Tiếp tục chương trình Kỳ họp, chiều 22/11, Quốc hội thảo luận ở hội trường về dự án Luật Tổ chức Tòa án nhân dân (sửa đổi). Theo đó, đa số đại biểu tán thành việc cần thiết sửa đổi luật Tổ chức Tòa án nhân dân nhằm khắc phục những vướng mắc, bất cập qua 8 năm thi hành luật; đồng thời thể chế hóa các nghị quyết của Đảng về tiếp tục xây dựng, hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa và yêu cầu nhiệm vụ giải pháp về cải cách tư pháp trong giai đoạn hiện nay.
Thảo luận tại hội trường, một trong những nội dung được các đại biểu quan tâm góp ý kiến và tranh luận liên quan đến quy định Tòa án không có nghĩa vụ thu thập chứng cứ.
Đề nghị bổ sung quy định Tòa án hỗ trợ đương sự xác minh, thu thập chứng cứ
Quan tâm tới việc thu thập chứng cứ, đại biểu Nguyễn Hữu Chính (đoàn Hà Nội), Chánh án TAND TP. Hà Nội nhất trí với quy định tại dự thảo và cho rằng, việc tòa án không có nghĩa vụ thu thập chứng cứ phù hợp với thực tiễn, xu thế hiện nay cũng như các nguyên tắc pháp luật và quy định về tố tụng hiện hành. Bên cạnh đó, tòa án thu thập tài liệu cho đương sự vô hình chung đã làm thay việc cho đương sự, khiến họ trông chờ vào tòa án, lâu dài dẫn đến tình trạng quá tải công việc.
"Việc đương sự tự thu thập, giao nộp chứng cứ phù hợp với thông lệ quốc tế hiện nay và so với luật hiện hành, đương sự được tạo điều kiện thuận lợi hơn", đại biểu Nguyễn Hữu Chính nói.
 |
| Đại biểu Nguyễn Hữu Chính (đoàn Hà Nội) phát biểu chiều 22/11. Ảnh: QH |
Tuy nhiên, đại biểu cho rằng, theo luật hiện hành và thực tiễn hiện nay, một số trường hợp khi tòa án yêu cầu thu thập, giao nộp tài liệu liên quan đến một số cơ quan nhà nước và tổ chức còn gặp nhiều khó khăn. Nếu để đương sự tự mình thu thập tài liệu, chứng cứ liên quan đến cơ quan, tổ chức này sẽ gặp khó khăn hơn nữa. Do đó, đại biểu Nguyễn Hữu Chính đề nghị bổ sung việc tòa án hỗ trợ đương sự trong việc xác minh, thu thập tài liệu do các cơ quan nhà nước, tổ chức đang lưu giữ, quản lý hồ sơ.
Tranh luận với ý kiến đại biểu về việc tòa án có nên chủ trì thực hiện thu thập chứng cứ hay không, đại biểu Trương Trọng Nghĩa (đoàn Thành phố Hồ Chí Minh) cho rằng, “cần thiết quy định tòa án thực hiện thu thập chứng cứ nhằm đảm bảo sự khách quan của vụ án để ra phán quyết công bằng cho tất cả các bên”.
Đại biểu phân tích: “Việt Nam theo hệ dân luật, tòa và thẩm phán chủ trì trong việc đánh giá, xem xét và cần thiết sẽ thu thập chứng cứ. Hơn nữa, tên gọi Tòa án nhân dân chỉ có ở Việt Nam, trong khi ở các nước không có; trong khi đó, điều kiện của Việt Nam có sự chênh lệch về khoảng cách giàu nghèo, dân trí, văn hóa, thành thị và nông thôn. Do đó, nhiều người dân không có điều kiện tranh tụng một cách đầy đủ, nếu khoán cho các bên sẽ rất thiệt thòi cho những người yếu thế”.
Đại biểu Nghĩa nhận định, chỉ có tòa án mới đủ thẩm quyền để yêu cầu ngân hàng hoặc cơ quan nhà nước cung cấp thông tin này, thông tin kia, từ đó có những chứng cứ khách quan và đưa ra phán quyết công bằng, hợp lý cho các bên.
