 |
| Iran nâng mức làm giàu uranium lên 20%. (Ảnh: PressTV) |
Tuyên bố được Iran đưa ra vào những ngày đầu tiên của năm mới 2021 đã cho thấy những căng thẳng và bất ổn âm ỉ tại khu vực Trung Đông chưa bao giờ hạ nhiệt. Ngay cả khi Iran đã đưa ra những tuyên bố trấn an, song nhiều người đã bắt đầu đồn đoán về khả năng đổ vỡ của bản thỏa thuận hạt nhân lịch sử từng được coi là thành tựu ngoại giao của các nước phương Tây. Động thái mới của Iran cũng có thể khiến cho một hồ sơ hạt nhân – từng được coi là gai góc ở Trung Đông được viết tiếp những hồi chương mới.
Iran xác nhận nâng mức làm giàu uranium lên mức 20%
Trong một thông báo phát đi vào tối muộn ngày 4/1, phát ngôn viên Tổ chức Năng lượng Nguyên tử Iran (AEOI) Behrouz Kamalvandi cho biết, cách đây vài giờ đồng hồ, Iran đã chuẩn bị điều chế sản phẩm UF6 đầu tiên. Trước đó cùng ngày, Iran đã thực hiện tiến trình bơm gas vào máy ly tâm và nối lại hoạt động làm giàu uranium ở mức tinh khiết 20%, sau khi thông báo cho các thanh sát viên của Cơ quan Năng lượng Nguyên tử quốc tế (IAEA).
“Nhờ vào những kinh nghiệm làm giàu uranium trước đây tại cơ sở hạt nhân Fordow, dây chuyền sản xuất mới để điều chế uranium ở mức tinh khiết 20% đã được sẵn sàng một cách rất nhanh chóng” – ông Kamalvandi nói.
Bên cạnh đó, đại diện AEOI cũng cảnh báo Iran đã sẵn sàng làm giàu uranium ở mức tinh khiết trên 20%. Việc nối lại các hoạt động làm giàu uranium ở mức tinh khiết 20% được Iran thực hiện dựa trên một điều luật được Quốc hội Iran thông qua từ trước, cho phép chính quyền Tổng thống Hassan Rouhani mở rộng các hoạt động hạt nhân để đổi lấy việc gỡ bỏ các lệnh trừng phạt từ phía cộng đồng quốc tế.
Trước đó, cũng trong ngày 4/1, phát ngôn viên Chính phủ Iran Ali Rabiei đã thông báo về việc nước Cộng hòa Hồi giáo này bắt đầu tiến trình làm giàu uranium ở mức 20% tại cơ sở hạt nhân Fordow. Sau đó không lâu, Ngoại trưởng Iran Mohammad Javad Zarif cũng tuyên bố trên Twitter rằng, việc Iran nối lại các hoạt động làm giàu uranium ở mức tinh khiết 20% là hoàn toàn hợp pháp và dựa trên một điều luật đã được Quốc hội nước này thông qua. Theo quan điểm của ông Zarif thì động thái này của Iran là phù hợp với đoạn 36 trong thỏa thuận hạt nhân lịch sử (còn được biết đến với tên gọi khác là Bản kế hoạch hành động chung toàn diện – JCPOA). Tuy nhiên, Iran cũng có thể đảo ngược tất cả các hoạt động này nếu như các bên ký kết còn lại trong JCPOA tuân thủ nghĩa vụ.
Một bước đi đẩy JCPOA tới bờ vực đổ vỡ?
 |
| Hình ảnh bên trong cơ sở hạt nhân ngầm Fordow tháng 11/2019. (Ảnh: PressTV/AFP) |
Trong một thông điệp phát trên truyền hình, ngày 4/1, Thứ trưởng Ngoại giao Iran Abbas Araqchi khẳng định, việc Tehran nối lại các hoạt động làm giàu uranium ở cấp độ 20% tại cơ sở hạt nhân ngầm Fordow sẽ không khiến JCPOA bị đổ vỡ. Động thái này của Iran hoàn toàn phù hợp với thỏa thuận đa phương đã ký kết với nhóm P5+1 (gồm: Nga, Anh, Pháp, Mỹ, Trung Quốc và Đức) năm 2015. Xét về mặt kỹ thuật, Iran có thể làm giàu uranium ở mức tinh khiết trên 20%, tuy nhiên, điều này được thực hiện dựa trên nhu cầu của Iran và nước này không tin vào vũ khí hạt nhân.
