Việt Nam đang phải đối mặt với xu hướng gia tăng sử dụng các chất gây hiệu ứng nhà kính có tiềm năng làm nóng lên toàn cầu cao - các chất Hydrofluorocarbon (HFC), là những chất được sử dụng để thay thế các chất HCFC - chất làm suy giảm tầng ozone trong sản xuất thiết bị lạnh, điều hòa không khí ôtô, thiết bị dập cháy...
Năm 1985, các quốc gia trên thế giới đã cùng ký kết Công ước Vienna về bảo vệ tầng ozone, đánh dấu mốc quan trọng trong công tác bảo vệ tầng ozone. Năm 1987, Nghị định thư Montreal về các chất làm suy giảm tầng ozone ra đời trong khuôn khổ Công ước Viên. Việt Nam là một trong những quốc gia sớm phê chuẩn tham gia Công ước Vienna, Nghị định thư Montreal từ năm 1994.
Đến nay, Việt Nam đã loại trừ hoàn toàn một số chất làm suy giảm tầng ozone như CFC, Halon, CTC; kiểm soát hoạt động xuất, nhập khẩu Methyl Bromide và thực hiện loại trừ theo lộ trình các chất HCFC. Các môi chất này được sử dụng chính trong lĩnh vực sản xuất điều hòa không khí, thiết bị làm lạnh, sản xuất xốp, dập cháy và kiểm dịch cho hàng xuất khẩu. Cụ thể, Việt Nam đã loại trừ hoàn toàn tiêu thụ các chất CFC, Halon, CTC từ ngày 01/01/2010; hạn chế nhập khẩu các chất Methyl bromide (chỉ sử dụng cho mục đích khử trùng). Từ ngày 1/1/2015, Việt Nam đã loại trừ hoàn toàn HCFC-141b nguyên chất, đáp ứng nghĩa vụ loại trừ 10% lượng tiêu thụ cơ sở các chất HCFC của Việt Nam; đang thực hiện kế hoạch loại trừ 35% mức tiêu thụ cơ sở các chất HCFC trong giai đoạn 2020-2025; tiến tới sẽ chấm dứt nhập khẩu hoàn toàn các chất HCFC vào năm 2040.
 |
| Việc kiểm soát hoạt động sản xuất và lắp đặt các thiết bị làm lạnh thương mại sử dụng các chất HCFC tại các doanh nghiệp cần được chú trọng. |
Với xu hướng gia tăng sử dụng các chất gây hiệu ứng nhà kính có tiềm năng làm nóng lên toàn cầu cao - các chất hydrofluorocarbon (HFC), là những chất được sử dụng để thay thế các chất HCFC trong nhiều lĩnh vực... Ngày 4/9/2019, Chính phủ đã ban hành Nghị quyết số 64/NQ-CP phê duyệt Bản sửa đổi, bổ sung Kigali về quản lý các chất HFC thuộc Nghị định thư Montreal nhằm không tăng lượng tiêu thụ và sẽ giảm lượng tiêu thụ các chất này theo lộ trình cam kết.
Các chất HFC sẽ được quản lý, loại trừ từ năm 2024, không gia tăng lượng tiêu thụ trong giai đoạn 2024-2028 so với mức tiêu thụ trung bình (của 03 năm 2020, 2021 và 2022); giảm 10% trong giai đoạn 2029-2034; giảm 30% trong giai đoạn 2035-2039; giảm 50% trong giai đoạn 2040-2044; và giảm 80% từ năm 2045.
Hiện nay, Bộ Tài nguyên và Môi trường đang xây dựng Kế hoạch quốc gia quản lý, loại trừ các chất được kiểm soát theo Nghị định thư Montreal của Việt Nam để trình Thủ tướng trong tháng 9/2023. Một trong những nguyên tắc quan trọng của việc xây dựng Kế hoạch cho giai đoạn từ năm 2024 - 2045 là đảm bảo việc thực hiện cam kết quốc tế, đóng góp vào mục tiêu về giảm phát thải khí nhà kính, song vẫn bảo đảm phát triển kinh tế và đề ra các biện pháp tháo gỡ những khó khăn, rào cản để thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội.
