Việt Nam là một trong 10 quốc gia chịu nhiều rủi ro về thiên tai và biến đổi khí hậu. Trong 20 năm gần đây, nước ta đã phải hứng chịu hầu hết các loại thiên tai (trừ sóng thần), gây tổn thất nặng nề về người, tài sản, cơ sở hạ tầng, tác động xấu đến môi trường sống, sản xuất của Nhân dân (ước tính thiệt hại hàng năm từ 1,0 ÷ 1,5% GDP). Đặc biệt năm 2017, thiên tai dồn dập, bất thường, xuất hiện nhiều kỷ lục về các loại thiên tai như rét hại, nắng nóng, mưa lũ, bão, lũ quét, sạt lở đất.
Vùng DTTS và miền núi chiếm ¾ diện tích cả nước, hàng năm cũng chịu ảnh hưởng của thiên tai, gây thiệt hại nhiều về người và tài sản.
Năm 1947, trong thư gửi đồng bào hiệu triệu phòng chống lũ lụt, Chủ tịch Hồ Chí Minh viết: “Tôi tha thiết kêu gọi đồng bào bất kỳ già trẻ, trai gái, mọi người đều phải coi việc canh đê, phòng lụt là việc cần thiết của mình”.
 |
| Các lực lượng tại chỗ của tỉnh Phú Thọ, trong đó có nhiều người cao tuổi tích cực tham gia công tác phòng, chống thiên tai (ảnh: TH) |
Hưởng ứng lời hiệu triệu của Chủ tịch Hồ Chí Minh, người cao tuổi (NCT) đã có nhiều đóng góp to lớn trong công tác phòng chống thiên tai, đắp đê, trồng cây gây rừng... Điển hình là vào năm 1961, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã trao tặng huy hiệu của Người cho Cụ Mấm, ở huyện Nho Quan, tỉnh Ninh Bình dù đã 85 tuổi vẫn gương mẫu tham gia lao động với dân quân đào mương đắp đập ngăn nước.
Gần đây nhất là tấm gương lão nông Phan Thuận, xã Hành Tín Tây, huyện Nghĩa Hành, tỉnh Quảng Ngãi chèo ghe cứu hơn 30 người trong đợt lũ năm 2013.
Ông Phan Văn Hùng, Phó Chủ tịch Hội NCT Việt Nam cho biết, theo số liệu thống kê đến năm 2019, nước ta có hơn 11,4 triệu người NCT, chiếm gần 12% tổng dân số và sẽ tăng lên khoảng 17,9 triệu người (tương đương 17%) vào năm 2030 và 22,2 triệu người (tương đương 20%) vào năm 2039. Gần 60% NCT ở nước ta hiện nay trong độ tuổi từ 60 đến 70 tuổi. Đây là độ tuổi còn khỏe, nhiều kinh nghiệm, đặc biệt là có uy tín trong gia đình và cộng đồng.
Điều này lại càng đúng với vùng DTTS và miền núi - nơi mà NCT có tiếng nói đặc biệt trọng lượng với dòng họ, cộng đồng và cấp ủy, chính quyền địa phương trong trường hợp họ được suy tôn là người có uy tín trong đồng bào DTTS.
Một khi thiên tai xảy đến thì NCT là một trong những nhóm đối tượng dễ bị tổn thương nhất, nhưng đồng thời họ cũng là một lực lượng có vai trò quan trọng bởi theo năm tháng cuộc đời, họ tích lũy được nhiều kinh nghiệm dự báo cũng như các biện pháp phòng chống thiên tai. Vì vậy, nếu phát huy tốt vai trò NCT và tạo điều kiện về thông tin, kỹ năng cũng như nguồn lực cần thiết thì họ sẽ có nhiều đóng góp lớn trong phòng chống thiên tai - ông Phan Văn Hùng nêu quan điểm.
Nghị quyết số 76/NQ-CP ngày 18/6/2018 của Chính phủ về công tác phòng, chống thiên tai (PCTT) nêu quan điểm: “Phòng, chống thiên tai phải lấy phòng ngừa là chính, thực hiện tốt phương châm “4 tại chỗ” gắn với xây dựng cộng đồng an toàn, nông thôn mới”.
