Nhiều phát hiện mới trong cuộc khai quật thăm dò khu vực Chính điện Kinh thiên năm 2025

Thực hiện khuyến nghị của UNESCO/ICOMOS, Quyết định số 46 COM 7B.43 và Quyết định số 47 COM 7B.92 của Ủy ban Di sản Thế giới đồng thuận với các nội dung đề xuất của Việt Nam về định hướng, tầm nhìn nghiên cứu, bảo tồn và phát huy giá trị Di sản thế giới Khu trung tâm Hoàng thành Thăng Long - Hà Nội. Quyết định số 46 COM 7B.43 cho phép hạ giải 06 tòa nhà thời cận hiện đại hiện đang án ngữ bên trên đường Ngự Đạo của Trục Chính tâm Hoàng thành Thăng Long; đó là Tòa nhà Pháo binh (CT04), tòa nhà Cục Tác chiến (CT17) và 04 tòa nhà (CT20, 21, 24, 25) nhằm mục đích tạo mặt bằng cho công tác khoa học hướng tới việc nghiên cứu toàn diện khu vực Chính điện Kính Thiên và không gian Chính điện Kính Thiên. Quyết định số 47 COM 7B.92 chính thức chấp thuận toàn bộ các nội dung đề xuất của Việt Nam trong việc hoàn thiện các chiến lược nghiên cứu, bảo tồn, diễn giải di sản Hoàng thành Thăng Long - Hà Nội nhằm hướng tới việc bảo tồn và phát huy một cách tốt nhất các giá trị nổi bật toàn cầu của Khu di sản.

Trên cơ sở đó, Trung tâm Bảo tồn Di sản Thăng Long - Hà Nội đã phối hợp với Viện Khảo cổ học thực hiện sự chỉ đạo của UBND thành phố Hà Nội; Quyết định số 1344/QĐ-BVHTTDL ngày 13/5/2025 của Bộ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch tiến hành khai quật khảo cổ tại khu vực nền điện Kính Thiên thuộc trục Trung tâm Thăng Long - Hà Nội với tổng diện tích 580m². Vị trí khai quật nằm dưới nền của tòa nhà Pháo binh (CT04). Để có mặt bằng khai quật, tòa nhà đã được hạ giải theo quyết định 46 COM 7B.43, công tác hạ giải được tiến hành theo đúng Quy trình đã báo cáo UNESCO, hạ giải có kiểm soát theo hướng dẫn thực hiện Hiến chương Quốc tế về Bảo tồn và Trùng tu Di tích và Di chỉ 1964 (Hiến chương Venice 1964), theo Luật Di sản văn hóa Việt Nam 2024.

Tại Hội thảo, báo cáo kết quả sơ bộ khai quật khảo cổ khu vực nền điện Kính Thiên năm 2025, PGS.TS Tống Trung Tín, Chủ tịch Hội Khảo cổ học Việt Nam cho biết: Địa tầng khu vực khai quật hiện tại dày 6m, bao gồm 6 lớp văn hóa, kéo dài từ thời Tiền Thăng Long (thế kỷ 7 - 10) đến thời hiện đại (thế kỷ 19 - 20), trong đó lớp văn hóa thời Lê dày nhất gần 3m gồm lớp Lê sơ và Lê Trung hưng tiếp nối nhau.

Tương ứng với các tầng văn hóa kể trên là dấu tích kiến trúc của các thời kỳ gồm: 01 hàng gạch đỏ thời Trần (thế kỷ 13 - 14), 01 hàng gạch xám thời Lê sơ (thế kỷ 15 - 16), 01 nền đá lát Ngự Đạo, 14 móng kiến trúc của Chính điện Kính Thiên thời Trung hưng (thế kỷ 17 - 18) nâng tổng số móng cột đã phát lộ của Chính điện Kính Thiên qua các năm 2011, 2023 và 2025 là 30 trên tổng số 36 móng với 2 loại móng là móng đơn và móng kép, thời Nguyễn (thế kỷ 19) phát lộ 02 cống nước, 26/64 móng cột của kiến trúc điện Long Thiên.

Dấu tích điện Long Thiên là hoàn toàn trùng khớp với giới hạn đông - tây của tòa nhà Pháo binh thời Pháp thuộc. Hệ thống móng cột và cống thoát nước đã phát lộ cho phép khẳng định điện Long Thiên được vua Gia Long cho xây dựng theo kiến trúc đặc trưng của triều Nguyễn là "trùng thiềm điệp ốc" với 2 tòa nhà là tiền điện và chính điện được đặt chung trên cùng một nền móng và kết nối với nhau bằng gian thừa lưu.

