Theo Tờ trình của Chính phủ, trước tình hình thiên tai lũ lụt nghiêm trọng xảy ra ở một số địa phương thời gian qua và diễn biến phức tạp của đại dịch COVID-19 hiện nay, nhất là trong bối cảnh thực hiện triệt để việc giãn cách, cách ly theo Chỉ thị số 16/CT-TTg của Thủ tướng Chính phủ, việc khởi tố, điều tra, truy tố nhiều vụ việc, vụ án hình sự gặp khó khăn, bị trì hoãn do không thể tiến hành được các hoạt động tố tụng. Viện Kiểm sát cũng không thể xử lý tình huống bằng cách ra quyết định trả hồ sơ để điều tra bổ sung hoặc đình chỉ vụ án vì không có căn cứ. Nhiều vụ án, vụ việc đã phải gia hạn thời hạn giải quyết, tuy nhiên vẫn có khả năng không thể hoàn thành hồ sơ hoặc không thể tiến hành được đầy đủ các thủ tục tố tụng để xem xét, quyết định việc khởi tố, kết luận điều tra, quyết định việc truy tố trong thời hạn luật định. Việc tống đạt các quyết định tố tụng cho người bị buộc tội hoặc chuyển hồ sơ vụ án sang các giai đoạn tố tụng tiếp theo, việc chuyển các chứng cứ, tài liệu, đồ vật cho Viện Kiểm sát, Tòa án… cũng bị trì hoãn, không thể tiến hành được. Trong khi đó, khoản 1 Điều 148, khoản 1 Điều 229 và khoản 1 Điều 247 BLTTHS không có quy định cho phép tạm đình chỉ trong trường hợp “vì lý do bất khả kháng do thiên tai, dịch bệnh”. Điều này dẫn đến vụ án, vụ việc không có cách giải quyết tiếp theo đúng quy định của pháp luật.
Hơn nữa, theo quy định của pháp luật, trong giai đoạn điều tra, nếu hết thời hạn điều tra mà không thể hoàn thiện được hồ sơ và thực hiện đầy đủ các hoạt động tố tụng theo luật định để chứng minh bị can đã thực hiện tội phạm thì sẽ phải đình chỉ điều tra; điều này có thể dẫn đến bỏ lọt tội phạm, người phạm tội, phải xem xét trách nhiệm bồi thường của Nhà nước, thậm chí là xử lý trách nhiệm hình sự đối với người có thẩm quyền tiến hành tố tụng, làm ảnh hưởng đến uy tín của các cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng, giảm sút lòng tin trong Nhân dân, trong khi việc này không phải do lỗi chủ quan từ phía các cơ quan, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng.
Từ những lý do này, cần thiết phải sửa đổi, bổ sung khoản 1 Điều 148, khoản 1 Điều 229, khoản 1 Điều 247 BLTTHS theo hướng bổ sung căn cứ tạm đình chỉ “vì lý do bất khả kháng do thiên tai, dịch bệnh”.
 |
| Quốc hội thảo luận về dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Bộ luật Tố tụng hình sự . Ảnh: TL. |
Thảo luận tại Hội trường, Đại biểu Quốc hội (ĐBQH) (Đoàn Thanh Hóa) nhấn mạnh, việc bổ sung bổ sung điểm c khoản 1 Điều 148; điểm d khoản 1 Điều 299, Điều 229; Điểm d khoản 1 Điều 247 Bộ luật tố tụng hình sự là cần thiết. Bởi, khi bổ sung tạm đình chỉ việc giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm, kiến nghị khởi tố vì lý do bất khả kháng do thiên tai, dịch bệnh mà cơ quan có thẩm quyền giải quyết không thể kết thúc cuộc điều tra, xác minh để quyết định khởi tố mà không khởi tố vụ án.
Trong một thời gian tương đối dài, dịch bệnh đã ảnh hưởng đến các hoạt động giải quyết vụ án hình sự của các cơ quan tiến hành tố tụng. Việc không thể tiến hành tố tụng để giải quyết nguồn tin về tội phạm dẫn đến các cơ quan có thẩm quyền không xác định được có hay không có dấu hiệu tội phạm để ra quyết định khởi tố hoặc quyết định không khởi tố vụ án khi thời giải quyết nguồn tin về tội phạm đã hết. Khi đó, các cơ quan có thẩm quyền không thể quyết định tạm đình chỉ giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm, kiến nghị khởi tố vì không có căn cứ theo quy định của luật.
Từ thực tiễn hiện nay, một số tố giác tin báo về tội phạm hết thời hạn giải quyết nhưng cơ quan điều tra không đủ căn cứ ra quyết định khởi tố, không khởi tố, cũng không có căn cứ tạm đình chỉ giải quyết theo khoản 1 Điều 148 Bộ luật tố tụng hình sự bới những lý do như: người bị tố giác không ở nơi cư trú, không biết họ ở đâu, việc triệu tập lấy lời khai các vấn đề liên quan đến nội dung tố giác không thực hiện được dẫn đến lúng túng trong thực tiễn, ĐBQH Tạ Minh Tâm (Đoàn Tiền Giang) kiến nghị Ban soạn thảo cân nhắc bổ sung thêm căn cứ tạm đình chỉ giải quyết tố giác tin báo tội phạm trong trường hợp không thể triệu tập lấy lời khai vấn đề có liên quan đến tố giác để cơ quan tiến hành tố tụng có căn cứ giải quyết đúng đắn, đầy đủ các tố giác và tin báo.
Theo ĐB Nguyễn Mạnh Cường (Đoàn Quảng Bình), cần bổ sung trách nhiệm công an cấp xã, quy định các căn cứ tạm đình chỉ điều tra, tạm đình chỉ vụ án vì lý do bất khả kháng do thiên tai dịch bệnh, tuy nhiên trong Thông tư hướng dẫn thi hành cần phải quy định chặt chẽ về cấp độ thiên tai, dịch bệnh, cần xác định thời gian xảy ra thiên tai dịch bệnh và các điều kiện cụ thể khác để tránh việc lạm dụng. Đồng thời cần làm rõ trường hợp nếu thiên tai dịch bệnh xảy ra và kết thúc trong thời hạn điều tra, nhưng với thời gian còn lại mà cơ quan điều tra cũng không đủ thời gian để kết thúc điều tra thì trong trường hợp này khi hết thời hiệu điều tra thì cơ quan điều tra có được ra quyết định tạm đình chỉ hay không?. Nếu có thì tạm đình chỉ đến khi nào?.
Một số ý kiến cho rằng từ kinh nghiệm thực tiễn do ảnh hưởng của dịch bệnh COVID- 19 cho thấy, BLTTHS cần có quy định mang tính dự phòng trong trường hợp bất khả kháng vì thiên tai, dịch bệnh./.