Đại biểu Trương Trọng Nghĩa cho rằng, tòa án chủ trì việc thu thập chứng cứ không mâu thuẫn với các bên tự thu thập chứng cứ nhưng mỗi bên đều thu thập những chứng cứ có lợi cho mình và giấu chứng cứ bất lợi cho mình. “Sửa luật là để thuận lợi hơn cho người dân, để bảo vệ quyền lợi của người dân tốt hơn hay để thuận lợi hơn cho tòa án? Nếu để thuận lợi hơn cho người dân, không nên bỏ thẩm quyền, trách nhiệm thu thập chứng cứ của tòa án”, đại biểu Trương Trọng Nghĩa nói.
 |
| Đại biểu Trương Trọng Nghĩa (đoàn Thành phố Hồ Chí Minh) tranh luận tại hội trường chiều 22/11. Ảnh: QH |
"Tòa thu thập còn khó, huống chi giao cho người dân"
Đồng quan điểm, đại biểu Nguyễn Thanh Sang (đoàn TP Hồ Chí Minh) nhận thấy Điều 15 khoản 1 quy định Tòa án không có nghĩa vụ thu thập chứng cứ là chưa phù hợp trong bối cảnh hiện nay, cả về điều kiện kinh tế - xã hội và trình độ dân trí.
Đại biểu Sang dẫn chứng, chỉ có 8,15% các vụ án có luật sư tham gia bào chữa, bảo vệ quyền lợi. Điều này phản ánh rằng, ai cũng muốn có người bào chữa khi tham gia tố tụng, nhưng điều kiện kinh tế lại chưa cho phép. Việc để người dân tự thu thập chứng cứ trong các vụ án dân sự, hành chính, nhất là thu thập chứng cứ ở các cơ quan nhà nước, tổ chức chính trị là một thách thức đối với người dân, bởi họ không có đủ điều kiện, năng lực và cũng không có cơ chế yêu cầu các cơ quan cung cấp chứng cứ.
Vị đại biểu còn đề cập tới một thực tiễn, khi nhiều cơ quan nhà nước không tự cung cấp chứng cứ nếu không có cơ quan quản lý có thẩm quyền yêu cầu. Trong các vụ án hành chính, người dân đi kiện cơ quan quản lý nhà nước, việc thu thập chứng cứ càng khó. Nhiều vụ án tòa phải tạm đình chỉ để chờ các cơ quan này trả lời.
"Tòa án là cơ quan quyền lực thu thập chứng cứ còn khó khăn, huống chi giao cho người dân. Người dân có cơ chế đâu, yêu cầu ngân hàng sao kê tài khoản liệu ngân hàng có sao kê không, yêu cầu phòng quản lý đô thị, phòng tài nguyên môi trường cung cấp giấy tờ để chứng minh quyền sở hữu được không? Tôi trả lời là không", đại biểu Sang nói.
Theo đại biểu Sang, quy định về nghĩa vụ thu thập chứng cứ của tòa án là rất nhân văn. Nếu chỉ đưa ra lý do "thẩm phán không khách quan" mà bãi bỏ điều này là không hợp lý. Với khả năng và năng lực của mình, thẩm phán sẽ giúp người dân thu thập chứng cứ toàn vẹn nhất.
Tuy nhiên, đại biểu Mai Khanh (đoàn Ninh Bình) cho rằng, thực tế hiện nay, khi các đương sự gửi đơn, đa phần việc thu thập chứng cứ đều dựa vào tòa án. Chính vì vậy đã nảy sinh ra một số hệ lụy như tình trạng nghi ngờ việc thu thập chứng cứ của thẩm phán khiến cho cá nhân và tổ chức “quên” nhiệm vụ cung cấp chứng cứ cho các đương sự, người dân. Việc này đã dẫn tới tình trạng các cơ quan, đơn vị lấy lý do khi tòa án yêu cầu mới cung cấp chứng cứ cho người dân.
“Hiện nay là thời điểm phù hợp và cần thiết để thay đổi vấn đề này. Nếu tiếp tục quy định như hiện nay, việc phấn đấu hướng đến nền tư pháp văn minh, phục vụ người dân sẽ dồn lên tòa án mà bỏ qua vai trò của các cơ quan khác nắm giữ chứng cứ trong việc cung cấp cho người dân”, đại biểu Mai Khanh nói.
Hai luồng ý kiến khác nhau
Cũng đề cập đến việc cung cấp chứng cứ và chứng minh trong vụ án hình sự, hành chính, vụ việc dân sự, đại biểu Nguyễn Thị Yến Nhi (đoàn Bến Tre) cho biết, qua tổ chức lấy ý kiến góp ý có hai loại ý kiến. Ý kiến thứ nhất bày tỏ lo ngại việc giao cho người dân, đương sự tự thu thập và cung cấp chứng cứ sẽ rất khó thực hiện, bởi vì hiện nay ngay cả tòa án thu thập chứng cứ còn gặp rất nhiều khó khăn.
