Sinh sống lâu đời ở vùng cao phía Bắc, phụ nữ dân tộc Mông hoa, Hà Nhì đen kế thừa và lưu giữ nhiều nét văn hóa độc đáo từ nền tảng văn hóa truyền thống của dân tộc mình. Đối với phụ nữ Mông Hoa, trong những lễ hội hay ngày vui của cộng đồng, họ đeo búi tóc lên đầu, mái tóc càng to càng được đánh giá là đẹp và được cộng đồng ngưỡng mộ.
Mái tóc của người phụ nữ Mông Hoa là một nét độc đáo của người Mông Hoa, nó toát lên ý thức tộc người, phản ánh tình mẫu tử có ý nghĩa giáo dục một cách bình dị mà hiệu quả, đó là một phần của văn hoá người Mông Hoa.
Ngay từ khi còn nhỏ, mái tóc của thiếu nữ Mông Hoa đã được các bà mẹ quan tâm, mỗi khi chải tóc cho cô con gái họ đều lượm lặt và giữ lại những sợi tóc rụng của con mình. Những sợi tóc đó được người mẹ cất vào một chỗ, khi được khá nhiều sợi tóc rụng cùng với sự lớn dần lên của những cô con gái thì người mẹ lại đem ra trau chuốt, xe lại thành những sợi to.
Lớn dần lên, các cô gái Mông Hoa ý thức được việc làm của người mẹ và biết nhặt những sợi tóc rụng của mình mỗi khi chải tóc hoặc gội đầu. Không chỉ làm đẹp, mái tóc người Mông Hoa còn là một phần của văn hoá tộc người, gắn với tình mẫu tử và có ý nghĩa giáo dục bình dị mà hiệu quả.
Ngoài tình cảm người mẹ dành cho con gái, việc làm nhẫn nại của người mẹ đã tác động rất lớn đến nhân cách con cái về sự chăm chỉ, khéo léo mà người phụ nữ Mông Hoa cần có, cũng như thể hiện niềm tự hào về sự kế thừa gia đình và dòng họ của mình.
 |
| Trong các dịp lễ hội bản làng, hay những ngày Tết cổ truyền, các cô gái Mông Hoa lấy búi tóc độn cùng với tóc thật và tạo thành một vành tóc to trên đầu. |
Nếu những sợi tóc thật làm nên búi tóc của phụ nữ Mông Hoa các vùng Lào Cai, Điện Biên thì búi tóc của phụ nữ Hà Nhì đen vùng cao Y Tý, huyện Bát Xát, tỉnh Lào Cai lại là rễ cây, dây rừng hay những sợi len.
Để có búi tóc đẹp, phụ nữ Hà Nhì phải độn thêm cho mái tóc dày dặn hơn từ các loại cây lấy từ trong rừng tước nhỏ, nhuộm đen nhưng hiện nay đã được thay thế bằng các loại sợi len. Ngày thường cũng như ngày hội, họ đều không rời bộ tóc giả này và luôn mang theo chiếc lược nhỏ để chải và chỉnh tóc chỉn chu, gọn gàng. Dấu hiệu đội tóc chính giữa đầu và có thêm mảnh khăn trên cùng là phụ nữ đã có chồng. Tóc và khăn đội lệch 1 bên là các cô gái chưa chồng.
Dù có những sự khác biệt nhất định như chính sự đa dạng, phong phú của nét văn hóa riêng của các cộng đồng dân tộc Việt Nam nhưng búi tóc truyền thống của phụ nữ vùng cao phía Bắc chứa đựng trong đó giá trị thẩm mỹ, phong tục và là một nét văn hóa độc đáo.