 |
| Việt Nam nằm ở tâm dông châu Á - một trong ba tâm dông trên thế giới, có hoạt động dông sét mạnh (ảnh minh họa) |
Khi trời mưa dông, thường hay xảy ra hiện tượng sấm chớp và sét. Sét là hiện tượng phóng điện trong khí quyển giữa các đám mây và đất hay giữa các đám mây mang điện tích trái dấu. Sét có thể đánh vào bất kỳ đâu, bất kỳ đối tượng hoặc vật thể nào khi có đủ các yếu tố hình thành nên sét. Sét thường xuất hiện trước, trong, thậm chí cả sau cơn mưa.
Hàng năm trên thế giới có khoảng 250.000 người bị sét đánh và hàng chục nghìn người trong số đó thiệt mạng. Những người sống sót cũng bị tổn thương sức khỏe nghiêm trọng.
Ở Việt Nam, sét thường xuất hiện trong các cơn dông mùa hè. Theo nghiên cứu của Viện Vật lý địa cầu, Việt Nam nằm ở tâm dông châu Á - một trong ba tâm dông trên thế giới, có hoạt động dông sét mạnh. Mùa dông ở Việt Nam tương đối dài, số ngày dông trung bình 100 ngày mỗi năm và số giờ dông trung bình là 250 giờ một năm.
Mỗi năm, Việt Nam hứng chịu tới hai triệu cú sét. Tần suất sét lớn hơn ở vùng núi, vùng trung du phía Bắc và đồng bằng Nam Bộ. Ở vùng núi, tuy sét xuất hiện nhiều hơn nhưng lại ít gây nguy hiểm vì có nhiều cây to là những vật dẫn điện tốt. Vùng trung du và đồng bằng có ít cây xanh nên người và gia súc dễ bị sét đánh trúng.
Gần đây Sét có thể gây thương tích cho con người theo các cách đánh thẳng vào vị trí nạn nhân từ trên đám mây xuống; khi nạn nhân đứng cạnh vật bị sét đánh, sét có thể phóng qua khoảng cách không khí giữa người và vật (gọi là sét đánh tạt ngang), khi nạn nhân tiếp xúc với vật bị sét đánh, khi người tiếp xúc với mặt đất ở một vài điểm (sét lan truyền trên mặt đất)…
Sét đánh thường gây tổn thương rất nặng cho các cơ quan trong cơ thể như tim, da và cơ gân, hệ thần kinh. Những người bị sét đánh thường bị các tổn thương vĩnh viễn ở não, điếc hay mù nếu chậm được phát hiện và cấp cứu tại chỗ, trường hợp nặng có thể tử vong. Có khoảng 30% nạn nhân sét đánh bị tử vong do tim ngừng đập.
Sét đánh có thể làm cháy, bỏng, gây hại tới hệ thần kinh, gãy xương, mất thính giác, thị giác, hay trí nhớ của con người. Người bị sét đánh cần được sơ cứu ngay tức khắc; nếu nạn nhân ngừng thở phải thực hiện khẩn cấp động tác hô hấp nhân tạo và tìm những bộ phận trên cơ thể bị sét đánh mất. Đặc biệt, nếu nghi ngờ nạn nhân bị gãy cột sống, phải cẩn thận không di dời nạn nhân, nhanh chóng gọi cấp cứu.
Sét đánh là hiện tượng ngẫu nhiên nên không có vị trí an toàn tuyệt đối, vì thế mọi người cần chủ động phòng tránh sét bằng những hành động phù hợp với hoàn cảnh:
Cách phòng, tránh
Sét là hiện tượng thời tiết cực đoan ngẫu nhiên nên không có vị trí an toàn tuyệt đối để tránh sét. Tuy nhiên các nhà khoa học vẫn khuyến cáo, việc chủ động tìm nơi an toàn, đề phòng tránh sét khi gặp trời mưa dông, nhất là trong mùa mưa bão, có thể làm giảm đáng kể khả năng bị sét đánh và tránh được những tổn thương về sức khỏe.
Điều đầu tiên để phòng chống bị sét đánh, tất cả người dân cần chủ động nắm rõ thông tin thời tiết.
Nếu đang ở trong nhà
- Các thiết bị điện nên để ở những nơi khô ráo, không ngập, dột để tránh xảy ra trường hợp rò điện; nếu nhà bị ngập nước thì nên ngắt hết nguồn điện cung cấp cho các thiết bị điện trong nhà.
- Các đường dây điện thoại hay dây điện nối từ bên ngoài có thể bị ảnh hưởng bởi sét đánh lan truyền, vì thế nên tránh xa các dây này, các vật dùng điện với khoảng cách ít nhất là 1 mét và cần rút ăng-ten ra khỏi tivi khi có dông sét.
