Ở mỗi nhà Gươi, trên mái nhà, phía hai đầu hồi thường có những bức tượng đơn giản như gà trống, chim tring hay tổ hợp gắn kết nhiều tượng với nhau như tượng người, tượng đầu trâu, tượng đôi chim tring đang giao phối. Chúng được bố trí đối xứng nhau. Những chi tiết kiến trúc, mỹ thuật mang lại vẻ đẹp cân đối, hài hòa cho ngôi nhà. Trên những tấm lan can, vách ngăn quanh nhà Gươi là nơi các nghệ nhân dân gian Cơ Tu sáng tác các tác phẩm mỹ thuật, miêu tả hình tượng con người, thế giới thiên nhiên và cuộc sống xã hội. Chủ đề thường là cảnh sinh hoạt lễ hội, sản xuất, săn bắt, cuộc sống gắn bó với núi rừng, sông suối, thiên nhiên con người.
Trên các cây cột con, xà ngang và xà dọc thường được chạm khắc các bức phù điêu đẹp mắt, chạm khắc hình rồng, rắn, kỳ đà, tắc kè, ba ba, thỏ, cá cách điệu. Đặc biệt là cây cột cái nhà, một tâm điểm trang trí các tác phẩm điêu khắc, tranh vẽ, phù điêu hay hoa văn trang trí in đậm bản sắc người Cơ Tu.
Ngoài những bức phù điêu, tranh vẽ trong nhà Gươi, các nghệ nhân dân gian người Cơ Tu còn sáng tạo những bức tượng gỗ với nhiều chủ đề khác nhau như tượng chim tring, chim công, kỳ đà, tượng già làng uống rượu, cô gái múa, chàng trai nhảy hội, đánh chiêng, thổi kèn và sắp đặt trong ngôi nhà. Tượng gỗ có thể đặt ở chính diện nhà, hai bên cửa ra vào hay đặt ở phía trên xà ngang, xà dọc của nhà Gươl.
Nghệ thuật tạo hình, các phong tục, tập quán lâu đời tại nhà Gươi đang là kho báu của các bản làng người Cơ Tu, cùng tạo nên di sản văn hóa đặc sắc của dân tộc Cơ Tu, đồng thời góp phần cho bức tranh văn hóa của cộng đồng 54 dân tộc Việt Nam thêm đa dạng và lung linh sắc màu.
 |
| Với người Cơ Tu, nhà Gươl là chốn linh thiêng, nơi cư ngụ của thần linh, ông bà, tổ tiên |
 |
| Một mẫu nhà Gươl của người Cơ Tu |
 |
| Già làng Briu Pố, thôn Arớh, xã Lăng, Tây Giang (Quảng Nam) cho biết: Người Cơ Tu khi lập làng, dựng nhà đều chọn đất để dựng nhà Gươl đầu tiên. Ngôi nhà là công sức chung của mọi người trong làng, ở mỗi buôn làng Cơ Tu dù giàu hay nghèo đều có nhà Gươl |
 |
| Nhà Gươl là nơi lưu giữ những báu vật, của cải chung của làng, nơi hội họp giải quyết công việc, tiến hành lễ tục, tổ chức các lễ hội truyền thống… Ở mỗi làng nhà Gươl càng to càng thể hiện làng Cơ Tu đó giàu mạnh. Già làng Briu Pố cho biết. |
 |
| Sinh sống lâu đời ở 3 huyện Nam Giang, Đông Giang và Tây Giang tỉnh Quảng Nam, cộng đồng người Cơ Tu hình thành một nền văn hóa giàu bản sắc, nổi bật là nghệ thuật trang trí, điêu khắc dân gian thể hiện đậm nét trong không gian mỗi nhà Gươl. |
 |
| Màu chàm đen (Abhuyh-Catiếc) và màu đỏ - màu của mặt trời (Abhuyh-plêếng) là hai màu sắc đặc trưng thường sử dụng trong các hoạt động mỹ thuật của người Cơ Tu |
 |
| Bằng sự tiếp nối truyền thống, khả năng quan sát thực tiễn, các nghệ nhân tạo nên những tác phẩm điêu khắc mộc mạc, từ ý tưởng, đường nét, bố cục, màu sắc biểu đạt quan niệm nhân sinh quan, thế giới quan của người Cơ Tu. |
 |
| Đồng bào Cơ Tu, huyện Tây Giang, tỉnh Quảng Nam giới thiệu văn hóa truyền thống trong nhà Gươl, tại Làng Văn hóa – Du lịch các dân tộc Việt Nam (Đồng Mô, Sơn Tây – Hà Nội). |
 |
| Hiện nay , nhiều tác phẩm điêu khắc gỗ, các phù điêu có giá trị nghệ thuật cao của người Cơ Tu còn được lưu giữ, nổi bật như: Bức phù điêu “Lấy rượu tà đinh”, tượng “Cô gái sảy gạo”, tượng “Giã gạo chày đôi” do nghệ nhân Cơlâu Blao tạo tác, bức phù điêu “Uống rượu cần” của nghệ nhân Kêr Tíc... |
 |
| Những tác phẩm điêu khắc cùng nền văn hóa lâu đời lưu giữ bên ngôi nhà của cộng đồng, đã làm cho Gươl trở thành một biểu tượng, là niềm tự hào của người Cơ Tu. Di sản văn hóa dân gian độc đáo này cần được quan tâm nuôi dưỡng, phát huy trong đời sống đương đại. |