Sắp xếp bộ máy hành chính-Vì một nền hành chính tinh gọn, hiệu lực, hiệu quả: Bài 2: Tinh gọn bộ máy hành chính-Thách thức và giải pháp đột phá

Trong quá trình tinh gọn bộ máy hành chính, không thể không nhìn thẳng vào các “nút thắt” đang cản trở sự chuyển động thực chất của guồng máy công quyền. Đây không chỉ là vấn đề tổ chức - nhân sự, mà còn là vấn đề của tâm lý xã hội, trách nhiệm chính trị và năng lực điều hành.

Cân bằng giữa tinh gọn và hiệu lực thực thi. Tinh gọn không đồng nghĩa với tinh giản máy móc. Nếu chỉ tập trung giảm đầu mối, cắt giảm biên chế mà không có lộ trình phân công - phối hợp lại công việc, bộ máy sẽ nhanh chóng rơi vào trạng thái quá tải cục bộ. Nhiều cán bộ sau sáp nhập phải kiêm nhiệm quá mức, trong khi chưa được đào tạo thêm hoặc tăng cường hỗ trợ. “Giảm người mà không giảm việc” là một nghịch lý phổ biến trong giai đoạn đầu của quá trình tinh gọn.

Tâm lý hoang mang trong đội ngũ cán bộ, viên chức. Không ít cán bộ, nhất là những người lớn tuổi, gần về hưu hoặc đang giữ chức vụ trung gian mang tâm trạng lo lắng, thậm chí bất mãn trước tinh gọn bộ máy hành chính. Họ không chỉ sợ mất vị trí, mà còn lo ngại mất uy tín, bị “gạt ra rìa” dù vẫn đủ năng lực. Nếu thiếu các chính sách hỗ trợ tái nghề nghiệp, đào tạo lại, và truyền thông đầy đủ, chủ trương đúng đắn sẽ dễ bị hiểu sai thành “thanh lọc nhân sự”.

Thiếu sự phối hợp dọc ngang giữa các cấp và ngành. Không ít địa phương phản ánh tình trạng Trung ương ban hành chủ trương, nhưng thiếu hướng dẫn triển khai cụ thể, dẫn đến “mỗi nơi làm một kiểu”. Trong khi đó, ở chiều ngang, giữa các ngành trong một địa phương cũng thiếu đồng bộ, tạo ra hiện tượng chồng lấn hoặc bỏ sót chức năng, nhiệm vụ. Việc không làm rõ ranh giới quản lý là một điểm nghẽn lớn trong tiến trình tinh gọn bộ máy hành chính.

Sức ỳ trong nội tại hệ thống hành chính, tinh gọn bộ máy hành chính không thể thực hiện nếu thiếu quyết tâm từ bên trong. Thực tế cho thấy, vẫn còn tồn tại tư tưởng bảo thủ, sợ mất quyền lực, “ngại đụng chạm tổ chức”, dẫn tới hiện tượng trì hoãn, né tránh hoặc “làm lấy có”. Nhiều nơi, việc sắp xếp bộ máy chỉ dừng ở... đổi tên phòng ban, chứ chưa thực sự thay đổi chức năng và hiệu quả vận hành.

Thiếu nền tảng công nghệ và kỹ năng chuyển giao. Việc chuyển giao công việc sau tinh gọn thường bị đánh giá là chậm, thiếu chuẩn hóa. Cán bộ mới tiếp nhận khối lượng công việc lớn nhưng không có hệ thống thông tin hỗ trợ, dẫn đến rối loạn quy trình xử lý. Nền hành chính chưa số hóa đầy đủ, thiếu công cụ đo lường, thiếu năng lực tích hợp, khiến việc tinh gọn không đem lại hiệu quả như kỳ vọng.

Hệ lụy nếu không tinh gọn bộ máy hành chính 

Có một câu hỏi tưởng như tu từ, nhưng lại đầy tính dự báo: “Nếu chúng ta không tinh gọn bộ máy hành chính, chuyện gì sẽ xảy ra?”. Câu trả lời không nằm ở hội nghị hay văn bản, mà nằm ngay trong thực tiễn đang diễn ra mỗi ngày - nơi người dân xếp hàng chờ làm thủ tục, nơi cán bộ hành chính “ôm việc” nhưng không có động lực đổi mới, nơi ngân sách nhà nước oằn mình trả lương cho những vị trí không còn cần thiết. Không tinh gọn - không chỉ trì trệ mà còn nguy hiểm.