Cũng theo PGS.TS Tống Trung Tín, cuộc khai quật đã làm sáng tỏ quy mô và nền móng kiến trúc Chính điện Kính Thiên thời Lê, điện Long Thiên thời Nguyễn và lần đầu tiên phát hiện dấu tích văn hóa thời Lý, Trần, Tiền Thăng Long ở đây.

Nền điện Kính Thiên từng được chính sử ghi chép được đắp hoàn toàn nhân tạo, toàn bộ mặt bằng của khu vực này được đắp đầm quy chuẩn bao gồm đất sét và các vật liệu vỡ. Sau đó mới quy hoạch các vị trí móng cột rõ ràng và đầy đủ nhất là móng cột điện Kính Thiên thời Lê Trung hưng. Hệ thống các móng cột thời này bao gồm 2 loại móng là móng đơn và móng kép. Trong đó, các móng đơn có kích thước từ 2,8 - 3,5 x 2,5 - 3,5m, các móng kép có kích thước 5,4 - 6,1 x 2,7 - 3m được tạo bởi 81 lớp đầm, dày 4m. Đây là loại móng cột có kích thước lớn nhất trong lịch sử móng cột kiến trúc Việt Nam. Đặc biệt, hệ thống các móng đơn này đều được phân bố trong lòng của kiến trúc, trong khi hệ thống các móng kép chủ yếu được phân bố ở rìa bên ngoài. Dựa trên hệ thống móng đã xuất lộ tạm thời có thể khẳng định giới hạn theo chiều đông - tây của điện Kính Thiên bao gồm 9 gian. Giới hạn theo chiều bắc - nam vẫn cần tiếp tục nghiên cứu để khẳng định chính xác mặt bằng quy hoạch của điện Kính Thiên thời Lê.

Các móng móng nền và móng cột kiến trúc điện Kính Thiên thời Lê sơ và Lê Trung hưng (thế kỷ 15 - 18) được xây dựng trên móng nền đất sét thời Trần (thế kỷ 13 - 14), thời Lý (thế kỷ 11 - 12) và thời trước Lý (thế kỷ 7 - 10). Theo sử sách thì Chính điện Kính Thiên thời Lê được xây dựng trên nền điện Thiên An thời Lý và thời Trần. Tại vị trí hố thăm dò nhỏ đã ghi nhận có sự xuất lộ các dấu tích văn hóa xác thực của 3 thời kỳ nêu trên.

Tuy nhiên, do điều kiện yêu cầu bảo tồn của UNESCO đối với nền điện Kính Thiên thời Lê và thực tế mặt bằng hết sức phức tạp nên cuộc khai quật không thể làm rõ được dấu tích chi tiết cụ thể của các kiến trúc thời kỳ Lý - Trần mà chỉ dừng ở mức độ thăm dò để xác định có 6 lớp nền kiến trúc của 6 thời kỳ khác nhau từ thời Đại La (khoảng thế kỷ 7 - 9) được sử dụng đến thế kỷ 10 qua các thời Lý - Trần - Lê sơ - Lê Trung hưng - Nguyễn - Cận hiện đại chồng xếp lên nhau tại nền điện Kính Thiên.

Phát biểu tại Hội thảo, Giám đốc Trung tâm Bảo tồn Di sản Thăng Long – Hà Nội Nguyễn Thanh Quang khẳng định, cuộc khai quật khảo cổ học tại khu vực nền điện Kính Thiên năm 2025 đã đem lại nhiều nhận thức mới với việc phát hiện tầng văn hóa dày 6m, tiến thêm một bước quan trọng việc khẳng định vị trí, cấu trúc của nền điện Kính Thiên (thế kỷ 15 - 18) chồng xếp lên trên các lớp văn hóa thời Lý, thời Trần (thế kỷ 11 - 14), thời Tiền Thăng Long (thế kỷ 7 - 10) minh chứng tầm quan trọng và vị trí thiêng liêng bậc nhất của nền điện Kính Thiên đối với lịch sử - văn hóa Thăng Long nói riêng, Đại Việt nói chung trong tiến trình lịch sử văn hóa hàng nghìn năm của dân tộc.

"Đây là cơ sở khoa học có tính xác thực nhất góp phần quyết định phục vụ chiến lược phục dựng Chính điện Kính Thiên và không gian Chính điện Kính Thiên thời Lê. Đồng thời, cuộc khai quật cũng đáp ứng nghiêm túc các Khuyến nghị của UNESCO/ICOMOS, yêu cầu của Luật Di sản văn hóa, minh chứng rõ ràng hơn những thuộc tính cơ bản giá trị nổi bật toàn cầu của Di sản thế giới Khu Trung tâm Hoàng thành Thăng Long - Hà Nội" – ông Nguyễn Thanh Quang nói../.