Bắc Giang là một vùng đất có bề dày lịch sử, với truyền thống văn hiến lâu đời. Kể từ khi Thục Phán An Dương Vương sáng lập nhà nước Âu Lạc, Bắc Giang đã xuất hiện trên bản đồ đất nước. Qua các thời kỳ lịch sử, tỉnh Bắc Giang ngày nay có nhiều tên gọi và quy mô địa giới hành chính khác nhau. Bắc Giang vốn là miền thượng lộ Bắc Giang thời Lý - Trần (thế kỷ X - XIV), trấn Kinh Bắc thời Lê (thế kỷ XV - XVIII), tỉnh Bắc Ninh thời Nguyễn (thế kỷ XIX). Ngày 10/10/1895 Toàn quyền Đông Dương ký Nghị định thành lập tỉnh Bắc Giang lấy tỉnh lỵ là Phủ Lạng Thương (thành phố Bắc Giang ngày nay). Ngày 27/7/1962, Quốc Hội khóa II, kỳ họp thứ 5 ra Nghị quyết hợp nhất 2 tỉnh Bắc Giang và Bắc Ninh thành tỉnh Hà Bắc. Ngày 1/1/1997, tỉnh Bắc Giang được tái lập theo Nghị quyết của Quốc hội khóa IX, kỳ họp thứ 10.
Hình ảnh thị xã Phủ Lạng Thương in trên bưu thiếp cổ của Pháp, dấu bưu điện ghi năm 1908 (nguồn: Báo Bắc Giang)
Nằm ở vị trí chiến lược quan trọng, tỉnh Bắc Giang luôn được coi là "phên dậu", là một trong "tứ trấn" trọng yếu của Thăng Long - Hà Nội. Ngay từ buổi đầu dựng nước, vùng đất Bắc Giang đã thường xuyên là địa bàn diễn ra chiến sự ác liệt, chống ngoại bang xâm lược; do đó, nơi đây đã sớm hun đúc truyền thống yêu nước, chống ngoại xâm kiên cường, bất khuất. Hầu hết các trận quyết chiến chiến lược đập tan các đạo quân xâm lược phương Bắc, từ cuộc khởi nghĩa Hai Bà Trưng, đến cuộc kháng chiến chống quân Tống của Lý Thường Kiệt, chống quân Nguyên - Mông của Nhà Trần, chống quân Minh của Nhà Lê, chống quân Thanh của Nhà Nguyễn... đều diễn ra trên mảnh đất này. Và đến khi thực dân Pháp xâm lược Bắc Giang, nhiều cuộc khởi nghĩa chống thực dân Pháp, như: Cuộc khởi nghĩa của Cai Biều năm (1884 - 1891) ở Bảo Lộc (Lạng Giang); Cuộc khởi nghĩa của Lưu Kỳ và Hoàng Thái Nhân năm (1884 - 1894) ở Lục Ngạn... Và điển hình là Cuộc khởi nghĩa của nông dân Yên Thế, do Lương Văn Nắm và Hoàng Hoa Thám lãnh đạo chống thực dân Pháp kéo dài ngót 30 năm từ cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX. Cuộc khởi nghĩa đã giành được chính quyền ở một vùng rộng lớn và thu hút đông đảo nhân dân ở các tỉnh như Vĩnh Yên, Thái Nguyên, Hà Nội... tham gia. Trải qua các cuộc khởi nghĩa đó, những tên người: Thánh Thiên, Lý Thường Kiệt, Lê Lợi, Trần Nguyên Hãn, Hoàng Hoa Thám..., luôn gắn liền với những địa danh trên vùng đất Bắc Giang, viết lên những trang sử vàng chói lọi, đi vào lịch sử hào hùng của dân tộc trong công cuộc đấu tranh chống giặc ngoại xâm; bảo vệ nền độc lập, tự do.
