Bài 2: Bền bỉ gìn giữ Hát Xoan

Gìn giữ và phát huy di sản văn hóa đại diện của nhân loại

Các nghệ nhân Hát Xoan được tặng Bằng khen của UBND tỉnh vì đã có thành tích xuất sắc trong công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản Hát Xoan Phú Thọ, giai đoạn 2020 - 2025.

Những người “giữ lửa” nơi đình làng

Nền tảng của công cuộc phục hồi Hát Xoan chính là sự bền bỉ của cộng đồng và các nghệ nhân tại bốn phường Xoan gốc: An Thái, Thét, Kim Đái, Phù Đức. Đây là những cái nôi lịch sử, nơi những làn điệu Xoan cổ được nuôi dưỡng và trao truyền qua hàng thế kỷ.

Tại Đình Thét - một trong bốn phường Xoan gốc, những năm gần đây luôn sáng đèn vào mỗi tối cuối tuần. Nghệ nhân của phường vẫn duy trì lịch truyền dạy đều đặn cho thế hệ trẻ. Bà Bùi Thị Kiều Nga - Trùm phường Xoan Thét chia sẻ: “Để bảo tồn và phát triển giá trị văn hóa đặc sắc này, nhiều năm qua, được sự quan tâm của cấp ủy, chính quyền và các tổ chức chính trị - xã hội ở địa phương, phường Xoan Thét đã gìn giữ và phát huy bằng những việc làm, hành động cụ thể. Ngay từ khi phường Xoan mới được thành lập, chúng tôi đã xây dựng chương trình kế hoạch, nội dung hoạt động cụ thể để tổ chức hoạt động, truyền dạy; phối hợp triển khai đến toàn thể phường Xoan, các hội viên và các trường học trên địa bàn”.

Trong bối cảnh hội nhập, việc gìn giữ và lưu truyền Hát Xoan là nhiệm vụ hết sức cấp thiết. Phương châm của phường Xoan là: Bảo tồn nguyên gốc những giá trị nghệ thuật, phong tục nghi lễ; tích cực truyền dạy cho thế hệ trẻ, đưa hát Xoan vào trường học, cộng đồng dân cư; nâng cao chất lượng biểu diễn di sản và kết hợp bảo tồn, phát triển du lịch, biến hát Xoan thành sản phẩm văn hoá đặc sắc.

Trong những năm qua, các phường Xoan đã vận động các thế hệ trong gia đình, khu dân cư cùng học Hát Xoan và tham gia là thành viên của phường. Trung bình mỗi năm, phường Xoan Thét có trên 100 hội viên các đoàn thể, học sinh tham gia sinh hoạt thường xuyên. Đặc biệt, hàng tuần đều có 2 buổi để đào tạo lớp nghệ nhân kế cận và cộng đồng, thường xuyên tham gia truyền dạy cho học sinh, Nhân dân yêu thích Hát Xoan trên địa bàn vào dịp hè.

Các thành viên phường Xoan tích cực tham gia truyền dạy ở các lớp hát Xoan do Sở VH,TT&DL, Sở Giáo dục và Đào tạo tổ chức, truyền dạy trên chương trình thiếu nhi, kênh truyền hình của Báo và Phát thanh, truyền hình Phú Thọ; tham gia biểu diễn phục vụ các đoàn khách trong và ngoài nước đến thăm quan trải nghiệm tại các điểm di tích.

Để đảm bảo tính liên tục của sự trao truyền, tỉnh Phú Thọ đã tổ chức 14 lớp truyền dạy cho nghệ nhân phường Xoan gốc, mở lớp nghệ nhân kế cận - những “hạt giống Xoan trẻ” của Kim Đức và Phượng Lâu. Sự chuẩn bị này là yếu tố then chốt cho sự phát triển bền vững của di sản trong tương lai.

