Cuối tháng 12-2010, sau ba giai đoạn thử nghiệm lâm sàng, bài thuốc hỗ trợ cắt cơn nghiện ma tuý Heantos 4 (nghiên cứu suốt 15 năm) giữa Viện hoá học và các đơn vị liên quan đã được Hội đồng đạo đức trong nghiên cứu y sinh học, Bộ Y tế nghiệm thu và cấp Giấy chứng nhận đủ điều kiện xin phép sản xuất và lưu hành.
Từ bài thuốc dân gian được cải tiến công nghệ
GS.TSKH Trần Văn Sung (nguyên Viện trưởng hoá học, thuộc Viện KH và CN Việt Nam) chủ trì nghiên cứu bài thuốc Heantos hỗ trợ điều trị cắt cơn nghiện ma tuý trao đổi với chúng tôi: “Cách đây hơn 20 năm, thuốc Heatos là bài thuốc dân gian được lương y Trần Khuông Dẫn sưu tầm, bào chế. Công thức thuốc gồm 13 vị, ban đầu được chế ở dạng xirô và có các tên gọi như thuốc giải độc ma tuý Đại Dương TKD, thuốc giải độc thuốc phiện Heantos và được sử dụng để điều trị cai nghiện ma tuý ở một số địa phương trong những năm 1989 - 1990. Năm 1991, căn cứ vào kết luận đánh giá bước đầu của Hội đồng khoa học, Bộ trưởng y tế Phạm Song (lúc đó) đã có Quyết định số 149/BYT-QĐ (ngày 8-2-1991) “cho phép dùng thuốc giải độc thuốc phiện TKD của ông Trần Khuông Dẫn ở các cơ sở cai nghiện do Bộ lao động - thương binh - xã hội chỉ đạo theo một quy trình thống nhất có theo dõi kết quả”. Cuối năm 1995, sau khi có sự thống nhất hợp tác, Viện hoá học tiến hành nghiên cứu, cải tiến công thức và công nghệ bào chế (đổi tiên thành Heantos). Đồng thời sản xuất ba loại: Heantos 1, Heantos 2, Heantos 3 và được Bộ y tế cho phép thử nghiệm lâm sàng tại Bệnh viện tâm thần T.Ư1 (Thường Tín - Hà Nội). Tiếp tục nghiên cứu, cải tiến công nghệ chiết xuất, năm2006, thuốc Heantos 4 được Bộ y tế giao Bệnh viện tâm thần T.Ư1 thực hiện đề tài “Nghiên cứu đánh giá hiệu lực và tính an toàn của thuốc Heantos 4 hỗ trợ điều trị cắt cơn nghiện ma tuý nhóm Opiats”. Khoảng 400 trường hợp được người nghiện ma tuý tự nguyện được thử nghiệm lâm sàng qua ba giai đoạn tại ba cơ sở là bệnh viện tâm thần tỉnh Bắc Ninh, Trung tâm giáo dục lao động xã hội số 1 Hà Nội và Bệnh viện tâm thần T.Ư1, theo phác đồ điều trị bảy ngày/người. Theo PGS Trần Văn Cường, chủ nhiệm đề tài (nguyên Giám đốc Bệnh viện tâm thần T.Ư1) thì tỷ lệ người bệnh dùng Heantos 4 điều trị hỗ trợ cắt cơn nghiện thành công, có 31,7% đạt loại tốt, 57,8% loại khá và 10.4% loại trung bình. Trên cơ sở đánh giá, thẩm định thử nghiệm lâm sàng qua ba giai đoạn, cuối năm 2010, Hội đồng đạo đức trong nghiên cứu y sinh học, Bộ y tế đã tổ chức nghiệm thu và kết luận tuy còn một vài yếu tố cần tiếp tục nghiên cứu bổ sung nhưng qua thực tế thử nghiệm cho thấy thuốc Heantos 4 sử dụng đơn giản, dễ uống, giúp người bệnh vượt qua cơn cai nghiện có hiệu quả, không có tác dụng phụ đáng lo ngại. Theo đó bài thuốc Heantos 4 điều trị hỗ trợ cắt cơn nghiện ma tuý nhóm Opiats đã đủ điều kiện xin phép sản xuất, lưu hành.