Cùng với tinh thần thượng võ, Bắc Giang còn có truyền thống văn hoá và hiếu học từ lâu đời. Truyền thống văn hoá ấy biểu hiện qua các sinh hoạt tín ngưỡng dân gian, tín ngưỡng tôn giáo; mà sự phản ánh rõ nét nhất là các hội lệ, hội làng hàng năm. Đến nay toàn tỉnh có hàng trăm lễ hội và hàng nghìn công trình kiến trúc cổ hết sức đặc sắc, với nhiều loại hình lớn nhỏ khác nhau như: Đình, đền, chùa, miếu...; điển hình như đình Lỗ Hạnh (Hiệp Hoà), đình Phù Lão (Lạng Giang), chùa Vĩnh Nghiêm (Yên Dũng), chùa Bổ Đà (Việt Yên)… Việc tìm thấy ở Bắc Giang các di chỉ từ thời đồ đá cũ, đến thời đại kim khí, liền mạch suốt chiều dài lịch sử; chứng tỏ con người trên mảnh đất này từ ngàn xưa đã có truyền thống lao động cần cù, sáng tạo để xây dựng cuộc sống, xây dựng quê hương. Ngoài nghề nông, từ xa xưa, Bắc Giang đã hình thành những làng nghề thủ công truyền thống nổi tiếng, như: Gốm Thổ Hà, rượu làng Vân, bánh đa Kế, đan lát Phúc Tằng, rèn sắt Đức Thắng, Ninh Khánh, Đa Mai... Người Bắc Giang không chỉ giỏi làm ruộng, mà còn thạo buôn bán. Từ thời phong kiến, trên đất Bắc Giang đã xuất hiện những chợ, những trung tâm trao đổi hàng hoá như: chợ Thổ Hà (Việt Yên), chợ Đức Thắng (Hiệp Hoà), chợ Dĩnh Kế (Lạng Giang), chợ Vô Tranh (Lục Nam), chợ Hữu Mục (Tân Yên)...
Truyền thống khoa bảng của Bắc Giang cũng nổi danh trong cả nước. Trải qua 844 năm khoa cử của các triều đại phong kiến, Bắc Giang có 58 người đỗ từ tiến sĩ đến trạng nguyên, xếp thứ 8 trong các tỉnh, thành có người đỗ tiến sĩ của cả nước, trong đó có 3 trạng nguyên: Đào Sư Tích, Đoàn Xuân Lôi và Giáp Hải. Đã có những làng được gọi là làng tiến sỹ, như làng tiến sỹ Yên Ninh (Việt Yên), làng tiến sỹ Song Khê (Yên Dũng). Có nhiều danh sĩ nổi tiếng tham gia chốn quan trường, giữ nhiều vị trí quan trọng, nhưng vẫn giữ được phẩm hạnh, khí tiết, đóng góp cho đất nước về nhiều mặt, làm rạng rỡ tên tuổi quê hương. Đó là trạng nguyên Đào Sư Tích; tiến sĩ Thân Nhân Trung; trạng nguyên Giáp Hải... Trong đó, tiến sỹ Thân Nhân Trung với câu nói nổi tiếng: "Hiền tài là nguyên khí của quốc gia ...", đã trở thành một trong những phương châm dựng nước từ bao đời nay.
Nghi thức tâm linh (phần lễ) được tổ chức tại khu tượng đài linh thiêng anh hùng áo vải Hoàng Hoa Thám. (ảnh nguồn Internet)
Đặc biệt, từ khi có chủ nghĩa Mác - Lênin soi đường và dưới sự lãnh đạo của Đảng, của Bác Hồ, mà trực tiếp là Đảng bộ tỉnh; truyền thống yêu nước, chống giặc ngoại xâm kiên cường, bất khuất của nhân dân các dân tộc Bắc Giang lại được nhân lên. Phong trào cách mạng trong tỉnh liên tục có bước phát triển; nhân dân các dân tộc tỉnh Bắc Giang đã tích cực ủng hộ cách mạng, nhất tề đứng lên, tạo thành cao trào khởi nghĩa. Chỉ trong một thời gian ngắn, cả hệ thống chính quyền của địch đã sụp đổ, chính quyền cách mạng lần lượt được thành lập. Bắc Giang là một trong những tỉnh tiến hành cuộc Cách mạng tháng Tám năm 1945 thành công sớm nhất trong toàn quốc; góp phần đập tan ách thống trị của thực dân Pháp, chấm dứt chế độ thực dân phong kiến ở Việt Nam. Sau khi giành được chính quyền, quân và dân tỉnh Bắc Giang lại tích cực tham gia 2 cuộc kháng chiến trường kỳ, vĩ đại của dân tộc.
Chín năm kháng chiến chống thực dân Pháp, với khẩu hiệu "Tất cả cho tiền tuyến, tất cả để chiến thắng", Đảng bộ và nhân dân Bắc Giang đã huy động hàng vạn cán bộ, chiến sĩ, thanh niên xung phong ra mặt trận; đóng góp hàng triệu ngày công phục vụ tiền tuyến, hàng vạn tấn lương thực, thực phẩm để nuôi quân đánh giặc... góp phần cùng cả nước làm nên chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ “lừng lẫy năm châu, chấn động địa cầu”!
