Lễ cúng ché linh thiêng của người Ê Đê

Với đồng bào Êđê và nhiều dân tộc ở Tây Nguyên, ché là một tài sản quý, không chỉ thể hiện sự sung túc, giàu có hay sức mạnh của dòng tộc mà còn là một phần sính lễ trong cưới hỏi hay vật phẩm phải đền bù khi xử phạt, làm quà biếu, đón một sinh linh gia nhập cộng đồng cho đến khi kết thúc một kiếp người...

 Người Ê Đê có quan niệm, mỗi chiếc ché đều có linh hồn, là một vật linh, thể hiện sức mạnh dòng tộc, giúp gắn kết cộng đồng, dòng họ. Mỗi khi mua ché về, người Ê Đê luôn làm lễ cúng báo với thần linh hoặc khi có sự thay đổi liên quan đến ché.

Lễ cúng nhập gia cho ché, gia chủ nhằm thông báo cho họ hàng, người dân buôn làng biết, đến chia vui cùng gia đình, sau khi cúng ché như một thành viên gia đình, được đối xử như con người. Khi không sử dụng, bán hay cho ché đi, họ làm lễ cúng chia tay, khi không may làm vỡ ché thì phải cúng tạ lỗi với thần linh và chủ ché.

Người Ê Đê không sản xuất ra ché mà phải mua hoặc trao đổi từ người Lào hoặc người Kur, khi đem được ché về nhà đồng bào làm lễ cúng ché, để tạ ơn ché về với gia đình. Lễ vật cúng được đồng bào chuẩn bị gồm: 1 con heo lớn, 3 ché rượu lớn, 20 vòng đồng, 3 chuỗi hạt, 3 chén đồng, 3 tô đồng, 1 mâm đồng, 1 cây xoan, 1 bó mía tươi, 1 cây chuối tươi…

Màn hòa tấu chiêng K’nad đón khách. Thành phần dự Lễ cúng ché có chủ lễ là người am hiểu luật tục, có uy tín với cộng đồng, đóng vai trò dẫn dắt và điều hành buổi lễ. Dự lễ cúng còn có gia đình người cúng ché, bà con, họ hàng, đội nghệ nhân đánh chiêng.

Trước khi tiến hành lễ, gia chủ chỉ dẫn các thanh niên trong làng vào rừng lấy cây xoan về làm cột rượu, lấy dây rừng về cột ché, tránh làm ché bị xô đổ, rơi vỡ. Sau đó, thầy cúng dùng một thanh tre dập một đầu nhúng vào huyết heo và bôi lên cột rượu chính; sao cho phần đầu và chân trước được đặt cạnh 3 ché rượu. Sau khi chuẩn bị xong, thầy cúng trong trang phục truyền thống, tiến hành lễ cúng thần linh.

Thầy cúng khấn gà, với hình tượng lời kêu gọi, lời mời các thần linh, tổ tiên tham dự lễ hội…

Nghi thức thứ 3 sẽ cúng cho ché để mời thần ché cùng dự tiệc với gia chủ. Tiếp theo chủ lễ sẽ cúng Yang rông, Yang Cư, Yang Êa, tổ tiên để mong thần linh phù hộ cho các thành viên gia đình sức khỏe dồi dào, chăn nuôi hay cấy trồng được mùa, con cái học hành đỗ đạt.

Nghi thức đeo vòng đồng, chuỗi hạt vào tai và cổ ché với ngụ ý kể từ đây ché sẽ được đối xử như con người.

Trong không gian lễ, đồng bào Ê Đê trình diễn các tiết mục văn nghệ dân gian như hát đối đáp, hát giao duyên, hát Ayy Rây, múa Pah Hgơr…

Chủ lễ mời rượu các thành viên trong gia đình.

Chủ lễ mời rượu thịt các thành viên trong gia đình.

Sau lễ cúng, thầy cúng sẽ đeo chiếc vòng đồng vào cổ tay người được làm lễ, biểu thị cho lời hứa hẹn, lời cam kết của họ trước thần linh và cộng đồng trước sự chứng kiến của tập thể.

Màn đổ rượu vào ché mời khách.

Nghi thức kết thúc, đại diện gia đình cảm ơn họ hàng, bà con buôn xa, buôn gần đã tới tham dự và mời mọi người ở lại dùng cơm, uống rượu mừng cho gia chủ đã sắm được ché quý.