Xã Phố Cáo có hơn 90% số dân là đồng bào H’Mông. Ở đây, từng tồn tại nhiều phong tục, tập quán lạc hậu, như tang ma kéo dài; người chết không đưa vào áo quan; trả lễ cao; tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống... Những hủ tục này ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống của người dân, gây ô nhiễm môi trường cho nên cấp ủy, chính quyền đặt quyết tâm xóa bỏ.
 |
| Nghệ nhân Vàng Chá Thào (ngồi giữa) truyền dạy văn hóa truyền thống cho người dân. |
Nghệ nhân Vàng Chá Thào-Chủ tịch Hội Nghệ nhân dân gian xã Phố Cáo được giao nhiệm vụ định hướng cho hội viên là các thầy cúng, thầy khèn tuyên truyền, vận động nhân dân xóa bỏ hủ tục. Ông đã cùng với các hội viên rà soát, nhận diện những hủ tục cần xóa bỏ trong nghi lễ truyền thống ở địa phương. "Tôi và gần 60 hội viên trong xã nghiêm túc chấp hành xóa bỏ các hủ tục. Mình làm thầy cúng, thầy khèn mà gương mẫu làm trước thì người dân làm theo. Khi các gia đình có việc hệ trọng, mời thầy đến làm lễ, chúng tôi phân tích, vận động chủ hộ cắt bỏ những lễ nghi rườm rà, tốn kém, không phù hợp với nếp sống văn minh"- ông Vàng Chá Thào chia sẻ.
Nhờ sự vào cuộc tích cực của Hội Nghệ nhân dân gian, đặc biệt là vai trò gương mẫu, đi đầu của nghệ nhân Vàng Chá Thào, công tác xóa bỏ hủ tục ở xã Phố Cáo đã có nhiều chuyển biến. Đến nay, hầu hết các thôn trong xã rút ngắn thời gian làm đám tang từ 48 giờ xuống còn 24 giờ; đã có 7/12 dòng họ đưa người chết vào áo quan; người dân trả lễ trong đám tang bằng tiền thay vì gia súc như trước đây và không còn tục ăn cơm trên máng gỗ. Trong xã, tình trạng tảo hôn đã giảm hẳn và không còn tình trạng hôn nhân cận huyết.
Luôn tiên trong hoạt động bảo tồn văn hóa dân tộc, nghệ nhân Vàng Chá Thào đã tham mưu cho cấp ủy đảng, chính quyền xã thành lập Hội Nghệ nhân dân gian xã Phố Cáo với hơn 50 thành viên, do ông làm Chủ nhiệm. Hiện nay, Hội Nghệ nhân dân gian hoạt động theo 7 nhóm: Hát và kéo nhị; thầy cúng (hành nghề tín ngưỡng dân gian); thổi khèn, kèn, múa khèn, trống; may trang phục dân tộc; rèn, đúc; dệt vải và làm váy vải lanh. “Cứ 3 tháng, Hội sẽ họp một lần để các thành viên trao đổi những khó khăn trong quá trình hoạt động. Hội Nghệ nhân dân gian xã Phố Cáo luôn tích cực trong hoạt động bảo tồn văn hóa ở địa phương. Các thành viên trong Hội thường xuyên được mời đi tham gia các chương trình giao lưu văn hóa ở huyện, tỉnh để giới thiệu về văn hóa của người Mông huyện Đồng Văn”, nghệ nhân Vàng Chá Thào chia sẻ.
Cùng với các hoạt động của Hội Nghệ nhân dân gian, nghệ nhân Vàng Chá Thào còn vận dụng những kinh nghiệm, kiến thức của mình để truyền dạy văn hóa truyền thống cho các thế hệ trẻ và các trường học trên địa bàn xã và các xã lân cận.
 |
| Múa khèn Mông tại Phố cổ Đồng Văn (Ảnh: Vương Vĩnh Thái) |
Chia sẻ về việc làm của mình, nghệ nhân Vàng Chá Thào cho biết: “Bản thân mình thấy rất vinh dự, tự hào khi đến các trường học trên địa bàn xã truyền dạy học sinh múa khèn, tìm hiểu phong tục tập quán, tín ngưỡng người Mông. Ở xã không còn nhiều người am hiểu, biết rõ tín ngưỡng, phong tục truyền thống nên tôi thấy mình phải có trách nhiệm hơn để truyền dạy, gìn giữ, bảo tồn nét văn hóa cho thế hệ trẻ để không bị lãng quên, mai một”.
Bí thư Đảng bộ xã Phố Cáo Giàng Mí Giàng cho biết: "Nghệ nhân Vàng Chá Thào còn thường xuyên phối hợp với các tổ chức hội, đoàn thể xuống từng thôn, đến từng dòng họ để giải thích, tuyên truyền, giúp người dân nâng cao được nhận thức về những hệ lụy khi những hủ tục còn tồn tại trong cộng đồng".
Với vốn kiến thức sâu rộng về văn hóa truyền thống, ông Vàng Chá Thào được Ban Tuyên giáo Tỉnh ủy Hà Giang mời là thành viên tổ tư vấn, sưu tầm giá trị văn hóa truyền thống. Đến nay, ông đã có ba đề tài nghiên cứu về văn hóa người H’Mông: Nguồn gốc nghi lễ đặt tên; Nghi lễ vào nhà mới; Nguồn gốc cây khèn H’Mông. Ngoài ra, ông còn được một số trường học trên địa bàn huyện Đồng Văn mời truyền dạy về văn hóa truyền thống cho học sinh, đặc biệt là dạy các điệu múa khèn, thổi kèn, thổi sáo, hát dân ca.
Nghệ nhân Vàng Chá Thào đã được các cấp tặng nhiều bằng khen, giấy khen về thành tích đạt được trong công tác tuyên truyền, vận động người H’Mông xóa bỏ hủ tục, xây dựng nếp sống văn minh. Nhưng với ông, điều quan trọng nhất là đời sống của đồng bào mình ngày càng ấm no, hạnh phúc nhờ cộng đồng chung tay xóa bỏ nhiều hủ tục./.