Trong cuộc kháng chiến chống Đế quốc Mỹ, quân và dân Bắc Giang nêu cao chủ nghĩa anh hùng cách mạng, tích cực đóng góp sức người, sức của tham gia kháng chiến. Trong những năm đế quốc Mỹ cho máy bay ném bom bắn phá miền Bắc; Bắc Giang là một địa bàn trọng điểm. Quân và dân Bắc Giang đã anh dũng chiến đấu, bắn hạ được 162 máy bay, tiêu diệt và bắt sống 92 giặc lái. Dưới làn bom đạn của quân thù, nhân dân toàn tỉnh thi đua, thực hiện thắng lợi khẩu hiệu: "Thóc không thiếu một cân, quân không thiếu một người", "Tất cả để đánh thắng giặc Mỹ xâm lược"... Trong cuộc kháng chiến ấy, hàng vạn người con Bắc Giang đã hy sinh anh dũng; làm vẻ vang truyền thống quê hương Bắc Giang cách mạng kiên cường.
Trong 9 năm kháng chiến chống thực dân Pháp, 20 năm chống đế quốc Mỹ; mặc dù giặc càn quét, cướp bóc, đốt phá ...; nhân dân Bắc Giang vẫn bám chắc ruộng đồng, địch đến thì đánh, địch đi lại tiếp tục sản xuất. Những khẩu hiệu "Lao động là vinh quang", "Tấc đất, tấc vàng", "Mỗi người làm việc bằng hai vì miền Nam ruột thịt", “Tay cày, tay súng”, “Tay búa, tay súng”... đã được toàn dân hưởng ứng, thực hiện đạt kết quả tốt.
Phát huy tinh thần yêu nước và chủ nghĩa anh hùng cách mạng, sau khi thống nhất đất nước, Đảng bộ, chính quyền và Nhân dân tỉnh Bắc Giang đã chủ động vượt qua mọi khó khăn, thử thách, cùng với cả nước bước vào thời kỳ đổi mới với những thành tựu quan trọng đã đạt được, nhất là từ khi tỉnh Bắc Giang được tái lập (1997) đến nay. Năm 2024, tăng trưởng kinh tế của tỉnh liên tục đạt kết quả khả quan, quý I tăng 13,96%, quý II tăng 14,31%, quý III tăng khoảng 12,23%, tính chung 9 tháng tăng 13,89%, cao nhất cả nước (duy trì thứ hạng từ năm 2023 đến nay). Trong đó, công nghiệp - xây dựng tăng khoảng 18,03% (công nghiệp tăng khoảng 20,15%, xây dựng giảm 5,24%); dịch vụ tăng khoảng 6,19%; nông, lâm nghiệp và thủy sản giảm khoảng 2,19%, thuế sản phẩm tăng khoảng 12,89%. Các lĩnh vực văn hóa - xã hội được quan tâm và có nhiều tiến bộ; đời sống vật chất và tinh thần của người dân ngày càng được cải thiện; an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội được củng cố, giữ vững.
Một góc thành phố Bắc Giang hôm nay (ảnh nguồn Internet)
Phát huy truyền thống cao đẹp, những thành tựu và tiến bộ đạt được, trong thời gian tới Đảng bộ, chính quyền và nhân dân các dân tộc tỉnh Bắc Giang tiếp tục đổi mới, chủ động, sáng tạo; tranh thủ thời cơ, vượt qua thách thức, thực hiện có hiệu quả các nhiệm vụ chính trị của địa phương; đẩy nhanh hơn tốc độ tăng trưởng kinh tế và chuyển dịch cơ cấu kinh tế; tập trung phát triển công nghiệp - tiểu thủ công nghiệp và ngành nghề nông thôn, sản xuất nông nghiệp hàng hoá, du lịch và dịch vụ; quan tâm xây dựng văn hoá - nền tảng tinh thần của xã hội; không ngừng nâng cao đời sống cho nhân dân, nhất là vùng sâu, vùng xa, vùng còn nhiều khó khăn; tăng cường quốc phòng an ninh tạo môi trường chính trị xã hội ổn định. Nâng cao năng lực lãnh đạo và sức chiến đấu của tổ chức Đảng, tạo bước chuyển biến tích cực trong quản lý Nhà nước và phát huy quyền làm chủ của nhân dân; xây dựng Đảng, chính quyền và các đoàn thể nhân dân trong sạch, vững mạnh đủ năng lực thực hiện thắng lợi các nhiệm vụ của Đảng bộ trong giai đoạn mới.
Kỷ niệm 129 năm ngày thành lập tỉnh Bắc Giang (10/10/1895-10/10/2024) với niềm tự hào và ý thức trách nhiệm cao, Đảng bộ, chính quyền và Nhân dân các dân tộc tỉnh Bắc Giang hôm nay tiếp tục phát huy tinh thần đoàn kết, những truyền thống tốt đẹp của quê hương, tạo thành nguồn sức mạnh để xây dựng quê hương Bắc Giang ngày càng giàu mạnh, văn minh.
Việt Hà (TH)