Đồng bào Giáy sinh sống chủ yếu ở các tỉnh Lào Cai, Hà Giang, Lai Châu và Yên Bái, dân số 67.858 người; có các tên gọi khác như Pâu Thìn, Pù Nà, Cùi Chu, Xạ hay Dắng, Nhắng.
Nền văn hóa Giáy sinh động giàu bản sắc, trong đó trang phục truyền thống đóng vai trò quan trọng trong nền văn hóa Giáy, nó xuất hiện hầu hết trong các hoạt động mang tính cộng đồng, tiêu biểu có lễ cưới hỏi hay các hoạt động cổ truyền của người Giáy ở các tỉnh phía Bắc.
Bộ trang phục nữ người Giáy gồm áo và quần riêng biệt. Chiếc áo là điểm nhấn trong bộ trang phục truyền thống dân tộc Giáy, chiếc áo được thiết kế dài ngang hông với các màu sắc nổi bật như: Màu đỏ, màu hồng, màu xanh màu tím… trên áo nữ được trang trí viền cổ tay và viền áo với những đường vải khác màu làm nổi bật lên màu sắc chủ đạo của chiếc áo. Chiếc áo có khuy vải cài bên ngực tựa như chiếc áo dài Việt Nam, chất liệu vải bằng lụa mềm mại, tôn lên nét dịu dàng người phụ nữ Giáy.
Để có những bộ trang phục góp phần tạo nên những sắc màu văn hóa dân tộc mình, từ khi còn nhỏ, các cô gái Giáy đã được các bà, các mẹ chỉ bảo, truyền dạy cho cách thêu thùa, làm ra trang phục. Vì thế họ luôn tự hào và trang phục truyền thống là một yếu tố không thể thiếu trong những ngày vui của cộng đồng.
Chiếc áo cô gái Giáy đến tuổi trưởng thành thì được may triết eo để tạo nét nữ tính, dịu dàng. Áo dành cho các mẹ, các bà may rộng hơn, dài hơn với tông màu trầm, đậm tạo sự kín đáo, trang nghiêm. Cùng những chiếc áo là chiếc quần lụa ống rộng màu đen mang lại cho người phụ nữ Giáy vẻ mềm mại, uyển chuyển. Phụ nữ Giáy sử dụng quần màu đen bởi màu đen tạo độ khỏe khắn trong hòa sắc dễ dàng phối màu với những chiếc áo rực rỡ, vừa thuận tiện trong sản xuất, sinh hoạt.
Cùng với trang phục, khăn đội đầu của phụ nữ Giáy sử dụng các hình kẻ màu đan chéo nhau, có kỹ thuật phối màu dựa trên nền vải sáng, sử dụng những gam màu rực rỡ, tương phản, được xem là một đặc điểm nổi bật về tiêu chuẩn cái đẹp của phụ nữ Giáy.
 |
| Trang phục truyền thống tôn lên nét duyên dáng của cô gái dân tộc Giáy, tỉnh Lào Cai. |
Trang phục nam giới Giáy đơn giản hơn nữ giới, áo cánh xẻ ngực, cổ tròn, đứng, cài cúc vải. Áo thường có ba túi, hai túi dưới và một túi bên phải. Thân áo hơi ngắn, màu chàm. Quần nam là quần ống đứng, rộng khoảng 30 cm, cạp to, vận vào người. Trong sinh hoạt cộng đồng theo vùng miền, ở một số nơi nam thanh niên Giáy quấn khăn trên đầu, có nhóm người Giáy khác lại mặc áo xẻ nách, và thậm chí là có rất nhiều người nuôi tóc dài để búi.
Trong các hoạt động cộng đồng, hay mỗi lễ hội cổ truyền, trang phục truyền thống của những cô gái, chàng trai Giáy tham dự hoạt động đã để lại nhiều ấn tượng tốt đẹp với du khách và các dân tộc anh em khác. Trang phục dân tộc đã góp phần lan tỏa những nét đẹp văn hóa đậm đà bản sắc của người Giáy.
Gắn kết với nền văn hóa Giáy lâu đời, đồng bào Giáy có đời sống văn hóa, tinh thần phong phú, có truyện cổ, thơ ca, tục ngữ, đồng dao, có nhiều truyện thơ dài, truyện kết hợp lời kể với lời hát. Dân ca nhiều loại, mỗi loại có nhiều bài, điệu khác nhau, đặc biệt là các lễ hội cổ truyền, các hình thức hát giao duyên nam nữ và sinh hoạt cộng đồng rất sôi nổi, hấp dẫn.
Là một cộng đồng có nền văn hóa lâu đời đặc sắc, đồng bào Giáy đang phát huy niềm tự hào và có ý thức cao trong việc bảo tồn và phát triển các giá trị văn hóa truyền thống của cộng đồng dân tộc mình. Điều đó đang góp phần tích cực vào việc phát huy, lan tỏa những giá trị tốt đẹp trong nền văn hóa Giáy, đồng thời góp phần vào sự đa dạng văn hóa trong bức tranh văn hóa cộng đồng 54 dân tộc Việt Nam.