'Lá chắn' ngăn chặn học sinh lạm dụng AI

Trí tuệ nhân tạo (AI) đang trở thành công cụ hỗ trợ đắc lực cho học tập và nghiên cứu. Tuy nhiên, từ đây cũng đặt ra những thách thức lớn đối với giáo dục học sinh, khi một số em lạm dụng để làm bài, dẫn tới tâm lý phụ thuộc, lười tư duy và mất dần khả năng sáng tạo.

AI - con dao hai lưỡi

AI có thể viết văn, giải toán, lập trình… Những tiện ích mà AI mang lại đang dần trở thành “phao cứu sinh” của không ít học sinh trong làm bài tập mà không cần động não. Khi đọc bài văn nghị luận của con gái phân tích về tuyến nhân vật trong phim "Mưa đỏ" mà cô giáo giao về nhà của con, chị Vũ Thúy Hằng, ở số 24/315 đường Đà Nẵng (phường Ngô Quyền) thấy có những thuật ngữ chuyên sâu như một nhà lý luận phê bình văn học mà với trình độ của học sinh lớp 8 khó có thể diễn giải. Tò mò, chị tra lại lịch sử truy cập trên điện thoại thì thấy con dùng chatGPT hỗ trợ làm bài.

Đem câu chuyện này trao đổi với giáo viên của con, chị Hằng được biết, thời gian gần đây, không chỉ con gái chị mà nhiều bạn trong lớp có nhờ “gia sư trực tuyến” hỗ trợ giải toán, viết văn và cô giáo đang vận dụng nhiều phương pháp để xử lý phù hợp.

Nỗi lo của chị Hằng cũng là nỗi lo chung của không ít bậc cha mẹ trong thời đại công nghệ 4.0 đang hiện hữu từng ngày, từng giờ trong các gia đình. Anh Nguyễn Văn Thuận, có con đang học lớp 9 Trường THCS Võ Thị Sáu (phường An Biên) cho biết: Trước đây, mỗi lần đi học thêm toán là những lần áp lực nặng nề của con vì phải làm đề. Thời gian gần đây thấy con không còn căng thẳng khi luyện đề khiến anh để ý. Sau một thời gian, anh phát hiện ra con thường nhờ AI giải hộ và chỉ việc chép lại. Điều khiến anh Thuận lo lắng là con sắp bước vào kỳ thi chuyển cấp quan trọng, vào phòng thi cần kiến thức trong đầu chứ có AI nào hỗ trợ. Nếu tình trạng này còn kéo dài, đồng nghĩa con sẽ tự đánh mất cơ hội của mình...

Việc học sinh sử dụng AI hỗ trợ học bài, làm bài không còn là cảnh báo nữa mà đã diễn ra trong thực tế và có xu hướng ngày càng tăng. Khi “nhờ AI làm hộ” dần trở thành thói quen, học sinh dễ đánh mất động lực tìm tòi, giảm khả năng giải quyết vấn đề, thậm chí mất tự tin vào năng lực bản thân. Lâu dần, các em hình thành tâm lý ỷ lại, thiếu kiên nhẫn trước những thử thách, trở thành người phụ thuộc vào máy móc trong cả học tập lẫn công việc sau này. Đây là nguy cơ làm xói mòn nền tảng đạo đức học thuật và cản trở mục tiêu đào tạo nguồn nhân lực sáng tạo, độc lập mà chương trình giáo dục phổ thông 2018 đang hướng tới.

Giáo dục liêm chính - nền tảng phòng ngừa

Ứng dụng công nghệ thông tin, AI trong dạy - học đang là xu hướng và được ngành giáo dục thành phố tích cực triển khai. Các giáo viên đều nhận thức tính hai mặt của hoạt động này. Theo thầy Nguyễn Tiến Xiển, Hiệu trưởng Trường Tiểu học Hà Kỳ (xã Nguyên Giáp), nhà trường chỉ đạo giáo viên quan tâm, sát sao để nắm bắt năng lực từng học sinh. Qua đó kịp thời định hướng giúp các em hiểu rõ giá trị của việc tự học và rèn luyện tư duy, đồng thời hướng dẫn cách sử dụng công cụ hỗ trợ một cách trung thực, có trách nhiệm ngay từ tuổi nhỏ.

Cô giáo Hồ Thị Dinh, Hiệu trưởng Trường THPT Lương Thế Vinh cho rằng liêm chính học thuật không chỉ là chống gian lận trong thi cử, mà còn là ý thức trung thực trong học tập. Khi hiểu giá trị nỗ lực cá nhân, học sinh sẽ biết AI chỉ là công cụ hỗ trợ chứ không phải “cứu cánh”. Vì vậy, việc dạy liêm chính học thuật được nhà trường quan tâm tích hợp trong nhiều hoạt động giáo dục để học sinh hiểu, nhận thức đúng hậu quả nếu lạm dụng AI. Quan trọng là giúp học sinh biết ranh giới giữa tham khảo và sao chép, giữa hỗ trợ và gian lận...

Theo PGS - TS Trần Thành Nam, Phó hiệu trưởng Trường Đại học Giáo dục, Đại học Quốc gia Hà Nội dù có nhiều công cụ kiểm tra văn bản do AI tạo ra, nhưng không thể bảo đảm 100% việc sử dụng AI luôn minh bạch, bởi đã xuất hiện các phần mềm “người hoá” văn bản do AI tạo ra khiến việc phát hiện trở nên khó khăn. Vì vậy, thay vì tìm mọi cách phát hiện, ngăn chặn nên thay đổi căn bản trong cách đánh giá kết quả học tập. Việc chấm điểm không chỉ dừng lại ở nội dung học sinh viết gì, hay áp dụng kiến thức ra sao, mà cần chú trọng hơn đến tính sáng tạo, sự độc đáo và những góc nhìn mới. Có thể góc nhìn đó chưa làm hài lòng số đông, thậm chí chưa được nhiều người ủng hộ, nhưng chính việc khuyến khích cách tiếp cận khác biệt sẽ giúp nuôi dưỡng và phát huy khả năng sáng tạo của giới trẻ.

Quan trọng hơn, học sinh phải được khuyến khích tính trung thực, công khai việc sử dụng AI ở công đoạn nào, học được điều gì từ đó. Giáo viên nên thiết kế những dạng bài tập đòi hỏi tư duy phản biện, yêu cầu phân tích hoặc đánh giá chính những gợi ý mà AI đưa ra. Đây là định hướng quan trọng để học sinh vừa không bị tụt hậu trước sự phát triển của công nghệ, vừa biết cách sử dụng AI một cách có trách nhiệm và trung thực với sản phẩm do mình tạo ra.