Theo truyền thuyết, xưa kia ở bản làng Mường Lúm đất đai cằn cổi, hạn hán kéo dài, người dân đói khổ, vất vả, thường xuyên bị dịch bệnh, ốm đau triền miên, không có thuốc để chữa bệnh. Để cứu giúp dân làng, đồng bào dân tộc Thái đã cử người lên Mường Trời cầu cứu Pó Then. Lời kêu cứu của người Mường Lúm đã làm Pó Then động lòng thương xót và ra lệnh mở cổng trời cho quân lính, thần y xuống trần gian diệt trừ tà ma, chữa bệnh cứu giúp dân làng, cầu cho mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu, lúa đầy bồ, khoai sắn đầy sân, người dân bản làng yên vui hạnh phúc.
Hằng năm, đồng bào dân tộc Thái đen ở Mường Lúm, xã Yên Thắng, huyện Lang Chánh, tỉnh Thanh Hóa tổ chức Lễ hội Chá Mùn vào tháng 9 hoặc tháng 10, với tấm lòng thành kính, để bày tỏ lòng biết ơn với Pó Then, và các thầy mo Mùn đã có công cứu giúp chữa khỏi bệnh cho người dân bản làng. Để tham gia Lễ đồng bào dâng lên những sản vật nông nghiệp do chính mình làm ra.
 |
| Khung cảnh lễ Chá Mùn của người Thái đen. |
Thành phần dự Lễ có các Lúc May (con bệnh) đã được ông Mo cứu giúp, và họ đến để cùng cảm tạ các đấng thần linh và tổ tiên đã cho họ cuộc sống bình yên và sức khoẻ. Lễ cũng có sự tham gia đông đảo của người dân bản làng. Đối với các mo Mùn, lễ hội cũng là dịp để tổng kết quá trình hành nghề 3 năm hái thuốc và chữa trị bệnh cứu người. Trong lễ diễn ra các nghi thức lễ và người bệnh thụ lễ, do Thày mo thực hiện, với ý nghĩa mang lại điều tốt lành, sức khỏe cho người dân bản làng. Sau nghi thức người bệnh thụ lễ, thầy mo xin thần linh chứng giám. Phần Hội diễn ra với những màn biểu diễn văn nghệ truyền thống sôi nổi.
Lễ hội Chá Mùn của đồng bào dân tộc Thái đen phản ánh những ước vọng về cuộc sống bình yên, no ấm, thể hiện tấm lòng biết ơn với người đã chữa bệnh cho mình, đây cũng là một dịp để mọi người giao lưu sinh hoạt văn hóa, văn nghệ, vun đắp nên những nét đẹp trong phong tục, tập quán, tín ngưỡng, cũng như lối ứng xử thân thiện, mến khách, tạo nên một sắc thái văn hóa tươi tắn của đồng bào Thái đen ở xứ Thanh.