Người tự vệ Kim Sơn và ký ức tháng tám

Ở tuổi 102, đồng chí Đặng Nam, nguyên Trưởng ban Thanh tra Thành ủy Hải Phòng vẫn khoẻ mạnh, minh mẫn và đặc biệt là rất yêu văn chương. Đồng chí phấn khởi nói với chúng tôi rằng dịp kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám (19/8/1945 - 19/8/2025) cũng là dịp ông chính thức được kết nạp đảng và trở thành một trong những chiến sĩ công an đầu tiên của Ty Liêm phóng Hải Phòng (tức Công an Thành phố Hải Phòng hiện nay). Thấm thoắt đã 80 năm, người đảng viên lão thành ấy đang đón chờ vinh dự được nhận Huy hiệu 80 năm tuổi Đảng.

Đồng chí Đặng Nam kể: “Tôi sinh năm 1923, khi 15 tuổi, cha mẹ cho theo lớp hướng đạo sinh do ông Cai Ngư mở tại làng Kim Sơn để huấn luyện võ thuật cho những thiếu niên yêu nước. Được các chú, các anh giác ngộ, năm 1943, tôi cùng một số người bạn tham gia Đội thanh niên cứu quốc của xã. Đầu năm 1945, Đội thanh niên cứu quốc được đổi tên thành Đội tự vệ chiến đấu, gồm có 7 đội viên. Tôi được tổ chức phân công làm đội trưởng. Tới tháng 3, chúng tôi nhận lệnh yểm trợ cho cán bộ Việt Minh lãnh đạo quần chúng nhân dân kéo đến phá kho thóc. Suốt 3 ngày, toàn huyện cướp được trên 5000 cân thóc từ kho của Nhật và kho của một số địa chủ có nợ máu với nhân dân”.

Điều thú vị là, những câu chuyện lich sử về Cách mạng tháng Tám quê hương Kiến Thuỵ còn được ông kể bằng thơ. Ví như sau khi quần chúng nổi dậy phá kho thóc, quân Nhật và chính quyền bù nhìn truy lùng ráo riết cán bộ Việt Minh, nhân dân Kiến Thuỵ vẫn vượt lên áp bức, đe dọa để che chở cán bộ thoát khỏi vòng kiểm tỏa, bắt bớ trả thù của chúng. Tiêu biểu là mẹ Đán, người mẹ Kim Sơn đã đào hầm, chở che, nuôi giấu ông và đồng đội trong những năm tháng khắc nghiệt đó. Đồng chí Đặng Nam đã viết: “Giếng xưa thăm lại bồi hồi. Nhớ thời nát cỏ tơi bời cánh hoa. Nơi này giặc khảo giặc tra. Cắn răng mẹ chẳng khai ra giếng ngầm”... (Huyền thoại mẹ - Đặng Nam). Nhờ sự chở che của nhân dân và sự chỉ đạo của Liên tỉnh uỷ, ngày 11/7/1945, tự vệ làng Kim Sơn do Đặng Nam chỉ huy bí mật tập kích đồn Đoan ở Tiểu Bàng, thu vũ khí và cắm cờ đỏ sao vàng trên nóc đồn địch. Sáng sớm ngày hôm sau, đông đảo nhân dân các xã trong huyện Kiến Thụy cùng tự vệ huyện Tiên Lãng đã kéo về Kim Sơn, lật đổ chính quyền tay sai Nhật, thành lập Ủy ban dân tộc giải phóng Kim Sơn...

Nhưng để giữ được chính quyền trong một tháng là những tháng ngày hết sức cam go. Quân Nhật và tay sai ngay lập tức triển khai các hoạt động đàn áp, huy động hàng trăm lượt lính Nhật vũ trí đầy đủ tấn công vào Kim Sơn, mà cao điểm là trận càn ngày 4/8/1945. “Âm vang tiếng trống, đường dao. Đất bằng nổi sóng phất cao cờ hồng. Cũng từ ngọn lửa bập bùng. Lan ra tỏa sáng một vùng Kiến An…” - đó là những câu thơ ông viết về sự kiện lịch sử này. Đảm nhận vai trò chỉ huy liên đội tự vệ Tú Đôi, Đoàn Xá, Lão Phong..., đội trưởng Đặng Nam dũng mãnh phối hợp với các lực lượng và quần chúng nhân dân hiệp đồng tác chiến đánh địch, buộc bọn chúng phải rút về nội thành.

Đồng chí Đặng Nam đưa chúng tôi đến thăm quảng trường nơi đặt Tượng đài “Kim Sơn kháng Nhật” và giảng giải: “Tượng đài kể về câu chuyện làng Kim Sơn, xã Tân Trào (nay thuộc xã Kiến Hưng) chống càn. Cụ ông cầm dao lấy hình tượng từ cụ Mải hăng hái cầm mã tấu xông lên chiến đấu; cụ bà đánh trống báo hiệu giặc Nhật đến là cụ Rèn và một đội viên Đội tự vệ cầm súng đại diện hình tượng cho Việt Minh và lực lượng vũ trang cách mạng. Trong trận càn đó, tôi thương nhất chị Nguyễn Thị Bám xông pha dưới làn đạn để đưa các cụ già, em nhỏ về nơi trú ẩn an toàn và anh dũng hy sinh khi tuổi đời mới tròn 19”.

Cách mạng thành công, Ty Liêm phóng Hải Phòng - Kiến An được thành lập. Đội tự vệ Kim Sơn trực thuộc Ty liêm phóng Kiến An, đảm trách việc bảo vệ chính quyền cách mạng còn non trẻ. Ngày 2/9/1945, nhân dân xuống đường đi tuần hành, đường phố rực rỡ cờ hoa và những dòng khẩu hiệu: “Nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa muôn năm”, “Hồ Chủ tịch muôn năm”… Đồng chí Đặng Nam cùng các cán bộ của mình lặng lẽ đi giữa đoàn người để bảo vệ trị an, kịp thời phát hiện và trấn áp một số phần tử phản cách mạng lảng vảng quanh những khu vực đông người.

Toàn quốc kháng chiến, các xứ ủy, thành ủy rút vào hoạt động bí mật, đồng chí Đặng Nam được cử là Phó trưởng Công an Kiến Thụy. Hoạt động trong lòng địch, đồng chí cùng đồng đội vừa phát triển lực lượng, vừa hoạt động trừ gian phá tề, bảo vệ nhân dân. “Chúng tôi là cán bộ sống trong vùng địch tạm chiếm thời Pháp thuộc Lúc bấy giờ các bác biết rồi làm gì có lương lậu gì đâu, tất cả cuộc sống dựa vào nhân dân. Rất nhiều gia đình trong vùng địch hậu đào hầm để nuôi cán bộ, bị địch tra khảo vấn nhất quyết không khai. Ân nghĩa ấy cả đời chúng tôi không quên”.

Năm 1954, khi quân Pháp tập kết về Hải Phòng trước khi rút quân hoàn toàn vào tháng 5/1955, đồng chí Đặng Nam lại cùng các đồng đội của mình bảo vệ thành phố bình yên suốt 365 ngày chuyển giao. Miền Bắc hoà bình, đồng chí Đặng Nam tiếp tục công tác trong lực lượng công an và lần lượt trải qua nhiều vị trí khác nhau. Trên bất cứ cương vị nào, đồng chí cũng làm việc, cống hiến xứng đáng với niềm tin của Đảng và nhân dân và đồng chí, đồng đội.