Đồng bào DTTS nước ta cư trú đông nhất ở vùng Trung du và miền núi phía Bắc với 49,8% tổng số người DTTS (tương đương khoảng 7 triệu người), tập trung đông ở các tỉnh như Sơn La, Hà Giang, Lạng Sơn, Hòa Bình, Cao Bằng, Điện Biên, Lào Cai. Tây Nguyên cũng là vùng tập trung đông người DTTS với 15,6% tổng số người DTTS (tương đương 2,2 triệu người). Tuổi thọ trung bình của 53 DTTS là 70,7 tuổi; nam là 68 tuổi và nữ là 73,7 tuổi.
Bà Trần Bích Thủy, Giám đốc Tổ chức Hỗ trợ NCT Quốc tế tại Việt Nam cho rằng, hầu hết các quốc gia trên thế giới hiện nay đều đang phải tìm cách thích ứng với 2 vấn đề nóng, đó là biến đổi khí hậu và già hóa dân số. Việt Nam vừa là một trong những quốc gia chịu ảnh hưởng nghiêm trọng nhất bởi thiên tai và biến đổi khí hậu; đồng thời cũng là một trong những quốc gia có tốc độ già hóa dân số nhanh nhất trên thế giới.
 |
| Hội thảo Quốc gia “Chia sẻ kinh nghiệm và thực hành tốt về đưa nội dung người cao tuổi vào quản lý rủi ro thiên tai dựa vào cộng đồng” với hình thức trực tuyến (ảnh: PA) |
Mới đây, chiều 27/9 tại Hà Nội, Trung ương Hội Người cao tuổi Việt Nam, Tổng cục Phòng chống thiên tai và Tổ chức HelpAge International tại Việt Nam (HAI) đã tổ chức Hội thảo Quốc gia “Chia sẻ kinh nghiệm và thực hành tốt về đưa nội dung người cao tuổi vào quản lý rủi ro thiên tai dựa vào cộng đồng” với hình thức trực tuyến.
Hội thảo đã chỉ ra rằng, nước ta hiện có hơn 11,4 triệu NCT, chiếm gần 12% tổng dân số và sẽ tăng lên khoảng 17,9 triệu người (17%) vào năm 2030 và 22,2 triệu người (20%) vào năm 2039. Trong đó, gần 60% người cao tuổi ở nước ta hiện nay trong độ tuổi từ 60 đến 70 tuổi. Đây là độ tuổi còn khỏe, nhiều kinh nghiệm, đặc biệt là có uy tín trong gia đình và cộng đồng. Do đó, NCT và Hội Người cao tuổi sẽ có đóng góp nhiều hơn cho công tác phòng chống thiên tai, nếu được tham gia và tạo điều kiện về thông tin, kỹ năng cũng như nguồn lực cần thiết.
Thực tế đó, đặt ra yêu cầu cần phát huy vai trò và sự đóng góp của NCT đối với công tác quản lý rủi ro thiên tai đối với cộng đồng với tư cách là một lực lượng tại chỗ ngày càng tăng về số lượng và phần lớn NCT đang còn có sức khỏe, kinh nghiệm, kỹ năng, uy tín với gia đình, dòng họ, cộng đồng.
Hiện nay, một số tỉnh đã có đại diện của NCT trong các nhóm phòng chống thiên tai. Tỉnh Quảng Trị có đại diện Hội NCT cấp tỉnh chính thức là thành viên nhóm hỗ trợ kỹ thuật cấp tỉnh; tỉnh Quảng Ngãi có đại diện Hội NCT thành phố chính thức là thành viên của nhóm hỗ trợ kỹ thuật cấp thành phố…
Xuất phát từ tình hình thực tế trên, thiết nghĩ Ban Chỉ đạo Quốc gia phòng chống thiên tai cần sớm nghiên cứu, từng bước đưa nội dung NCT vào các văn bản hướng dẫn thực hiện Luật Phòng chống thiên tai và hướng dẫn thực hiện Đề án “Nâng cao nhận thức cộng đồng và quản lý rủi ro thiên tai dựa vào cộng đồng, đến năm 2030” của Chính phủ.
Xem xét đưa đại diện Hội NCT vào các Ban Chỉ huy phòng chống thiên tai và tìm kiếm cứu nạn các cấp, nhóm hỗ trợ kỹ thuật các cấp, nhóm cộng đồng phòng chống thiên tai nhằm phát huy vai trò NCT trong phòng ngừa và khắc phục hậu quả thiên tai tại cơ sở./.