Chính quyền đồng hành bảo vệ không gian di sản

UBND tỉnh đã ban hành Quyết định 2410/QĐ-UBND ngày 11/9/2020 về việc ban hành Đề án gìn giữ, phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại Hát Xoan Phú Thọ, giai đoạn 2020 - 2025. Việc bảo tồn Hát Xoan không chỉ là giữ gìn làn điệu mà còn là bảo vệ không gian diễn xướng - nơi di sản được sinh ra và nuôi dưỡng. Phó Chủ tịch UBND phường Vân Phú Vũ Thị Thu Hằng (nơi hội tụ bốn phường Xoan gốc) cho biết: “Giữ gìn Hát Xoan không chỉ là bảo tồn một di sản mà là gìn giữ một phần hồn của dân tộc, một sợi dây kết nối giữa hiện tại và cội nguồn... Không gian di sản là “chiếc nôi” của Xoan. Chúng tôi luôn ưu tiên tu bổ đình, miếu, giữ gìn cảnh quan, phục hồi tục kết nước nghĩa để người dân có nơi thực hành di sản một cách trang trọng và đúng nghi thức”.

Giai đoạn 2020 - 2025, các phường Xoan gốc đều được đầu tư khang trang. Đình Thét, đình An Thái, đình Kim Đái, miếu Lãi Lèn... trở thành những điểm bảo tồn mẫu mực. Bên cạnh đó, các địa phương đã tổ chức trên 100 buổi sinh hoạt, trình diễn Hát Xoan tại các di tích, gắn kết chặt chẽ với các lễ hội truyền thống, qua đó quảng bá và lan tỏa giá trị di sản.

Sự thành công của công tác bảo tồn Hát Xoan được ghi nhận mạnh mẽ qua mô hình đưa di sản vào hệ thống giáo dục. Sở GD&ĐT đã phối hợp chặt chẽ với Sở VH, TT&DL để đưa Hát Xoan vào chương trình chính khóa và ngoại khóa. Đồng chí Nguyễn Quang Minh - Phó Giám đốc Sở GD&ĐT khẳng định: “Hát Xoan vào trường học không chỉ giúp học sinh hiểu về di sản mà còn nuôi dưỡng tình yêu văn hóa dân tộc. Mỗi lớp học trở thành một không gian diễn xướng nhỏ, để Xoan sống động và lan tỏa tự nhiên nhất”.

Các trường học tại Phú Thọ, đặc biệt ở phường Vân Phú (nơi có phường Xoan gốc) đã phối hợp mời nghệ nhân dạy hát trực tiếp, thành lập các Câu lạc bộ (CLB) Hát Xoan, dân ca trong trường học. Việc gắn Hát Xoan với lễ hội, trò chơi dân gian đã tạo ra sân chơi văn hóa hấp dẫn cho học sinh. Mô hình này được xem là giải pháp hiệu quả nhất để giáo dục giá trị di sản cho thế hệ trẻ, đảm bảo tính bền vững.

Đặc biệt, Phú Thọ không ngừng hoàn thiện cơ chế, chính sách để tôn vinh và hỗ trợ các chủ thể di sản như: Xét tặng danh hiệu nghệ nhân, tỉnh đã phong tặng danh hiệu cho 86 nghệ nhân Hát Xoan Phú Thọ. Cá nhân được phong tặng Danh hiệu Nghệ nhân Hát Xoan Phú Thọ được nhận bằng công nhận, khen thưởng kèm theo 3 lần mức lương cơ sở. Bốn phường Xoan gốc được hỗ trợ kinh phí 55 triệu đồng/phường/năm để mua sắm cơ sở vật chất, trang thiết bị. Quan tâm phát triển CLB, hỗ trợ thành lập mới 7 CLB Hát Xoan và dân ca Phú Thọ, nâng tổng số CLB cấp tỉnh lên 37 CLB với 1.251 thành viên.

Những thành tựu này là minh chứng cho sự vào cuộc của toàn hệ thống chính trị, sự phối hợp chặt chẽ giữa các sở, ban, ngành, cùng với sự tích cực, chủ động của cộng đồng chủ thể di sản và các nghệ nhân. Hát Xoan không chỉ là “Báu vật nhân văn sống” mà còn là động lực thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương.

(Còn nữa)