Có dịp tới thôn Cao, xã Bảo Khê, thành phố Hưng Yên, khung cảnh ấn tượng với mỗi người khắp trên các con đường làng, ngõ xóm ngập tràn một màu vàng, màu đỏ của hương phơi. Ở đây hương được phơi khắp nơi, trên mái nhà, ở mỗi sân nhà, ngay cả những cánh đồng lúa vừa gặt xong cũng được tận dụng để phơi hương, dường như màu vàng của hương trải dài xa tít tắp tới tận chân trời.
Theo các bậc cao niên làng Cao cho hay, vào khoảng thế kỷ 18, bà Đào Thị Khương, người con gái tài sắc của làng xa xứ lấy chồng đã học được nghề làm hương xạ. Sau này, bà truyền nghề lại cho dân làng, từ đó các thế hệ người dân làng Cao tiếp nối nghề cổ truyền, đến nay cũng phải gần 300 năm.
Để tưởng nhớ tới công ơn của bà, nhân dân thôn Cao lấy ngày 22/8 âm lịch làm ngày giỗ cụ Tổ nghề, hằng năm vào ngày giỗ Tổ nghề dân làng tề tựu tại nhà thờ để thắp nén hương tưởng nhớ đến bậc tiền nhân đã có công lao mang lại ấm no, hạnh phúc cho dân làng. Nghề cổ truyền không chỉ giúp dân thôn cao làm giàu ngay trên quê hương mình một cách bền vững mà còn góp phần cho bức tranh văn hoá truyền thống của tỉnh Hưng Yên thêm đa dạng và lung linh sắc màu.
 |
| Người dân thôn Cao làm hương theo phương pháp truyền thống. |
Thôn Cao hiện có trên 100 hộ làm nghề, với trên 500 lao động thường xuyên. Số lao động làm việc tại làng nghề vào dịp Tết cổ truyền khoảng 1000 – 1200 lao động. Thu nhập của người lao động đạt khoảng 4 triệu đồng/tháng, thu nhập bình quân đầu người của thôn hiện nay đạt khoảng 30 triệu đồng/người/năm. Nghề làm hương không kén nhân lực, nên tận dụng được sức lao động nhàn rỗi, ai cũng có thể tham gia sản xuất được. Được biết sản lượng hương xạ của thôn Cao đạt xấp xỉ 10 triệu nén/năm.
Hiện nay thôn đã thành lập Hiệp hội làng nghề thôn Cao, thu hút được 89 hộ làm nghề sản xuất hương trong thôn tham gia. Những năm qua, hiệp hội tích cực tổ chức các buổi sinh hoạt chung. Các thành viên hiệp hội đã có nhiều cơ hội để giao lưu, trao đổi kinh nghiệm sản xuất và kinh doanh thương mại. Ngoài ra, hiệp hội còn chủ động thông qua các chương trình của các cấp, ngành tổ chức đưa sản phẩm của làng nghề tham gia các hội chợ thương mại trong và ngoài tỉnh nhằm quảng bá, giới thiệu sản phẩm hương của thôn. Từ đó thúc đẩy sản xuất, nâng cao giá trị sản phẩm làng nghề.
 |
| Một công đoạn sản xuất hương vòng của người thợ thôn Cao. |
Trải qua gần 300 năm với bao biến thiên lịch sử, hương làng Cao vẫn ngát thơm vẫn lan tỏa và in sâu trong tâm thức nhiều người Việt, một sợi dây thiêng liêng kết nối con người với trời đất, với tổ tiên với những người đã khuất. Nghề làm hương làng Cao liên quan đến thế giới tâm linh, nên cái tâm làm nghề không cho phép cẩu thả, làm gian dối kém chất lượng. Bởi vậy người làng Cao rất cầu kỳ ở mỗi công đoạn sản xuất để làm ra những nén hương.
Người làm hương thôn Cao tránh đưa hương qua lửa vì như thế hương sẽ bị mất mùi, giảm chất lượng. Vì vậy những ngày nắng hanh là thời tiết “vàng” của những người làm hương, thông thường trời nắng thì phơi hương một ngày, trời râm thì hai, ba ngày.
Ở thôn Cao, người thợ có thể làm ra nhiều loại hương đăc biệt như hương vòng có đường kính 50 cm, hay hương vòng có thời gian cháy tới 24 h, nếu khách đặt các loại hương nén cháy thời gian dài 15 ngày, 1 tháng, 3 tháng thì họ cũng sản xuất. Hương cháy chậm hay nhanh phụ thuộc vào kỹ thuật pha chế nguyên liệu. Mỗi dòng họ hay mỗi gia đình làm hương ở Cao Thôn đều truyền bốn đến năm đời nay và mỗi nhà lại có một bài thuốc thảo mộc riêng, làm nên mùi hương đặc trưng riêng, làm nên “hồn cốt” của mỗi thương hiệu hương.
Trước đây, hương chủ yếu được làm thủ công, một người thợ lành nghề, mỗi giờ cuốn được khoảng 100 nén. Nhưng nay nhờ đầu tư máy móc hiện đại, mỗi công nhân có thể sản xuất được 3 vạn nén nhang/ngày.
Nguyên liệu làm hương chủ yếu là các loại thảo mộc như: trầm, ngâu, huỳnh đàn, hồi, quế, thục, tùng, trắc, nhục đậu... nhưng mỗi cơ sở làm nghề lại có cách sáng tạo riêng để tạo ra mùi hương đặc trưng cho sản phẩm hương của mình. Không như một số làng nghề khác sử dụng hóa chất để tăng mùi thơm làng nghề hương thôn Cao làm bằng 100% thuốc Bắc thân thiện với môi trường và sức khỏe, hoàn toàn không sử dụng một chút hóa chất nào.
 |
| Phơi hương ở thôn Cao. |
Ngay cả keo dùng để kết dính nguyên liệu tạo hình cho nén hương, vòng hương cũng được làm từ các nguyên liệu tự nhiên nhằm an toàn cho người sản xuất và người sử dụng”. Nghề làm hương liên quan đến thế giới tâm linh, nên cái tâm làm nghề không cho phép cẩu thả, làm gian dối kém chất lượng. Mỗi mẻ hương làm ra, người chủ phải cẩn thận đốt thử để kiểm tra độ bén lửa, độ cháy và mùi thơm của hương, sau đó mới đưa ra thị trường sản phẩm hương vừa có mùi thơm, bảo đảm độ cháy tốt.
Những năm gần đây, Cao Thôn đang trở thành một điểm đến trong hành trình du lịch làng nghề ở tỉnh Hưng Yên. Đến thôn Cao, khách tham quan được hoà mình trong sắc màu của những “bó hoa” hương, của hương thuốc Bắc phảng phất trong gió giữa khung cảnh làng quê yên ả, ngoài ra còn được trải nghiệm quá trình sản xuất của những người thợ thôn Cao, được tự tay làm những nén hương cổ truyền, hay mang sản phẩm hương thôn Cao về thắp trên ban thờ, bày tỏ lòng thành kính với tổ tiên, ông bà. Nhờ vậy hương xạ thôn Cao tiếp tục được lan toả vươn xa tới nhiều vùng miền cả nước.
Nén hương làng Cao thắp lên, gửi gắm thông điệp của trần gian với đất trời, tổ tiên, ông bà của mình, nó cũng giúp lòng người thanh thản, lương thiện hơn. Bởi vậy hương xạ thôn Cao đang góp phần giữ gìn, lưu truyền những giá trị văn hóa đậm đà phong vị truyền thống của dân tộc.