Chuỗi khép kín: Nâng cao hiệu quả tận dụng ưu đãi xuất xứ cho nông sản

Xuất xứ thuần tuý: Không cần C/O nhưng không thể “đơn tuyến”

Theo quy định của các hiệp định thương mại tự do (FTA), nhiều mặt hàng nông sản chủ lực của Việt Nam như cà phê, hồ tiêu, gạo được xác định là hàng hóa có xuất xứ thuần tuý, tức được sản xuất hoàn toàn tại Việt Nam. Điều này đồng nghĩa với việc doanh nghiệp không nhất thiết phải xin cấp C/O ưu đãi mới được hưởng mức thuế suất thấp, thậm chí bằng 0% khi xuất khẩu sang các thị trường đã có FTA.

Tuy nhiên, trên thực tế, ưu đãi thuế chỉ là một phần của “bài toán xuất khẩu”. Các thị trường lớn ngày càng đặt ra những yêu cầu khắt khe hơn về truy xuất nguồn gốc, phát triển bền vững, minh bạch chuỗi cung ứng, đặc biệt với nhóm nông sản. Trong bối cảnh đó, việc xây dựng chuỗi khép kín không chỉ nhằm chứng minh xuất xứ, mà còn để tối ưu giá trị gia tăng, đáp ứng tiêu chuẩn thị trường và giữ vững uy tín thương hiệu.

Kinh nghiệm của các doanh nghiệp xuất khẩu lớn cho thấy, xuất xứ thuần tuý chỉ thực sự phát huy lợi thế khi được “neo giữ” bằng một chuỗi liên kết chặt chẽ từ người nông dân, vùng nguyên liệu, chế biến đến xuất khẩu.

Chia sẻ từ thực tiễn doanh nghiệp, ông Thái Anh Tuấn – Tổng Giám đốc Công ty TNHH MTV Xuất nhập khẩu 2-9 Đắk Lắk (Simexco Daklak) nhấn mạnh, lợi thế cạnh tranh cốt lõi của doanh nghiệp không nằm ở thủ tục C/O, mà ở việc kiểm soát được vùng nguyên liệu bền vững.

Là doanh nghiệp 100% vốn nhà nước trực thuộc tỉnh Đắk Lắk, Simexco Daklak xác định người nông dân chính là “nguồn đầu vào” chiến lược. Hiện nay, doanh nghiệp đang hợp tác với khoảng 50.000 hộ nông dân trên diện tích hơn 50.000 ha. Nhờ nguồn nguyên liệu ổn định, có kiểm soát, Simexco giữ vững được thị trường và năng lực cạnh tranh ngay tại vùng nguyên liệu – nơi cuộc cạnh tranh giữa các doanh nghiệp diễn ra khốc liệt nhất.

Theo ông Thái Anh Tuấn, năm 2024, Simexco Daklak đã xuất khẩu gần 120.000 tấn cà phê và gần 15.000 tấn hồ tiêu, đạt kim ngạch khoảng 643 triệu USD, tăng 150% so với cùng kỳ năm trước. Bên cạnh yếu tố giá cà phê, hồ tiêu tăng, uy tín và chất lượng sản phẩm chính là nền tảng giúp doanh nghiệp duy trì niềm tin của khách hàng trong bối cảnh thị trường biến động mạnh.

Cà phê là mặt hàng có xuất xứ thuần tuý, không bắt buộc phải xin C/O ưu đãi để hưởng mức thuế thấp nhất. Tuy nhiên, theo lãnh đạo Simexco Daklak, để ưu đãi từ các FTA thực sự mang lại hiệu quả cao, doanh nghiệp vẫn phải xây dựng chuỗi liên kết chặt chẽ từ nguyên liệu đến sản phẩm cuối cùng. Đây là điều kiện then chốt để đáp ứng các quy định nhập khẩu ngày càng nghiêm ngặt, đặc biệt tại thị trường EU.

