Đồng bào Mảng cư trú chủ yếu tại các tỉnh Lai Châu và Điện Biên, nơi dòng sông Đà và sông Nậm Na chảy qua. Vùng đất Gium Bai được coi là nơi phát tích của dân tộc Mảng, mang ý nghĩa thiêng liêng trong tâm thức. Với dân số hơn 5.600 người, họ tập trung tại các huyện như Sìn Hồ, Mường Tè, Nậm Nhùn (Lai Châu), sống xen kẽ cùng các dân tộc Mông, Thái, Hà Nhì, Dao và Khơ Mú.
Thiên nhiên – Cội nguồn văn hóa
Thiên nhiên với người Mảng không chỉ là nguồn sống mà còn là một phần linh hồn, hiện diện trong từng nếp nhà, từng tập quán. Núi rừng là mái nhà, dòng suối là mạch nguồn, và mặt trời là vị thần bảo hộ. Đời sống tâm linh của họ được định hình bởi mối liên kết chặt chẽ với thiên nhiên, thể hiện qua các nghi lễ như thờ hồn lúa, lễ cúng thần mặt trời hay lễ vào nhà mới.
Huyền thoại về tổ tiên sinh ra từ quả bầu thiêng là biểu tượng sâu sắc về cội nguồn dân tộc. Trong các nghi lễ, thiên nhiên được tôn vinh như một người bạn đồng hành, bảo hộ con người qua bao thăng trầm của cuộc sống.
Đời sống tín ngưỡng của người Mảng chứa đựng nhiều nét độc đáo, với quan niệm vũ trụ chia thành bốn tầng: thần linh, con người, ma quỷ và thủy tộc. Huyền thoại về tổ tiên sinh ra từ quả bầu thiêng là minh chứng sinh động cho niềm tin sâu sắc vào cội nguồn của họ. Trong các nghi lễ truyền thống, không gian tâm linh luôn được thắp sáng bởi lòng biết ơn đối với thiên nhiên và tổ tiên.
 |
| Lễ vào nhà mới, một dấu ấn văn hóa lâu đời của người Mảng. |
Phong tục, tập quán của người Mảng phản ánh triết lý sống hòa hợp với tự nhiên, từ việc chăm sóc mùa màng đến các nghi lễ tôn thờ thần linh, thể hiện một triết lý sống cân bằng, nơi con người và thiên nhiên không chỉ tồn tại song song mà còn bổ trợ, duy trì sự sống lẫn nhau. Mọi hành động đều phản ánh sự kính trọng và thấu hiểu về mối quan hệ mật thiết giữa con người và thế giới tự nhiên.
Đặc trưng nền văn hóa Mảng
Người Mảng có nền văn hóa rực rỡ với tiếng hát “Xoỏng” ngân vang, hòa quyện cùng âm thanh đàn một dây, khèn, sáo. Những sử thi Soỏng Muảng kể về lịch sử, đời sống và khát vọng của dân tộc, là sợi dây kết nối các thế hệ. Âm nhạc và điệu múa không chỉ để giải trí mà còn là linh hồn văn hóa, thể hiện tình yêu cuộc sống và sự gắn bó với đất mẹ.
Lễ thờ hồn lúa sau mỗi mùa thu hoạch là dịp tri ân đất trời, thể hiện qua những bó lúa đẹp nhất được chọn làm lễ vật cùng lời khấn nguyện gửi đến thần linh. Lễ được tổ chức sau mỗi mùa thu hoạch, là biểu tượng của tín ngưỡng nông nghiệp, nhằm tri ân đất trời và cầu mong mùa màng bội thu, như lời nhắc nhở về trách nhiệm gìn giữ và bảo vệ nguồn sống.
Lễ vào nhà mới, diễn ra khi gia chủ hoàn thiện ngôi nhà mới có sự tham gia của cả cộng đồng, cùng dâng lễ vật như gạo, thịt và rượu lên các đấng bậc siêu nhiên, để cầu mong sự bảo hộ và bình an. Đây không chỉ là nghi thức tâm linh mà còn là dịp để bày tỏ lòng biết ơn với tổ tiên và thiên nhiên.
Đặc biệt, phong tục cưới hỏi với nghi thức "đánh nhau giả" giữa hai gia đình mang ý nghĩa biểu tượng cho sự thử thách và hòa hợp. Sau màn "xô xát", cả hai bên lại cùng cười nói thân tình, thể hiện tinh thần đoàn kết và trách nhiệm trong mối quan hệ hôn nhân.
Âm nhạc và nghệ thuật biểu diễn của người Mảng là sợi dây kết nối các thế hệ. Tiếng khèn, đàn một dây, sáo và điệu múa truyền thống không chỉ là công cụ giải trí mà còn là linh hồn của văn hóa, thấm đẫm tình yêu cuộc sống và lòng biết ơn thiên nhiên.
 |
| Người Mảng có nhiều trò chơi dân gian như kéo co, ném còn, nhảy sạp tổ chức trong các lễ hội. Những hoạt động này không chỉ mang lại niềm vui mà còn thắt chặt tình đoàn kết, xây dựng tinh thần cộng đồng. |
Phụ nữ Mảng nổi bật với tài đan lát tinh xảo, tạo ra những sản phẩm thủ công tinh xảo vừa hữu dụng vừa mang tính thẩm mỹ cao. Trang phục truyền thống, với họa tiết giản dị nhưng tinh tế, phản ánh vẻ đẹp mộc mạc và nhân văn.
Hiện nay, dù phải đối mặt với nhiều thách thức như giao thông cách trở, sự mai một ngôn ngữ và ảnh hưởng của văn hóa hiện đại, người Mảng vẫn kiên trì giữ gìn các giá trị truyền thống. Những phong tục, nghi lễ, tri thức dân gian được truyền qua các thế hệ, như nhịp cầu văn hóa kết nối quá khứ và tương lai, giúp bảo tồn văn hóa dân tộc Mảng.
Bản sắc văn hóa Mảng, như bông hoa rừng giản dị nhưng kiêu hãnh giữa núi rừng Tây Bắc, xứng đáng được bảo vệ và phát huy. Đây không chỉ là tài sản của riêng dân tộc Mảng mà còn là một phần di sản văn hóa quý báu của đất nước, góp phần làm rạng rỡ bức tranh nhiều sắc mầu của cộng đồng 54 dân tộc Việt Nam./.
Bài, ảnh: N. Dương