Sắc tím hoa xoan gợi nhớ biết bao ký ức tuổi thơ của mỗi người.
Cảm giác được hoa xoan nở dễ nhất là trong những cơn gió, khi lướt qua sẽ phảng một mùi thơm dịu nhẹ, khó tả. Nó như thứ hương đồng nội tuy xa mà rất gần, ta chỉ nhắm mắt lại hít thở sâu một chút trong mùi hương ấy, biết bao ký ức ngày xưa xa lắm lập tức ùa về.
Ngược dòng tuổi thơ, chúng ta sẽ hồi tưởng biết bao trò con trẻ gắn với hoa xoan. Khi mùa hoa xoan nở rộ, đám con trai tinh nghịch sẽ leo trèo hái cho được những chùm hoa đẹp nhất để tặng đám con gái. Cảm xúc “xấu hổ” của con trẻ khi chơi trò cô dâu, chú rể giờ nhớ lại thật trong sáng biết bao. Thứ hoa đẹp dễ yêu, dễ nhớ là do mùa hoa xoan ban tặng, những cô bé vờ làm cô dâu đội vòng hoa xoan tím lên đầu rồi bước đi trên thảm hoa lấm tấm tím thật tinh khôi, thánh thiện nhường nào…
Và khi xoan đã kết trái, lũ trẻ con trai thường hái những chùm quả xoan làm “đạn” chơi trò “ống phộc” bắn lên mặt ao, cảm giác rất thú vị.
Để có những chùm hoa tím xinh vi diệu, cây xoan đã phải trải qua cả một mùa đông giá lạnh, khắc nghiệt. Khi ấy người ta chỉ thấy ở loài cây này là những cành lá trơ trụi, khô khốc, có những cây nhìn cảm giác như đã bị chết khô. Tuy nhiên khi xuân về, chỉ sau một đêm mưa phùn lây phây của tháng ba, những nhánh cây tưởng chừng như chết ấy lại đâm chồi nảy lộc, phủ một màu xanh mướt. Xen giữa màu xanh của chồi lá, những bông hoa xoan cũng dịu dàng khoe sắc. Có những năm ấp áp hoa sẽ nở sớm hơn vào khoảng cuối tiết tháng hai âm lịch. Màu hoa có sắc tím nhạt, hương thơm dịu nhẹ, cuốn hút lạ thường.
Quê tôi ở vùng trung du, nhiều đồi núi, thường trồng rất nhiều xoan. Từ góc vườn nhà, ven đường làng cho đến các mảnh đồi đều gặp cây xoan. Về vùng đồng bằng, tôi cũng gặp rất nhiều xoan, loại cây này thường được trồng ở các góc vườn, ven những bờ ao, dọc hai bên những nẻo đường làng…
Cây xoan "chân chất", dù là đồng bằng hay miền núi hẻo lánh, chỉ cần một khoảng đất trống nhỏ vừa đủ là xoan có thể bám rễ và sinh trưởng mà không nề hà chất đất giàu hay nghèo dinh dưỡng. Và cứ mùa xuân, trong những tán lộc non khiêm nhường của xoan, vô số những chùm hoa xoan tím tinh khôi khoe sắc giữa đất trời.
Ở những vùng đất khô cằn miền núi, xoan sẽ lớn chậm hơn so với những nơi đất phì nhiêu ở đồng bằng. Tuy nhiên, chất gỗ của nó trong điều kiện khắc nghiệt lại tốt hơn, bởi đã được "dày dạn" trong môi trường thiếu thốn, mỗi thớ gỗ được tạo ra bằng cả một quá trình kham khổ, vận động…
Xoan có nhiều loại, nhưng phổ biến nhất vẫn là xoan trắng và xoan đào. Cây xoan đào có thớ gỗ đỏ tươi rất đẹp, nếu làm cột nhà hoặc các đồ vật bằng gỗ, những vân gỗ sẽ nổi rõ lên cùng mùi thơm của chất gỗ đặc biệt...
Xoan trưởng thành bình quân khoảng chục năm sẽ cho gỗ để con người làm nhà, những cành xoan thì làm củi, còn lá xoan xén nhỏ ra dùng làm phân bón cho ruộng, do có có yếu tố kháng sinh nên khi lá xoan bón cho ruộng sẽ phòng trừ rất tốt được một số sâu bệnh trong các thớ đất.
Có dịp về thăm một ngôi làng nhỏ vùng ngoại thành, tôi bất chợt bâng khuâng khi thấy sắc tím hoa xoan lấm tấm trên đường làng. Nhìn lên là vô số những chùm hoa xoan đang khoe sắc, cùng tiếng vo vo của những bầy ong mải miết lấy mật tháng ba. Cảm xúc hoa xoan lại ùa về, như hiện ra trước mắt tôi. Khi hỏi trong “12 mùa hoa” yêu nhất hoa gì, tôi sẽ tự tin trả lời rằng: Thương nhớ nhất hoa xoan. Bởi ở đâu có hoa xoan, tôi như thấy bóng dáng quê hương mình, tuổi thơ mình ở đó. Rất gần…