Để chuẩn bị cho giai đoạn mới, Simexco Daklak đã ký kết hợp tác lâu dài với Công ty TNHH Thương mại, Dịch vụ Nông trại EDE – chủ sở hữu thương hiệu cà phê và sô cô la MISS EDE nhằm xây dựng chuỗi cung ứng cà phê nguyên liệu đạt đầy đủ chứng chỉ EUDR, phục vụ xuất khẩu cà phê thành phẩm vào EU từ năm 2025. Theo đó, Simexco cam kết cung cấp sản lượng và dữ liệu vùng canh tác được định vị, kiểm chứng bằng các chứng chỉ 4C-EUDR và Rainforest Alliance-EUDR, trong khi phía MISS EDE cam kết tuân thủ đầy đủ các yêu cầu pháp lý và truy xuất thông tin theo quy định EU.

Không chỉ tận dụng FTA về thuế, Simexco Daklak còn là một trong những doanh nghiệp xuất khẩu ưu tiên nhiều năm liền, qua đó có điều kiện thuận lợi tham gia các chương trình xúc tiến thương mại cùng Bộ Công Thương, mở rộng thị trường và quảng bá sản phẩm. Kế hoạch năm 2026, doanh nghiệp đặt mục tiêu xuất khẩu 132.000 tấn cà phê, 15.000 tấn hồ tiêu, kim ngạch khoảng 650 triệu USD.

Gạo, hồ tiêu: Chuỗi khép kín để đi xa hơn ưu đãi thuế

Tương tự cà phê, gạo cũng là mặt hàng có xuất xứ thuần tuý, được hưởng ưu đãi thuế rất thấp mà không cần xin C/O ưu đãi. Theo bà Trương Thị Kim Chi – đại diện Công ty TNHH Star Rice, phần lớn sản lượng gạo của doanh nghiệp hiện được xuất khẩu sang thị trường Philippines, thị trường nhập khẩu gạo lớn nhất của Việt Nam.

Trong khuôn khổ Hiệp định Thương mại Hàng hóa ASEAN (ATIGA), gạo Việt Nam được hưởng thuế suất 0%. Mặc dù từng có giai đoạn áp dụng mức 5% từ tháng 7/2025, nhưng quy định này đã được điều chỉnh, dự kiến từ ngày 1/1/2026 sẽ quay trở lại mức thuế suất 0%. Theo bà Kim Chi, đây là tín hiệu tích cực đối với các doanh nghiệp xuất khẩu nông sản, đặc biệt là ngành gạo.

Tuy nhiên, cũng giống như cà phê hay hồ tiêu, ưu đãi thuế chỉ là “điều kiện cần”. Star Rice xác định chiến lược dài hạn là xây dựng chuỗi khép kín, chủ động từ kho bãi, nhà máy chế biến đến thị trường tiêu thụ, nhằm nâng cao khả năng kiểm soát chất lượng và thích ứng với biến động thị trường.

Theo bà Kim Chi, trong bối cảnh thị trường liên tục thay đổi, sự phối hợp chặt chẽ giữa doanh nghiệp và các cơ quan quản lý là yếu tố đặc biệt quan trọng. Bộ Công Thương và các Sở Công Thương địa phương đã hỗ trợ doanh nghiệp rất sát sao, từ cung cấp thông tin thị trường kịp thời đến tổ chức các hoạt động xúc tiến thương mại tại nước ngoài, giúp doanh nghiệp hiểu rõ hơn cách tiếp cận từng thị trường.

Hướng tới năm 2026, Star Rice đặt mục tiêu hoàn thiện bộ máy, hệ thống kho bãi và cơ cấu logistics, đồng thời tăng cường phối hợp với các đơn vị quản lý xuất nhập khẩu để xây dựng nền xuất khẩu gạo bền vững hơn. Doanh nghiệp kỳ vọng kim ngạch xuất khẩu năm 2026 đạt khoảng 1.500 – 2.000 tỷ đồng, song song với việc tham gia các chương trình xây dựng thương hiệu ngành hàng, hướng tới nâng cao giá trị gạo Việt Nam trên thị trường thế giới.