Bài 1: Người có uy tín là “điểm tựa cho mọi điểm tựa khác”

Bài 2: Những cánh chim đầu đàn

Bài 3: Bất cập trong quan niệm lựa chọn người có uy tín

(ĐCSVN) - Phát huy vai trò của người có uy tín (NCUT) - những cánh chim đầu đàn trong cộng đồng có ý nghĩa to lớn trong tổ chức thực hiện chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách pháp luật của Nhà nước ở cơ sở. Tuy vậy, việc này đang gặp nhiều khó khăn, vướng mắc xuất phát từ chính quan niệm về lựa chọn người có uy tín trong cộng đồng.

T

heo quy định tại Quyết định số 12/2018/QĐ-TTg ngày 6/3/2018 của Thủ tướng Chính phủ về tiêu chí lựa chọn, công nhận ngươi có uy tín và chính sách đối với NCUT trong đồng bào dân tộc thiểu số thì đối tượng có thể được bình bầu là NCUT khá rộng, gồm: Cán bộ, công chức, viên chức, lực lượng vũ trang theo quy định của pháp luật hiện hành có quá trình công tác lâu năm, có cống hiến cho dân tộc, đất nước đã nghỉ công tác; Già làng, trưởng thôn, trưởng dòng họ hoặc những người thường được đồng bào dân tộc thiểu số mời thực hiện các nghi lễ cầu cúng cho gia đình, dòng họ, bản làng; Chức sắc, chức việc trong các tôn giáo ở vùng dân tộc thiểu số; Nhân sỹ, trí thức, doanh nhân, nhà giáo, người hành nghề chữa bệnh giỏi hoặc người có điều kiện kinh tế thường giúp đỡ và được đồng bào tín nhiệm.

Trên thực tế, dường như có sự mặc định ngầm rằng NCUT nên được bầu từ người cao tuổi - tức là những người từ 60 tuổi trở lên. Đơn cử, tại tỉnh Quảng Trị, năm 2019, trong tổng số 253 NCUT có tới 103 người từ 70 tuổi trở lên; 81 người từ 60 - 70 tuổi. Còn tại tỉnh Hà Giang có 1.983 NCUT thì trên 80 tuổi là 27 người, từ 60 đến 80 tuổi là 557 người, chiếm tỷ lệ gần 30%. Tại Lạng Sơn, năm 2020, trong tổng số 1.810 NCUT thì có tới 1.148 người sinh từ năm 1961 trở về trước, chiếm 64%. Cá biệt có những người đã rất già, sinh từ năm 1927 đến 1934, nghĩa là đã từ 86 đến 93 tuổi… 

Trên phạm vi cả nước, năm 2021, có 29.567 NCUT được công nhận. Nếu chỉ tính số người là già làng, trưởng dòng họ, cán bộ hưu, thầy mo, thầy cúng, thầy lang, bà bóng (nhóm có khả năng cao từ 60 tuổi trở lên) đã có tới 8.528 người, chiếm 29%. Con số này chưa bao gồm số liệu phân tích trong nhóm NCUT là trưởng thôn bản, sư sãi, chức sắc tôn giáo, thầy thuốc, nhân sĩ, người sản xuất kinh doanh giỏi…

Người có uy tín có nhất thiết là người cao tuổi?

Người cao tuổi có ưu điểm là “cây cao bóng cả”, thường có nhiều trải nghiệm, kinh nghiệm sống phong phú, hiểu lịch sử, biết rõ mọi người, mọi nhà trong thôn, bản nên lời nói có trọng lượng cao, có ảnh hưởng rộng trong cộng đồng. Tuy nhiên, nếu NCUT là người cao tuổi dễ dẫn đến tình trạng “chủ nghĩa kinh nghiệm”, khó cập nhật thông tin mới, đi lại, tham gia sinh hoạt khó khăn… phần nào ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động.

Phân tích từ số liệu NCUT tỉnh Lạng Sơn cho thấy, có tới 76% NCUT có trình độ văn hóa cấp II trở xuống, 214 người chỉ có trình độ văn hóa tiểu học, có người còn không biết chữ và họ đều rơi vào nhóm sinh từ 1961 trở về trước.

Những con số ghi nhận ở Lạng Sơn, Quảng Trị đã phần nào phản ánh thực tế trình độ văn hóa của nhóm NCUT cao tuổi trong bức tranh chung của cả nước.

Trình độ không cao nên chắc chắn việc tiếp cận công nghệ, thông tin, kỹ thuật mới của lớp NCUT cao tuổi khó nhanh nhạy bằng người trẻ tuổi đảm nhận cương vị này. Vì thế, khả năng tuyên truyền, vận động, thuyết phục của người cao tuổi so với người trẻ tuổi sẽ có phần hạn chế, nhất là những chủ đề liên quan đến giới trẻ, đời sống hiện đại…

Cũng vì già hóa nên nhiều NCUT ngại vào Đảng. Bà Trương Thị Hợi, dân tộc Thổ, NCUT xóm Mai Tân, xã Nghĩa Hoàn, huyện Tân Kỳ, tỉnh Nghệ An tâm sự: Để đi học cảm tình Đảng phải xuống tận trung tâm huyện, cách nhà hàng chục km. Khi còn trẻ, nhiều người vướng bận con nhỏ nên không đi học. Nay con lớn thì tuổi cao, càng không muốn đi học nữa.

