực đứt gãy ngày càng tăng đối với cộng đồng doanh nghiệp thủy sản. Cụ thể, chỉ có khoảng 30% các nhà máy chế biến thủy sản tại khu vực kể trên (từ Nam Trung bộ trở vào các tỉnh Đồng bằng sông Cửu Long) duy trì được sản xuất cầm chừng theo điều kiện đảm bảo “3 tại chỗ”.
Với những nhà máy duy trì được sản xuất, số lượng công nhân có thể huy động cũng chỉ 10-50% (chủ yếu 20-30%), số còn lại phải nghỉ việc hoặc nghỉ không lương. Khoảng 70% số nhà máy không đủ điều kiện thực hiện “3 tại chỗ” đã phải ngừng sản xuất, bao gồm: ngừng hoàn toàn, hoặc một số tạm ngừng để tổ chức lại nhà máy theo điều kiện “3 tại chỗ” để trình phương án. Các tỉnh, thành có số doanh nghiệp ngừng sản xuất nhiều nhất, đó là: Cần Thơ, Tiền Giang…
Với việc sản xuất cầm chừng một phần và ngưng sản xuất như trên, ước tính trên 300.000 lao động trực tiếp tại các nhà máy chế biến thủy sản đã mất việc làm, và ít nhất số lượng tương tự cho các lực lượng lao động trong chuỗi sản xuất thủy sản liên quan bị tác động theo do giãn cách, ngừng sản xuất gồm: ngư dân khai thác biển, nông dân nuôi cá-tôm, cung ứng bao bì, cung ứng vật tư, các dịch vụ hậu cần cảng, nghề cá…
Theo VASEP, trong khi sản xuất bị sụt giảm, nhiều đơn hàng phải gác lại hoặc bị mất, thì các chi phí cho doanh nghiệp đảm bảo được “3 tại chỗ” lại tăng vọt và đang tạo áp lực lớn cho doanh nghiệp. Trong đó, gồm: chi phí xét nghiệm hàng tuần cho công nhân, chi phí trang bị các điều kiện cho công nhân ăn-ngủ-làm việc tại nhà máy tăng 50-100%, chi phí trả thêm lương công nhân ở lại nhà máy tăng 30-50%, trả lương và chi phí hỗ trợ người lao động nghỉ việc; chi phí bao bì, vật tư, bột, phụ liệu tăng cao, chi phí điện sản xuất và duy trì kho đông lạnh trữ hàng,... Đặc biệt thời gian này, doanh nghiệp đang gặp rất nhiều khó khăn về phí cước tàu biển khi liên tục tăng từ 2-3 đến 10 lần (tùy tuyến châu Á, châu Âu, châu Mỹ...) dẫn đến chi phí chung cho sản xuất tăng rất cao, trong khi hiệu quả sản xuất, kinh doanh giảm.
Phục hồi sản xuất của doanh nghiệp đối mặt với việc thiếu nguyên liệu
Kết quả khảo sát của VASEP cho thấy, chỉ có 30 – 40% các doanh nghiệp có đủ năng lực để phục hồi sản xuất ngay sau khi kết thúc giãn cách xã hội, số doanh nghiệp còn lại rất khó hoặc cần thời gian dài để khôi phục lại hoạt động sản xuất. Trung bình để khôi phục được 50% công suất, cần từ 3-6 tháng; khôi phục 70% công suất sản xuất, từ 9 tháng - 1 năm; khôi phục 100% công suất sản xuất, khoảng 1,5-2 năm.
Việc phục hồi sản xuất của doanh nghiệp đang bị ảnh hưởng rất lớn bởi các nguyên nhân như: Chuỗi cung ứng nguyên vật liệu bị đứt gãy, doanh nghiệp bị mất khách hàng do thời gian thực hiện giãn cách quá lâu, không đảm bảo tiến độ giao hàng. Đặc biệt là khó quy tụ lại lực lượng lao động như ban đầu do công nhân chưa được tiêm vắc xin nên chưa thể đến cơ sở sản xuất hoặc đã về quê, cách ly, hay đang điều trị COVID-19,…
Cùng với đó, do ảnh hưởng của việc giãn cách xã hội, các nhà cung cấp giảm công suất hoạt động hoặc thực hiện “3 tại chỗ”. Việc khó khăn và hạn chế đi lại dẫn đến chậm vận chuyển giao nhận hàng hóa – nguyên vật liệu cho chế biến và xuất nhập khẩu. Do đó, nguồn nguyên vật liệu chỉ tạm thời đủ cung cấp cho hoạt động sản xuất cầm chừng trong thời gian ngắn, nếu kéo dài giãn cách xã hội theo chỉ thị 16 thì chuỗi cung ứng có nguy cơ đứt gãy và doanh nghiệp phải ngừng hoạt động do không đủ nguyên vật liệu cho sản xuất.