- Nên đứng xa cửa sổ, cửa ra vào, các đồ dùng điện, tránh các chỗ ẩm ướt như buồng tắm, bể nước, vòi nước. Không nên dùng điện thoại và nên rút phích cắm các thiết bị điện trước lúc có dông gần xảy ra.
- Thường xuyên kiểm tra các đường dây, ổ điện trong gia đình để kịp thời phát hiện nơi bị rò điện như: vỏ dây dẫn điện bị tróc, mối nối không bảo đảm...
- Không tự ý sửa chữa đường điện khi đang có mưa, bão.
- Không được tắt, mở công tắc khi tay đang ướt, chân không mang dép, nơi đứng bị ẩm ướt. Nên lắp cầu dao chống giật cho dây dẫn. Các thiết bị điện như tủ lạnh, máy giặt, máy nước nóng... nên có dây nối đất để bảo đảm an toàn khi gặp sự cố rò điện.
Nếu đang đi trên đường
Cố gắng tìm nơi khô ráo, thấp để trú ẩn. Chỗ an toàn để tránh sét là toà nhà, hay công sở có lắp đặt hệ thống chống sét. Trong trường hợp không kịp chạy tìm nơi ẩn náu an toàn, mọi người tuyệt đối không dùng cây cối làm chỗ trú mưa. Tránh các khu vực cao hơn xung quanh, tránh xa các vật dụng kim loại như xe đạp, xe máy, xe hơi, hàng rào sắt... vì đây là vật nhiễm điện.
- Không đứng thành nhóm người gần nhau vì sẽ tạo thành khối dẫn điện tương hỗ lớn, sẽ là đối tượng của phóng điện sét.
- Tuyệt đối không đứng gần và chạm vào những vật có chiều cao như: cây cao trơ trọi, cột thu lôi, cột ăng-ten, cột điện, cột cờ, tháp đài truyền hình, truyền thanh, ống nước, ống khói; không tụ tập nhau ngoài trời mưa; không gọi và nghe điện thoại, kể cả điện thoại di động... vì đây là đối tượng của sét.
- Nếu cảm thấy tóc bị dựng lên thì có thể bị sét đánh bất cứ lúc nào. Trong trường hợp này, lập tức cúi xuống và lấy tay che tai, không nằm xuống đất hay đặt tay lên đất. Phần tiếp xúc của người với mặt đất càng ít càng tốt.
- Nếu ở giữa nơi trống trải, không có chỗ trú ẩn thì phải ngồi xuống, chụm hai chân sát nhau để tránh điện áp bước, tốt nhất nên ngồi trên vật cách điện như gỗ, cao su, nhựa, ni lông...
Đối với những người làm việc ngoài đồng ruộng
Đây là nơi có điều kiện thuận lợi để dông sét xảy ra, khi phát hiện dông thì ngay lập tức tìm nơi trú ẩn. Cần phải tránh xa những tán cây to cao, khu ẩm ướt, tránh xa vật kim loại có khả năng tích điện cao như máy cày, máy tuốt lúa, cuốc xẻng…
Nếu gặp tình huống khẩn cấp thì nên tìm một bờ ruộng khô rồi ngồi thấp xuống để hạn chế hiện tượng tích và phóng điện từ đám mây xuống mặt đất. Không nên đi đứng gần bờ biển, bờ hồ, bờ sông, bờ suối, kênh mương và nơi đất ẩm ướt vì nước tự nhiên là môi trường dẫn điện tốt.
Cách sơ cứu nạn nhân khi bị sét đánh
Khi gặp người bị sét đánh, nếu nạn nhân hôn mê thì cần kiểm tra xem còn thở hay không. Nếu ngừng thở, cần tiến hành hồi sinh tim phổi ngay lập tức.
- Đặt nạn nhân nằm ngửa.
- Tiến hành hồi sức hô hấp miệng-miệng: Lấy tay bịt mũi nạn nhân, hít một hơi thật sâu. Sau đó ngậm kín miệng của nạn nhân, thổi một hơi dài rồi buông ra để nạn nhân thở ra bình thường. Tiếp tục làm như vậy khoảng 2 lần.
- Ép tim ngoài lồng ngực: Xác định 1/3 dưới xương ức. Đặt hai tay lên vị trí vừa xác định và ép liên tục khoảng 30 lần với tần số khoảng 100 lần/phút, ép sâu khoảng 3 - 5 cm.
- Luân phiên thổi ngạt-ép tim như vậy với tỉ lệ 2 lần thổi ngạt và 30 lần ép tim đến khi có nhân viên y tế đến hỗ trợ và có các trang thiết bị thiết yếu.
- Phải cố định cột sống cổ, lưng cho bệnh nhân trong trường hợp nghi ngờ có vết thương trên đầu hoặc vùng cổ sưng nề có máu tụ.
- Lưu ý, sau khi cấp cứu, sơ cứu, cần nhanh chóng đưa nạn nhân đến cơ sở y tế gần nhất./.