Mặc dù số lượng, tỷ lệ NCUT là đảng viên đã tăng liên tục qua các năm, từ 689 người, chiếm 0,06% năm 2010 lên 11.053 người, chiếm 37% năm 2021, song với việc 63% NCUT không phải là đảng viên chắc chắn có “sự kênh” với bí thư chi bộ, trưởng thôn bản, Ban Công tác Mặt trận và các tổ chức đoàn thể ở thôn. Kể cả trong trường hợp NCUT là đảng viên thì sẽ có nhiều người do tuổi cao, sức yếu được miễn sinh hoạt Đảng. Trong cả hai trường hợp này, việc nắm chủ trương, đường lối, quan điểm của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước đối với NCUT cao tuổi sẽ khó có hệ thống, dẫn đến giảm hiệu quả công tác tuyên truyền, phổ biến, giáo dục, thuyết phục, vận động nhân dân.

Già làng A Biêng, 64 tuổi, người dân tộc Xơ Đăng là NCUT thôn Kon Lung, xã Đăk Tờ Lung, huyện Kon Rẫy, tỉnh Kon Tum. Ngày trẻ, ông A Biêng đi bộ đội, tham gia kháng chiến chống Mỹ. Phục viên về làng, ông được bầu làm Chủ tịch Hội Cựu chiến binh xã và được người dân địa phương suy tôn làm NCUT. Dù đã nhiều lần đi học cảm tình Đảng, nhưng ông rất ngại vào Đảng, vì lý do là khi vào Đảng thì phải chịu sự quản lý, chỉ đạo của chi bộ, làm việc gì cũng phải báo cáo, trong khi cấp ủy chi bộ đều là thế hệ con, cháu. Ngại ngần đó của ông A Biêng cũng là tâm lý chung của những NCUT đã cao tuổi.

Già làng A Biêng tâm sự, trao đổi với phóng viên Báo Điện tử Đảng Cộng sản Việt Nam (Ảnh: Thương Huyền)

Già hóa độ tuổi còn làm cho đội ngũ NCUT thường xuyên biến động. Có tình trạng một số địa phương đang trong thời gian trình Chủ tịch UBND tỉnh ra quyết định công nhận danh sách NCUT thì phải thực hiện xét chọn lại do người được đề nghị đã qua đời bởi tuổi cao, sức yếu hoặc ốm đau nên phải làm quy trình, thủ tục bình bầy người khác thay thế.

Tại tỉnh Quảng Trị, năm 2019, trong nhóm NCUT là già làng, trưởng dòng họ tuổi đời cao thì có tới 64% được đề nghị thay thế do sức khỏe yếu.

Tuổi quá cao, sức khỏe kém, trình độ nhận thức giới hạn đã chi phối và ảnh hưởng phần nào đến hiệu quả hoạt động của NCUT.

Người trẻ có thể đảm nhận vai trò này? 

Cách đây 7 năm, anh Lộc Văn Hai ở thôn Long Giang, xã Xuân Long, huyện Cao Lộc, tỉnh Lạng Sơn là một trong những hộ đầu tiên của thôn trồng gừng, bí xanh, thu nhập khoảng 30 - 35 triệu đồng/năm. Từ nguồn thu nhập này, anh đã có điều kiện sửa chữa nhà cửa, mở rộng chuồng trại chăn nuôi.

Theo cách làm của anh Lộc Văn Hai, nhiều hộ khác trong thôn đã thoát nghèo bằng trồng bí xanh và gừng. Hiện nay, toàn thôn đã có 10 ha gừng với 57/94 hộ tham gia. Riêng từ gừng, có nhà thu nhập tới 60 triệu đồng/năm; từ bí xanh khoảng 10 - 15 triệu đồng/năm.

Có năng lực dẫn dắt cộng đồng phát triển kinh tế nên anh Lộc Văn Hai được cấp ủy tiến cử và Ủy ban Mặt trận Tổ quốc xã công nhận là Trưởng ban Công tác Mặt trận thôn. Mới gần 40 tuổi nhưng anh Lộc Văn Hai đã có thâm niên làm NCUT của thôn được 5 năm. Thôn có 100% đồng bào dân tộc Nùng sinh sống, thuộc diện đặc biệt khó khăn. Đáng lưu ý, thôn Long Giang được hình thành từ sự sáp nhập với một thôn khác. Sau sáp nhập, anh Hai tiếp tục được bầu chọn là NCUT của thôn cho thấy người trẻ luôn được cộng đồng tín nhiệm nếu họ thực sự hoàn thành tốt chức trách, nhiệm vụ của mình.