Đối với nguyên liệu nuôi trồng ảnh hưởng rất lớn và quyết định giá thành sản phẩm, tuy nhiên do ảnh hưởng của dịch bệnh, quy định giãn cách và hạn chế đi lại nghiêm ngặt nên doanh nghiệp không thể huy động được nguồn nguyên liệu. Nguyên liệu bị ùn ứ nên giá giảm, người dân không tiếp tục thả nuôi. Đối với cá tra, hiện có 7 tỉnh chủ lực nuôi, chế biến xuất khẩu cá tra, nhưng quy định của các địa phương cũng khiến các đội bắt cá không di chuyển được giữa các tỉnh để thực hiện vì có địa phương sẽ bắt buộc cách ly 14 ngày. Dự kiến nguồn nguyên liệu từ nuôi trồng (tôm, cá tra…) sẽ thiếu từ 20-30% và giá nguyên liệu sẽ tăng từ 10-20% trong những tháng cuối năm khi mà nhiều nhà máy bắt đầu phục hồi để sản xuất.
Đối với nguyên liệu khai thác biển, gặp nhiều khó khăn do ngư dân giảm đáng kể việc đi biển đánh bắt, các cảng cá cũng giới hạn hoặc một số ngưng hoạt động. Các tháng cuối năm cũng không phải mùa thu hoạch nguyên liệu khai thác. Dự kiến nguồn nguyên liệu khai thác trong nước giảm 30-40% (chỉ cung cấp được khoảng 40-60% cho sản xuất xuất khẩu) và giá nguyên liệu tăng 20-30%. Các doanh nghiệp phải nhập khẩu 40-60% nguyên liệu cho sản xuất, xuất khẩu.
Sớm hoàn thành việc tiêm vắc xin cho lao động sản xuất thủy sản
Những khó khăn trong sản xuất, chế biến nêu trên đã ảnh hưởng lớn đến tình hình xuất khẩu của ngành thủy sản. Trải qua hơn một tháng hoạt động trong hoàn cảnh giãn cách xã hội và phương thức hoạt động “3 tại chỗ”, kết quả xuất khẩu thủy sản tháng 8 đã phản ánh rõ mức độ ảnh hưởng đối với ngành thủy sản, giảm gần 28% so với cùng kỳ năm ngoái, và giảm ở hầu hết các sản phẩm chủ lực. Xuất khẩu tôm, cá tra, cá ngừ, mực, bạch tuộc, cua ghẹ và cá biển khác đều giảm từ 20-33% so với cùng kỳ năm 2020.
Ông Lê Văn Quang, Chủ tịch Hội đồng quản trị Công ty cổ phần Tập đoàn Thủy sản Minh Phú cho biết, chuỗi ngành tôm do giãn cách và cách ly gần như đã bị đổ vỡ. Giữa tháng 9 bà con không kịp thả nuôi tới cuối năm dẫn đến nguy cơ cuối năm thiếu nguyên liệu tôm. Hiện giờ cần triển khai gấp, khuyến khích bà con thả tôm gấp thì có thể cuối tháng 11, tháng 12 có tôm nguyên liệu để phục vụ cho nước châu Á. Hiện với các đơn hàng của các nước xa, nguy cơ không kịp nữa, nhất là đối với các thị trường Mỹ, châu Âu.
Ông Quang cho rằng, giờ chỉ còn giải pháp đẩy nhanh lưu thông hàng hoá, khuyến khích bà con nuôi tôm để phục vụ đơn hàng châu Á. Trước tình hình này, Minh Phú đã tăng giá tôm, khuyến khích bà con thả tôm để tháng 10, tháng 11 có tôm nguyên liệu chế biến; giá tôm đã gần trở về thời điểm trước thời gian phong tỏa, cách ly. Bà con phấn khởi thả nuôi nhưng còn lo ngại sợ dịch bệnh bùng phát, doanh nghiệp không mua nên sản xuất tôm không được như dự tính.