Nhiều cơ quan, đơn vị chậm trễ trong việc cung cấp tài liệu hoặc cung cấp không đầy đủ, thậm chí không cung cấp mặc dù đã có văn bản yêu cầu của tòa án. Vì vậy, theo đại biểu, nếu giao cho người dân trách nhiệm này sẽ còn gặp khó khăn hơn, từ đó dẫn đến chậm trễ trong việc giải quyết, không đảm bảo quyền và lợi ích hợp pháp của người dân.
Trong điều kiện trình độ dân trí, sự am hiểu pháp luật của người dân như hiện nay, đại biểu Yến Nhi cho rằng nên giữ như quy định Luật Tổ chức Tòa án nhân dân 2014.
 |
| Đại biểu Nguyễn Thị Yến Nhi (đoàn Bến Tre) phát biểu chiều 22/11. Ảnh: QH |
Ý kiến thứ hai cho rằng cần khẳng định việc thu thập và cung cấp chứng cứ trong vụ án dân sự là trách nhiệm của các bên tham gia tố tụng, không phải là trách nhiệm của tòa án. Tòa án của nhiều quốc gia trên thế giới đều thực hiện như vậy.
Trước đây, trách nhiệm thu thập, cung cấp chứng cứ là của người tham gia vụ kiện, nhưng đến Luật Tổ chức Tòa án nhân dân 2014 lại quy định giao về cho tòa án.
Từ khi thực hiện nhiệm vụ này, cán bộ tòa án gặp rất nhiều khó khăn trong việc đi xác minh, thu thập tài liệu, chứng cứ phục vụ cho việc giải quyết các vụ án, có trường hợp những người có liên quan chống đối, không cho thu thập chứng cứ, gây nguy hiểm cho sự an toàn của cán bộ, trong khi cán bộ của tòa án đã phải giải quyết rất nhiều công việc tại tòa.
Theo đại biểu, việc tòa án thu thập chứng cứ rồi đánh giá chứng cứ sẽ không đảm bảo tính khách quan. Pháp luật cũng đã có quy định về việc các tổ chức, cơ quan, đơn vị có liên quan cung cấp tài liệu, chứng cứ phục vụ xét xử.
Do đó, cần xử lý nghiêm các cơ quan chậm cung cấp hoặc cung cấp không đầy đủ để thể hiện tính nghiêm minh của pháp luật, chứ không lấy việc các cơ quan chậm hoặc không cung cấp tài liệu, chứng cứ để làm lý do giao trách nhiệm này cho tòa án.
Nhiệm vụ của tòa án là xét xử, còn trách nhiệm này là của đương sự. Muốn bảo vệ quyền lợi của mình, muốn thắng kiện thì phải có trách nhiệm cung cấp chứng cứ để chứng minh.
Đại biểu Nguyễn Thị Yến Nhi khẳng định, đây là nội dung rất quan trọng và có tác động rất lớn trong lần sửa đổi này. Vì vậy, đề nghị Tòa án nhân dân tối cao có báo cáo đánh giá tác động, giải trình làm rõ thêm vấn đề này để đại biểu quốc hội và người dân có thể an tâm hơn.
Phát biểu giải trình, làm rõ một số vấn đề đại biểu Quốc hội quan tâm về việc thu thập chứng cứ, Chánh án Tòa án nhân dân tối cao Nguyễn Hòa Bình cho biết, điều Nhân dân chờ đợi phán quyết công tâm, khách quan, công bằng chứ không phải là chờ đợi việc thu thập chứng cứ xong xét xử trên các chứng cứ do mình thu thập mà xem nhẹ các chứng cứ của các bên khác.
Tiếp thu ý kiến của các đại biểu, Chánh án Tòa án nhân dân tối cao cho biết sẽ chỉnh lý quy định theo hướng khi có yêu cầu của người dân, cả bên nguyên và bên bị khi không thể thu thập chứng cứ thì Tòa án hỗ trợ bằng các quyết định giao nộp chứng cứ mà các cơ quan Nhà nước và tổ chức cá nhân phải có nghĩa vụ cung cấp cho người dân. Nếu các bên không chấp hành lệnh của Tòa án thì sẽ bị xử phạt theo Pháp lệnh của Ủy ban Thường vụ Quốc hội vừa ban hành./.