Bộ máy cồng kềnh gây lãng phí nghiêm trọng tài chính công: Một hệ thống hành chính quá khổ, chồng chéo chức năng, dư người – thiếu việc sẽ làm gia tăng gánh nặng chi thường xuyên. Không ít địa phương phản ánh: Gần 70% chi ngân sách địa phương rơi vào trả lương và chi vận hành bộ máy, trong khi vốn đầu tư phát triển bị co hẹp. Trong dài hạn, đây không đơn thuần là bài toán ngân sách, mà là nguy cơ đẩy nền kinh tế vào trạng thái trì trệ kéo dài.

Thái Nguyên là tỉnh đầu tiên trong cả nước hoàn thành Đề án sắp xếp đơn vị hành chính cấp xã và sắp xếp, nhập tỉnh Bắc Kạn - Thái Nguyên và đã trình hồ sơ 2 Đề án về Trung ương vào ngày 24-4-2025. Trong ảnh: Đại hội đại biểu Đảng bộ xã Quân Chu lần thứ I vừa diễn ra sau sáp nhập giữa thị trấn Quân Chu và xã Cát Nê thành xã Quân Chu. Ảnh: MINH QUÂN

Chính sách tốt cũng sẽ tắc nếu bộ máy vận hành chậm chạp: Tinh thần đổi mới, cải tiến thể chế, phát triển thị trường... sẽ không thể hiện thực hóa nếu bộ máy vẫn chạy theo lối cũ. Có chính sách hay, có Nghị quyết đúng nhưng khi xuống cơ sở lại bị ngắt mạch vì quá nhiều tầng trung gian, quá nhiều văn bản hướng dẫn chồng chéo. Một quyết định hành chính nếu phải đi qua 7 - 9 cấp ký duyệt mới đến tay dân, thì mọi sự cải tiến đều sẽ bị “bào mòn” bởi bộ máy chính nó tạo ra.

Mất lòng tin xã hội - cái giá vô hình nhưng đắt nhất: Khi người dân phải chờ đợi hàng giờ chỉ để xin một giấy phép, khi doanh nghiệp bị hành bởi quy trình phức tạp – dù đã có chủ trương đơn giản hóa, thì chính là lúc niềm tin vào Nhà nước bị bào mòn từng bước. Niềm tin không phải thứ có thể ra nghị quyết để có, mà phải được nuôi dưỡng bằng trải nghiệm hành chính công thực chất, tiện lợi và minh bạch. Nếu bộ máy trì trệ, người dân sẽ dần tìm cách “né”, “lách”, hoặc tệ hơn: tự rút ra khỏi hệ thống.

Tổ chức chồng chéo khiến khó kiểm soát quyền lực, dễ phát sinh tiêu cực: Một hệ thống hành chính mà “nhiều người cùng làm một việc” sẽ dẫn đến tình trạng không ai chịu trách nhiệm đến cùng. Đó là môi trường lý tưởng để lợi ích nhóm phát sinh, để tiêu cực nảy sinh dưới vỏ bọc của cơ chế, và để cán bộ thiếu năng lực có thể “trôi nổi” không bị đào thải. Tinh gọn bộ máy hành chính không chỉ nhằm tăng hiệu quả - mà còn là giải pháp căn bản để kiểm soát quyền lực, phòng chống tham nhũng từ gốc.

Không tinh gọn bộ máy hành chính - không chỉ là chậm đổi mới. Đó là tự giới hạn năng lực quốc gia, là chấp nhận lãng phí thời gian của dân, tiền bạc của nước, và tương lai của hệ thống chính trị. Một bộ máy nếu không tự thu gọn - thời gian sẽ làm điều đó, nhưng bằng cách khắc nghiệt hơn nhiều.

Giải pháp đột phá - làm đúng để tinh gọn thực chất

Tinh gọn bộ máy hành chính không thể thành công nếu chỉ dừng ở “giảm đầu mối, giảm biên chế”. Điều quyết định nằm ở cách tổ chức lại tư duy điều hành, phân quyền, công nghệ và con người. Dưới đây là những giải pháp có tính đột phá, được đúc rút từ thực tiễn và kinh nghiệm quốc tế.