Hợp tác quốc tế nghiên cứu bài thuốc
Cùng với nghiên cứu trong nước, thời gian 1997 - 1998, Chính phủ đã cho phép Trung tâm Khoa học Tự nhiên và công nghệ quốc gia (lúc đó) tiếp nhận Dự án “Hợp tác khoa học quốc tế phát triển bài thuốc hỗ trợ cai nghiện ma tuý Heantos”. Do UNDP tài trợ, có mã số VIE96/033. Đồng thời trong quá trình nghiên cứu, thử nghiệm lâm sàng, Viện hoá học đã kết hợp với Viện sinh hoá thực vật Halle/s (Cộng hoà Liên bang Đức) tiến hành nghiên cứu tách chiết được hơn 100 chất và không phát hiện thấy chất nào có tính độc, cấm lưu hành trong thực phẩm. Điều đáng nói là, bên cạnh Trường Đại học UBC ở Vancuvơ (Canada) thực hiện nghiên cứu bài thuốc Heantos 4 đã xác định sự hình thành và vận chuyển chất dopamin trong não động vật (nghĩa là có tác dụng với các bệnh tâm thần khác), thời gian qua đã có hàng chục người bệnh từ Mỹ, Italia, Thuỵ Sỹ, Gana thông qua Internet tự tìm đến Việt Nam xin được điều trị. Thậm chí có những trường hợp đã từng điều trị bằng methadon ở nước họ không hiệu quả nhưng sang Việt Nam dùng Heantos 4 (từ bảy đến 10 ngày) đã cắt được cơn nghiện.
Sự kết hợp giữa nhà khoa học và doanh nghiệp Sau hơn 15 năm nghiên cứu, rồi trải qua ba giai đoạn thử nghiệm lâm sàng theo quy định của Bộ y tế, đến nay bài thuốc Heantos, qua thẩm định đã đủ điều kiện xin cấp phép sản xuất và lưu hành. Dĩ nhiên để được cấp phép thì thuốc Heatos 4 phải được sản xuất trên dây chuyển công nghệ đạt tiêu chuẩn GMP/WHO. Không có khả năng tài chính, cuối năm 2011, Viện hoá học được sự chấp thuận của Viện KH và CN Việt Nam đã đồng ý cho Công ty CP Heantos được độc quyền sử dụng sáng chế thuốc hỗ trợ giải độc ma tuý (bằng độc quyền sáng chế được cấp số 2569, ngày 4-2-2002). Được biết, sau khi có sự thống nhất về phương án chuyển giao quyền sử dụng sáng chế, Công ty TNHH dược phẩm Hà Thành là nơi nhận trách nhiệm sản xuất và lưu hành thuốc Heantos 4 trên thị trường. Hàng chục năm nghiên cứu rồi chuyển giao kết quả vào sản xuất, công trình thể hiện sự gắn kết giữa nhà khoa học và nhà doanh nghiệp trong việc đưa khoa học - công nghệ phục vụ thiết thực đời sống xã hội. Theo GS. Trần Văn Sung năm 2012 này phấn đấu sản phẩm Heantos 4 được thương mại hoá nhằm đáp ứng nhu cầu của hàng trăm nghìn đối tượng nghiện ma tuý trong nước. Mặt khác Công ty CP Heantos đang có quan hệ hợp tác với Công ty tư vấn Heantos (Cộng hoà liên bang Đức) để đưa thuốc hỗ trợ điều trị cắt cơn nghiện ma tuý Heantos 4 sử dụng ở Đức và một số quốc gia trong khối cộng đồng chung Châu Âu.