Trước tình hình khó khăn của toàn ngành thủy sản, VASEP kiến nghị Bộ NNPTNT hỗ trợ giúp doanh nghiệp xây dựng phương án và cùng doanh nghiệp làm việc với địa phương khi trình phương án tổ chức sản xuất trong thời gian mở giãn cách từng phần nhằm khôi phục sản xuất để địa phương phê duyệt nhanh nhất bởi thời gian của năm không còn nhiều. Làm sao để nhà máy sản xuất càng tối đa công suất càng tốt. Trong đó, cần xem xét cho đối tượng đã hết bệnh và tiêm vắc xin ít nhất 1 mũi được tham gia phục hồi sản xuất.
Đối với các doanh nghiệp đang thực hiện “3 tại chỗ”, VASEP kiến nghị hỗ trợ để doanh nghiệp mở rộng quy mô sản xuất phù hợp với năng lực của nhà máy theo quy định giãn cách của Bộ Y tế. Cho phép các doanh nghiệp ngừng sản xuất thời gian qua được khôi phục sản xuất bắt đầu bằng phương án sản xuất “3 tại chỗ” hoặc phương án phù hợp với quản lý của doanh nghiệp về phòng chống dịch dưới sự giám sát của y tế địa phương.
Trường hợp đang sản xuất mà xuất hiện F0 qua test định kỳ, doanh nghiệp báo cáo và phối hợp với y tế địa phương để đưa F0 đi điều trị và khoanh vùng khu vực xưởng sản xuất mà F0 tham gia, các khu vực xưởng không liên quan khác vẫn được tiếp tục sản xuất.
VASEP đề xuất Bộ NNPTNT tiếp tục có ý kiến để một số địa phương sớm hoàn thành tiêm vắc xin mũi 1 cho lao động trong các nhà máy chế biến thủy sản và lao động của chuỗi sản xuất thủy sản. Theo đó, các địa phương nhanh chóng tiêm vắc xin cho những lao động chưa được tiêm chủng, và tiếp tục tiêm mũi 2 cho những người đã tiêm 1 mũi. Các tỉnh cần xác định mục tiêu ưu tiên cho lực lượng lao động để tái khởi động nền kinh tế thế mạnh của từng địa phương bằng cách ưu tiên tiêm vắc xin cho người lao động đang làm việc tại các nhà máy, khu chế xuất và cả chuỗi cung ứng liên quan như trại giống, vùng nuôi, cảng cá, ngư dân…
Cùng với đó, hỗ trợ để khôi phục sản lượng tiêu thụ thuỷ sản nuôi ở các chợ đầu mối các Thành phố lớn để thúc đẩy người nuôi trở lại sản xuất bên cạnh việc giải quyết các vướng mắc liên quan đến hoạt động cung ứng, vận chuyển, thu hoạch trong nuôi thuỷ sản.
Một vấn đề khác cũng được VASEP nêu ra, đó là việc cần tạo cơ chế thông thoáng, thống nhất giữa các tỉnh có nhà máy chế biến, vùng nguyên liệu để việc đi lại của người nuôi, người thu hoạch trong các khu vực nuôi trồng thủy sản được thả giống, nuôi, thu hoạch... được thuận lợi. Đặc biệt, đối với ngành tôm và cá tra, xem xét cho công nhân thu hoạch di chuyển giữa các huyện và liên tỉnh, được đi đến điểm test COVID-19 và tập trung tại điểm di chuyển để tham gia thu hoạch; thực hiện việc test PCR đối với nhóm lao động quan trọng này, thay vì cách ly họ 14 ngày.
Ngoài ra, VASEP kiến nghị Bộ NNPTNT hỗ trợ có ý kiến tới các địa phương về việc căn cứ vào bản đồ dịch tễ và tình hình kiểm soát dịch bệnh, địa phương nên xây dựng các quy định, chính sách cụ thể trong thời gian từng tháng hoặc từng giai đoạn ngắn để doanh nghiệp thủy sản có thể nhận định tình hình chủ động xây dựng kế hoạch phòng chống dịch, kế hoạch sản xuất, thu hoạch nguyên liệu và giao hàng. Từ đó, tạo thuận lợi hơn cho việc phục hồi sản xuất thủy sản, nhất là trong những tháng cuối năm./.