Một là, tái cấu trúc bộ máy gắn với đánh giá thực chất

Tinh gọn không phải “làm cho gọn”, mà là tái thiết kế toàn bộ chuỗi hoạt động hành chính, từ quy trình - thủ tục - nhân sự đến công nghệ. Phải dũng cảm cắt bỏ những đầu mối không cần thiết, sáp nhập hợp lý, và quan trọng là đo lường hiệu quả bằng kết quả đầu ra - sự hài lòng của người dân. Ở một tỉnh phía Bắc, việc áp dụng bộ chỉ số đánh giá năng lực cán bộ đã giúp đơn vị xác định được “vị trí thừa nhưng không hiệu quả”, từ đó đưa ra quyết định tinh giản có cơ sở.

Hai là, phân quyền mạnh cho địa phương - trao quyền đi đôi với giám sát

Một hệ thống hành chính hiệu quả phải đi đôi với phân quyền sâu và giám sát chặt. Khi địa phương được trao thực quyền, họ có thể chủ động “thiết kế lại bộ máy cho phù hợp địa phương mình”. Nhưng song song, cần một hệ thống giám sát độc lập, đánh giá định kỳ, công khai minh bạch. Cải cách sẽ thất bại nếu không có giám sát xã hội và trách nhiệm giải trình cụ thể.

Ba là, tinh gọn đi cùng chuyển đổi số - chính phủ điện tử

Không thể tinh gọn nếu các thủ tục hành chính vẫn “làm tay, ký tay, đóng dấu tay”. Việc chuyển đổi sang hành chính điện tử, chính phủ số sẽ giúp giảm thời gian xử lý, cắt giảm khâu trung gian, tự động hóa quy trình. Quảng Ninh, Đà Nẵng, Bắc Giang là những địa phương cho thấy ứng dụng công nghệ là đòn bẩy của cải cách - nơi mà “một cửa” thực sự là một cửa, không phải “nhiều cửa trong một căn phòng”.

Bốn là, xây dựng văn hóa cải cách - con người là then chốt

Cải cách bộ máy là cải cách con người. Không thể có một hệ thống tinh gọn -hiệu quả nếu đội ngũ cán bộ không thực sự tâm huyết, không được tiếp cận cái mới. Cần tạo ra một văn hóa cải cách hành chính - nơi mà đổi mới được xem là thước đo năng lực, nơi mà những cán bộ dám nghĩ - dám làm - dám chịu trách nhiệm được ghi nhận xứng đáng.

Tinh gọn bộ máy hành chính - lựa chọn để bứt phá, không phải để chỉ cắt giảm

Tinh gọn bộ máy hành chính không phải là một cuộc sắp xếp kỹ thuật, càng không phải là một phép trừ cơ học. Đó là một phép cộng về năng lực quốc gia, một phép nhân cho hiệu quả quản trị, và là một phép thử cho bản lĩnh chính trị, tư duy tổ chức và năng lực hành động của toàn bộ hệ thống.

Chủ trương đúng đắn sẽ không thể phát huy hiệu quả nếu không có cách làm đúng, cách tiếp cận nhân văn, khoa học và thuyết phục. Một bộ máy hành chính gọn nhẹ chỉ thật sự mạnh mẽ khi nó giải phóng được sức sáng tạo trong đội ngũ, tiết kiệm được nguồn lực xã hội, và tạo ra sự chuyển động thực chất trong phục vụ nhân dân.

Lịch sử cho thấy: Không có quốc gia nào cất cánh nếu vẫn bị kéo lùi bởi một hệ thống công vụ cồng kềnh, bảo thủ và trì trệ. Tinh gọn bộ máy hành chính nếu được triển khai quyết liệt, đồng bộ, có tầm nhìn sẽ là đòn bẩy để Việt Nam bứt phá trong hành chính số, kinh tế số, xã hội số. Nhưng nếu chậm trễ, ngập ngừng, nửa vời thì chính bộ máy ấy sẽ trở thành lực cản lớn nhất của mọi cuộc đổi mới.

Tinh gọn không chỉ để gọn, mà để dân mạnh hơn, đó là trách nhiệm lịch sử và cũng là cơ hội lịch sử của chúng ta.

(còn nữa)

NGUYỄN THỊ TĨNH