Một trường hợp khác: Vàng A Tùng sinh năm 1992, lớn lên ở thôn Ngải Thầu Thượng, xã A Lù, huyện Bát Xát, tỉnh Lào Cai. Trong thôn có 100% đồng bào dân tộc Mông sinh sống. Gia đình Tùng là một trong 38 hộ nghèo của thôn. Vượt lên hoàn cảnh, Vàng A Tùng chọn con đường vừa học, vừa làm tại Trường Đại học Lâm nghiệp với khát vọng sau khi tốt nghiệp, trở về cống hiến cho quê hương.

Năm 2015, Tùng ra trường. Tự nhận thấy lập nghiệp không nhất thiết phải làm trong cơ quan nhà nước, Tùng quyết định khởi nghiệp tại nhà từ 30 kg giống củ khoai sâm đất. Khoai sâm đất có vị ngọt, mát, thơm, rất tốt cho người bị bệnh tiểu đường. Do có nhiều tác dụng và dễ chế biến, khoai sâm đất được thương lái vào thu mua tận ruộng, mang lại cho nhà Tùng 5 triệu đồng/vụ. Thấy thị trường tiêu thụ tốt, năm sau, gia đình Tùng đã nhân giống và mở rộng diện tích cây trồng lên 200 kg giống, thu nhập cũng tăng gấp 10 lần, đạt 50 triệu đồng/vụ.

Ngoài ra, Vàng A Tùng mạnh dạn vay ngân hàng 30 triệu đồng để mua giống trâu, bò, lợn, gà, trồng thảo quả. Hiện nay, mỗi năm, sau khi trừ chi phí, gia đình Tùng có thu nhập 120 triệu đồng.

anh Vàng A Tùng bên nương trồng cây Khoai sâm đất của gia đình (Ảnh: Phương Liên)

Từ mô hình của Vàng A Tùng và được anh trực tiếp hướng dẫn, hầu hết bà con trong thôn đã chuyển sang trồng khoai sâm đất. Năm ngoái, toàn thôn trồng 10 ha, bán được 110 tấn sản phẩm. Năm nay, bà con trồng tới 20 ha. Nhờ khoai sâm đất, các hộ có thu nhập cao, là yếu tố chính góp phần giảm tỷ lệ hộ nghèo trong thôn mỗi năm 2,38%.

Không chỉ sản xuất giỏi cho gia đình và mang về cây trồng mới, có hiệu quả kinh tế cao cho bà con trong thôn, Tùng còn gương mẫu hiến 220 m2 đất làm đường giao thông. Anh cũng vận động 100% số hộ trong thôn xây nhà vệ sinh, chuồng trại chăn nuôi sạch sẽ. Tất cả những việc làm đó của Tùng đã góp phần mang lại diện mạo mới, văn minh hơn, no ấm hơn cho Ngải Thầu Thượng - thôn cao nhất Việt Nam.

Năm 2017, khi vừa tròn 25 tuổi, anh Vàng A Tùng được bầu là Phó Bí thư Đoàn Thanh niên xã Ngải Thầu (nay là xã A Lù). Sau đó, do sáp nhập thôn, anh Vàng A Tùng được nhân dân thôn Ngải Thầu Thượng bầu là Bí thư Chi bộ kiêm Trưởng thôn. Vàng A Tùng không phải là NCUT, nhưng trên thực tế, anh có ảnh hưởng như một NCUT, cả thôn nhất nhất học và làm theo anh. Điều gì khiến người trẻ như Tùng sớm nhận được sự tín nhiệm của cấp ủy, chính quyền và nhân dân địa phương?

Vàng A Tùng không phải là NCUT nhưng nếu căn cứ theo điểm b, Khoản 2, Điều 4, Quyết định số 12/QĐ-TTg thì anh hoàn toàn có khả năng được lựa chọn làm NCUT, thậm chí làm tốt vai trò này, vì thực tế đã chứng minh mức độ ảnh hưởng, khả năng dẫn dắt của Tùng đối với nhân dân trong thôn rất cao.

Từ câu chuyện của Lộc Văn Hai và Vàng A Tùng cho thấy, nếu có thể “tích hợp” chức danh Bí thư Chi bộ, Trưởng thôn, Trưởng ban Công tác Mặt trận, chi hội trưởng các đoàn thể chính trị - xã hội vào NCUT, đồng thời quan tâm đến những người trẻ tuổi có năng lực dẫn dắt cộng đồng thì chắc chắn hiệu quả sẽ được nâng lên rõ rệt, khắc phục những điểm yếu của NCUT cao tuổi, đồng thời phát huy được ưu điểm của một lớp người trẻ có kiến thức, có quyết tâm và có những suy nghĩ, việc làm hết sức thuyết phục với cộng đồng xung quanh./.

Bài 4: Những vấn đề đặt ra trong việc phát huy vai trò của người có uy tín

Bài cuối: Một số giải pháp phát huy vai trò người có uy tín