Lượng HCFC tiêu thụ còn lại ở Việt Nam đang được sử dụng để bảo dưỡng các thiết bị làm lạnh và điều hòa không khí, để tránh tình trạng các thiết bị hiện có ngừng hoạt động sớm do loại trừ HCFC, cần tiếp tục xây dựng năng lực cho đội ngũ giảng viên, kỹ thuật viên trong lĩnh vực dịch vụ bảo dưỡng và áp dụng các thực hành tốt để giảm rò rỉ môi chất lạnh thất thoát ra môi trường. Trên thị trường vẫn còn nhiều doanh nghiệp sản xuất và lắp đặt các thiết bị làm lạnh thương mại sử dụng các chất HCFC, do vậy cần khuyến khích và có biện pháp thúc đẩy các doanh nghiệp chuyển đổi công nghệ, áp dụng các giải pháp thay thế không sử dụng HCFC càng sớm càng tốt.
Chất HFC được sử dụng là môi chất lạnh thay thế các chất HCFC, dẫn đến lượng sử dụng HFC có xu hướng gia tăng. Do vậy, cần có biện pháp khuyến khích và lộ trình loại trừ phù hợp giúp các ngành, lĩnh vực chuyển đổi sang sử dụng HFC có tiềm năng làm nóng lên toàn cầu thấp hoặc các môi chất khác thân thiện với khí hậu (HFO, NH3, CO2). Nhiều môi chất lạnh thân thiện với khí hậu có tiềm năng làm nóng lên toàn cầu rất thấp nhưng dễ cháy, nên các quy định kỹ thuật, tiêu chuẩn liên quan về đảm bảo an toàn trong sản xuất, sử dụng là hết sức cần thiết.
 |
| Từ năm 2024, Việt Nam sẽ bắt đầu lộ trình quản lý, loại trừ các chất HFC (môi chất lạnh có tiềm năng gây nóng lên toàn cầu cao). |
Một trong những bước tiến mạnh mẽ trong công tác quản lý bảo vệ tầng ozone là việc nội luật hóa các quy định về bảo vệ tầng ozone tại Điều 92 Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 và các văn bản hướng dẫn thi hành Luật gồm Nghị định số 6/2022/NĐ-CP ngày 7/1/2022 của Chính phủ quy định về giảm nhẹ phát thải khí nhà kính và bảo vệ tầng ozone; Thông tư số 01/2022/TT-BTNMT ngày 7/1/2022 của Bộ trưởng Bộ TN&MT.
Nghị định đã đề ra các nội dung cơ bản về lộ trình quản lý, loại trừ các chất theo trách nhiệm và nghĩa vụ của Việt Nam thực hiện Nghị định thư Montreal; trách nhiệm của các tổ chức, cá nhân có liên quan đến các chất được kiểm soát; quy định nguyên tắc quản lý và trách nhiệm phối hợp giữa các cơ quan Nhà nước trong quản lý các chất được kiểm soát.
Theo Nghị định số 06/2022/NĐ-CP, các chất làm suy giảm tầng ozone được kiểm soát bao gồm Bromochloromethane, Carbon tetrachloride (CTC), Chlorofluorocarbon (CFC), Halon, Hydrobromofluorocarbon (HBFC), Hydrochlorofluorocarbon (HCFC), Methyl bromide, Methyl chloroform. đối với chất HCFC, Việt Nam đã gần thực hiện xong kế hoạch quản lý, loại trừ giai đoạn I, II và từ 2025 sẽ triển khai giai đoạn III. Khi đó, Việt Nam sẽ chỉ được nhập khẩu và sử dụng 1.300 tấn HCFC. Dự kiến sẽ giảm dần trong giai đoạn sau đó cho đến khi chấm dứt nhập khẩu hoàn toàn các chất HCFC vào năm 2040.
Các văn bản quy phạm pháp luật đã tạo ra khung pháp lý quan trọng để quản lý các chất làm suy giảm tầng ozone, chất gây hiệu ứng nhà kính tại Việt Nam. Trong đó bao gồm các quy định điều chỉnh các hoạt động sản xuất, nhập khẩu, xuất khẩu, tiêu thụ và xử lý các chất làm suy giảm tầng ozone, chất gây hiệu ứng nhà kính được kiểm soát; làm rõ trách nhiệm của các cơ quan quản lý nhà nước, các tổ chức, cá nhân có liên quan trong xuất, nhập khẩu và sản xuất các chất làm suy giảm tầng ozone, chất gây hiệu ứng nhà kính…
Lộ trình hướng tới tuân thủ các mục tiêu loại trừ HFC giai đoạn 2024-2045 sẽ giúp Việt Nam tránh phát thải tương đương 10974 triệu tấn CO2/năm vào năm 2045 và đóng góp vào các mục tiêu khí hậu quốc gia. Nỗ lực quản lý mức tiêu thụ HFC cũng đồng thời thúc đẩy các hành động phát triển carbon thấp.