Trong hành trình tìm hiểu di sản, di tích lịch sử, văn hóa tỉnh Bắc Giang, với nhiều du khách làng Thổ Hà, xã Vân Hà, huyện Việt Yên, tỉnh Bắc Giang là một điểm đến hấp dẫn. Ngôi làng hiện diện không gian truyền thống một làng Việt cổ, trước năm 1960 làng Thổ Hà từng rất nổi tiếng về nghề làm gốm, từ năm 1990, nơi đây nổi tiếng về nghề thủ công làm bánh đa nem và mỳ gạo.
 |
| Làng Thổ Hà, xã Vân Hà (huyện Việt Yên, Bắc Giang) xây dựng thế kỷ XVII (năm 1692), gắn dấu ấn về nghề gốm cổ từng phát triển rực rỡ ở Thổ Hà, từ thế kỉ 14. |
Bước qua những cổng làng xưa cũ, thời gian nơi đây dường như chậm lại, những thông điệp của tiền nhân trao truyền cho hậu thế qua những di sản, di tích lịch sử, văn hoá nơi đây. Không gian làng cổ hiện hữu với cây đa, giếng nước, sân đình, chùa cổ, xóm nhỏ, những văn chỉ, đến thăm lò sản xuất gốm, các gia đình sản xuất bánh đa nem và mỳ gạo bằng máy và thủ công… Quần thể di tích Thổ Hà gồm: Đình Thổ Hà ngôi đình được xếp hạng là di tích Kiến trúc nghệ thuật cấp Quốc gia. Chùa Thổ Hà (Đoan Minh Tự) là di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia, Văn chỉ làng Thổ Hà được xây dựng vào thế kỷ 17, thờ Tứ Phối và 72 vị tiên hiền.
Lễ hội truyền thống Thổ Hà diễn ra từ ngày từ 19 - 21 tháng Giêng, nhằm bày tỏ lòng biết ơn đối với Thánh thần và vị sư tổ Đào Trí Tiến, người có công truyền dạy nghề gốm cho dân làng từ khoảng thế kỷ 12. Lễ hội đang duy trì, lưu giữ gần như nguyên vẹn những nghi thức cổ truyền của một lễ hội xứ Bắc. Năm 2012, lễ hội Thổ Hà đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia.
Không gian quan họ ở bờ Bắc sông Cầu rộng lớn, lưu giữ nhiều giá trị đặc sắc của Di sản văn hoá Quan họ với hơn 200 làn điệu Quan họ cổ và hàng ngàn bản đang lưu giữ trong nhân dân. Riêng huyện Việt Yên có 130 nghệ nhân có thể hát Quan họ đúng bài bản với những niêm luật và lối hát của lề lối Quan họ cổ, cùng đó hàng trăm cụ ông, cụ bà có độ tuổi từ 70 đến gần 90 vẫn hát và trao truyền Quan họ cho thế hệ trẻ.
Trong rất nhiều di sản ở làng cổ Thổ Hà thì dân ca quan họ là một đặc sản văn hoá thu hút du khách. Chơi quan họ ở Thổ Hà đã có từ lâu đời hiện vẫn được gìn giữ theo lối cổ. Câu nói dân gian lưu truyền “Về Thổ Hà mới ra Quan họ” nói về lối chơi Quan họ cổ ở ở bờ Bắc sông Cầu. Quan họ Thổ Hà thuần chất là lối hát chay và cảnh hát chào bạn trên sông. Nghề chơi Quan họ ở Thổ Hà thể hiện văn hóa ứng xử thanh tao, chân tình, tế nhị mà khiêm nhường, có lề có lối và đắm say lòng người.
 |
| Du khách tìm hiểu canh hát Quan họ, tại đình làng Thổ Hà. |
Nằm trong không gian văn hóa “Di sản văn hóa phi vật thể” đại diện của nhân loại vùng Kinh Bắc, 5 làng Quan họ cổ ở bờ Bắc sông Cầu, tỉnh Bắc Giang hội tụ những không gian sinh hoạt, lề lối và phong tục chơi Quan họ lâu đời. Trong số 49 làng Quan họ cổ được UNESCO công nhận là “Di sản văn hóa phi vật thể” đại diện của nhân loại có 5 làng thuộc huyện Việt Yên (Bắc Giang).
Trong những năm gần đây, nhằm bảo tồn, phát triển Di sản Quan họ, tỉnh Bắc Giang đã đề ra nhiều hình thức bảo tồn như trao truyền, quảng bá, xã hội hóa; phục dựng hình thức hát đối đáp cổ ở các làng quan họ; khôi phục, bảo tồn 5 làng Quan họ cổ đã được công nhận và 13 làng đã được xác định thêm từ năm 2006. Ngành văn hóa tỉnh Bắc Giang phối hợp các địa phương xây dựng các câu lạc bộ hát quan họ ở làng Thổ Hà, Hữu Nghi, Nội Ninh, Trung Đồng, Giá Sơn, Sen Hồ thuộc huyện Việt Yên; đưa Quan họ trở về các làng, xã môi trường đã sinh ra và nuôi dưỡng di sản trong lịch sử, để gìn giữ phát huy các giá trị trân quý của Quan họ trong cộng đồng.
Có rất nhiều điều ẩn chứa và phô diễn trong không gian văn hoá tỉnh Bắc Giang và Làng cổ Thổ Hà đang mời gọi mỗi du khách tìm về.