“Vũ khí hạt nhân không có chỗ đứng trong học thuyết quốc phòng và an ninh của chúng tôi. Các chương trình phát triển hạt nhân của chúng tôi được thực hiện dựa trên những nhu cầu trên thực địa và chúng tôi cũng không cần làm giàu uranium ở mức quá 20%” – ông Araqchi nói.
Cùng ngày, IAEA cũng ra tuyên bố xác nhận Iran đã kích hoạt tiến trình làm giàu uranium ở mức tinh khiết 20%. Trong một báo cáo được gửi tới các quốc gia thành viên vào chiều cùng ngày, IAEA cho biết ngày 4/1, Iran đã bắt đầu cung cấp urani đã được làm giàu tới 4,1% vào 6 máy ly tâm tại nhà máy làm giàu nhiên liệu Fordow để nâng mức làm giàu uranium lên mức tinh khiết 20%. Các thanh sát viên của IAEA đã có mặt tại hiện trường để tháo niêm phong của cơ quan này khỏi một xi-lanh với nhiên liệu được bơm từ trước và sau đó, cây xi-lanh này đã được kết nối với dây chuyền cấp nhiên liệu để bắt đầu tiến trình làm giàu uranium ở mức 20%. Iran đã huy động tổng cộng 1.044 máy ly tâm IR-1 tham gia vào tiến trình này.
…và phản ứng của các bên liên quan
Ngày 4/1, Đại sứ Nga tại các tổ chức quốc tế ở Vienna Mikhail Ulyanov cho rằng quyết định của Iran về việc tiếp tục làm giàu uranium lên mức tinh khiết 20%, trong bối cảnh thỏa thuận hạt nhân năm 2015 đứng trước nguy cơ đổ vỡ, là đáng tiếc song không nên "bi kịch hóa".
"Chúng tôi không vui trước việc Tehran đi xa hơn nữa so với những cam kết của mình theo JCPOA. Tuy nhiên, không có gì phải bi kịch hóa. Chương trình hạt nhân (của Iran) vẫn hoàn toàn minh bạch và có thể kiểm chứng" – ông Ulyanov viết trên Twitter.
Ông Ulyanov cho biết quyết định của Iran là có thể dự đoán trước dựa trên dự luật được Quốc hội Iran thông qua hồi tháng trước. Luật cho phép đưa các hoạt động làm giàu uranium về mức như trước năm 2015. Tuy nhiên, động thái này vẫn có thể đảo ngược và kêu gọi các bên tham gia ký kết tập trung vào việc thực thi trở lại toàn diện thỏa thuận.
Cùng ngày, Liên minh châu Âu (EU) lên tiếng cảnh báo động thái làm giàu uranium lên cấp độ 20% của Iran sẽ làm "sự chệch hướng đáng kể" các cam kết của chính quyền Tehran theo thỏa thuận hạt nhân ký kết năm 2015 với Nhóm P5+1.
Người phát ngôn EU Peter Stano cho biết khối này sẽ đợi cho đến khi có cuộc họp với Tổng giám đốc IAEA Rafael Mariano Grossi hôm nay (4/1) trước khi quyết định về bước đi cần thiết tiếp theo.
Về phía Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu tuyên bố việc Iran thúc đẩy chương trình làm giàu uranium đã vi phạm các cam kết trước đó và cho thấy ý đồ phát triển vũ khí hạt nhân của Tehran.
JCPOA quy định Iran chỉ được phép làm giàu uranium ở tỷ lệ 3,67%, thấp hơn nhiều so với mức 90% để chế tạo vũ khí hạt nhân và cũng thấp hơn mức 20% mà Iran đã thực hiện trước khi thỏa thuận được ký kết. Tháng 5/2018, Tổng thống Mỹ D.Trump tuyên bố đơn phương rút khỏi JCOPA và áp đặt trở lại các biện pháp trừng phạt hà khắc nhằm vào quốc gia Trung Đông này. Hành động gây sức ép trên của Mỹ đã kéo theo việc Iran từng bước nới lỏng các cam kết hạt nhân, đồng thời nâng mức làm giàu uranium lên 4,5%. Iran cũng tích lũy nhiên liệu hạt nhân (gồm cả uranium làm giàu ở ở mức độ thấp) nhiều hơn so với phạm vi cho phép của JCPOA./.