Việc tham gia hụi, họ là một hoạt động theo tập quán của người dân, nhằm mục đích tương trợ lẫn nhau, dựa trên những ràng buộc về niềm tin, lợi ích và quy định pháp luật. Hoạt động này phải chịu sự điều chỉnh của pháp luật về dân sự, hành chính và hình sự để phòng ngừa các vi phạm, biến tướng của hành vi lừa đảo, lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản, cho vay lãi nặng…
Hoạt động này dựa trên niềm tin và các mối quan hệ. Mặt khác, không giống như các loại hình cho vay, tiết kiệm khác, chủ họ không cần tài sản đảm bảo. Do vậy, người tham gia thường không đề cao cảnh giác.
Mặc dù pháp luật đã quy định việc tham gia họ phải thỏa thuận bằng văn bản và có thể yêu cầu công chứng nhưng người tham gia chủ yếu thỏa thuận miệng, giấy tờ viết tay. Khi xảy ra các vụ vỡ hụi, họ hoặc đối tượng lừa đảo chiếm đoạt tài sản thì người tham gia sẽ khó có thể được bồi thường một cách đầy đủ.
Bên cạnh đó, đây là hoạt động mang tính tự phát, thường ít công khai. Trong khi số lượng người tham gia đông nhưng lại ít biết về nhau, ít thông tin về điều kiện kinh tế, mục đích của chủ họ, hụi. Chủ họ, hụi cũng không cung cấp đầy đủ thông tin cho người tham gia (thậm chí gian dối trong mục đích, phớt lờ các quyền được xem thông tin của người tham gia), không báo cáo với Ủy ban nhân dân cấp xã theo quy định.
 |
| Nhiều người dân làm đơn trình báo công an về vụ vỡ hụi ở tại xã Lộ 25, huyện Thống Nhất (Đồng Nai) với tổng số tiền lên đến khoảng 50 tỷ đồng. Ảnh: NĐN |
Hoạt động này dựa trên niềm tin, cơ chế tự kiểm soát (thường người kiểm soát và điều hành là chủ họ), nhưng nếu có đông người tham gia thì cơ chế này bộc lộ hạn chế. Nhất là đối với người tham gia thiếu sự cảnh giác, không nắm rõ quy định pháp luật, quyền, nghĩa vụ và trách nhiệm pháp lý liên quan.
Nhiều chủ họ có thể lợi dụng uy tín, mối quan hệ hoặc sẽ trả lãi cao để thu hút nhiều người tham gia, thậm chí vượt quy định về trả lãi của Bộ luật Dân sự.
Chủ họ thường không thực hiện thỏa thuận bằng văn bản, thỏa thuận bằng miệng, gian dối trong việc cung cấp thông tin về dây họ và không thực hiện báo cáo, quyền và nghĩa vụ theo các quy định pháp luật.
Thành viên họ có thể lĩnh họ, nhận lãi một vài kỳ. Một số trường hợp chủ họ có ý định lừa đảo thì có thể trả lãi rất cao, sau khi người tham gia họ đã đóng họ hoặc thậm chí lôi kéo người thân tham gia, khi thu được số tiền góp họ đủ lớn thì các đối tượng sẽ chiếm đoạt tiền góp họ và bỏ trốn.
Thực tế thời gian qua cho thấy đã xảy ra nhiều vụ vỡ hụi, họ trên một số địa phương trên cả nước với số tiền ít thì hàng trăm triệu đồng, nhiều thì hàng chục tỷ đồng, khiến nhiều người dân bị mất tài sản, lâm vào cảnh khốn cùng.
Theo luật sư Lê Thu Hà (Đoàn luật sư TP. Hà Nội), căn cứ Điều 25 Nghị định 19/2019/NĐ-CP của Chính phủ thì có thể giải quyết tranh chấp bằng thương lượng, hoà giải hoặc yêu cầu Tòa án giải quyết theo quy định của pháp luật. Trong trường hợp chủ hụi có hành vi lừa đảo chiếm đoạt tài sản thì thuộc phạm vi điều chỉnh của luật hình sự quy định tại Điều 175 Bộ luật Hình sự năm 2015. Ngoài trách nhiệm pháp lý mà chủ hụi phải gánh chịu trước cơ quan Nhà nước, đối với những thành viên tham gia hụi, thì những tài sản thu được sẽ được xử lý và trả cho các thành viên có quyền lĩnh hụi để bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của họ.
Tuy nhiên, việc xử lý hậu quả từ những vụ vỡ hụi trong thực tế lại phức tạp hơn thế. Bởi trên thực tế, khi tham gia chơi hụi, thường chỉ dựa trên sự tin tưởng, các mối quan hệ giới thiệu và sự thoả thuận bằng miệng, mà không có một văn bản pháp lý nào, vì vậy khi tranh chấp xảy ra thì rất khó giải quyết, thiếu căn cứ, nên việc bảo vệ quyền lợi cho người bị chiếm đoạt tài sản là rất khó.
Mặt khác, sau khi tòa tuyên án, khả năng thu hồi lại tiền khó bởi khi bể hụi, tài sản chủ hụi đã không còn gì, không có khả năng thi hành bản án.
Cục Cảnh sát hình sự, Bộ Công an cũng đưa ra khuyến cáo người dân cần tìm hiểu kỹ các quy định của pháp luật liên quan đến hụi, họ như tiền lãi không được vượt quá 20%/năm (tức khoảng 1,6%/tháng), nắm rõ về điều kiện của chủ họ, thành viên, quyền và nghĩa vụ, trách nhiệm pháp lý của chủ họ, thành viên góp họ quy định tại Nghị định số 19 năm 2019 của Chính phủ.
Bên cạnh đó, nên tìm hiểu kỹ về nhân thân của chủ họ để có thể đặt niềm tin khi góp họ. Tìm hiểu kỹ về hoạt động của dây họ định tham gia, có thể yêu cầu chủ họ cho xem hoặc sao chụp, kiểm tra về số lượng người tham gia, sổ ghi họ, số tiền góp họ, tìm hiểu điều kiện kinh tế của chủ họ, các thành viên góp họ để đánh giá mức độ rủi ro và để phục vụ giải quyết tranh chấp về sau nếu có; lập văn bản và yêu cầu công chứng các thỏa thuận về hụi, họ. Nếu chủ họ điều hành từ 02 dây họ trở lên hoặc số tiền góp họ từ 100 triệu trở lên thì phải báo cho Ủy ban nhân dân cấp xã biết để rà soát, quản lý, theo dõi, phòng ngừa xử lý các vi phạm.
Khi phát hiện các thông tin như nhiều dây họ của chủ họ bị vỡ hoặc nhiều thành viên bỏ họ thì cần báo cho chính quyền địa phương để nắm, giải quyết kịp thời…/.