Sáng sớm ngày 5-3, Tổng biên tập Báo Bắc Ninh Nguyễn Tiến Vụ điện thoại cho tôi thông báo: “Bác Nguyễn Thanh Quất, nguyên Bí thư Tỉnh ủy Hà Bắc mất rồi anh ạ”. Dù đã biết trước sự việc này sẽ xảy ra nhưng tôi không khỏi xúc động. Ông là người cán bộ của Đảng, Nhà nước có nhiều đóng góp công sức và trí tuệ cho tỉnh Bắc Ninh và Bắc Giang trong thời gian hợp nhất là tỉnh Hà Bắc. Ông là Bí thư Tỉnh ủy để lại nhiều tình cảm tốt đẹp trong cán bộ và nhân dân Bắc Ninh, Bắc Giang.
Trước Tết Ất Tỵ, tôi cùng nguyên Bí thư Tỉnh ủy Bắc Ninh Ngô Đình Loan lên thăm nguyên Bí thư Tỉnh ủy Hà Bắc Nguyễn Thanh Quất, ông vẫn khỏe mạnh, mặc dù đã bước sang tuổi 98, sắc thái không được như những lần trước tôi đến thăm, ông đi lại chậm chạp và tai nghe không được rõ nhưng rất minh mẫn, ôn lại những chuyện lúc còn công tác ông nhớ từng chi tiết nhỏ. Lúc mới nghỉ hưu, cách đây 5 năm tôi lên thăm, ông bảo: “Tổng biên tập trẻ thế này mà nghỉ hưu thì tiếc thật”. Năm nay ông cũng nhắc lại câu này. Tôi nói với ông: Cháu nghỉ hưu bước sang năm thứ 6 rồi bác ạ! Ông bảo: Nhanh quá nhỉ, nhưng cậu vẫn còn trẻ lắm. Lúc chia tay, chú Quyền con trai thứ hai của ông bảo: Anh chụp cho em kiểu ảnh để làm kỷ niệm. Không ngờ kiểu ảnh này lại là kiểu ảnh cuối cùng của ông mà tôi được chụp. Sau Tết, ngày mồng 6 tháng Giêng, ông Ngô Đình Loan đang nằm viện ở Hà Nội điện thoại về cho tôi: “Bác Quất đang rất nguy kịch, anh có lên thăm thì đón bà nhà tôi đi cùng với”. Tôi tức tốc chở bà Vinh (vợ ông Loan) lên thăm, đến nơi thấy im lặng quá, người nhà bảo ông cháu đang nằm ở khoa cấp cứu Bệnh viện tỉnh. Vào viện thăm, ông không còn biết gì nữa. Tôi nói với chú Quyền con trai ông: Sao nhanh thế, trước Tết ông còn khỏe mà. Qua tâm sự được biết, áp Tết cả nhà bị cúm, ông tuổi cao đề kháng kém nên bị ảnh hưởng đến phổi, sốt cao, khó thở, phải chích đường thực quản để bơm thức ăn vào, khả năng hồi phục là rất khó. Tôi cầm tay ông, hơi ấm tỏa ra, nước mắt tôi cứ trào ra.
Nguyên Bí thư Tỉnh ủy Hà Bắc Nguyễn Thanh Quất (bên trái ảnh) tại nhà riêng.
Nhớ lại ngày tôi làm Thư ký cho Bí thư Tỉnh ủy Hà Bắc Đỗ Bình Dương, thỉnh thoảng ông điện thoại: “Ông Thư ký cho tôi gặp Bí thư được không ?”. Ông luôn gọi tôi là “ông Thư ký”, (lúc đó phòng Bí thư Tỉnh ủy không đặt máy điện thoại, chỉ đặt điện thoại ở phòng Thư ký, ai điện đến thì Thư ký báo cho Bí thư sang nghe, mỗi lần như vậy tôi đi ra ngoài để Bí thư trao đổi công việc). Nhiều lần ông điện riêng cho tôi, lần thì bảo: Cây ổi nhiều quả chín rồi, “ông Thư ký” có ăn thì ra mà hái nhé, lần thì bảo rau thơm trong vườn tốt lắm ra hái về mà ăn… Mỗi lần tôi ra nhà ông tự tay pha trà mời uống nước rồi mới làm việc khác. Cuối năm 1996, chuẩn bị chia tay về Bắc Ninh khi tỉnh tái lập, tôi ra chào, ông bảo: “Tưởng ông Thư ký” ở trên này, mà cũng về Bắc Ninh à, thôi ở đâu cũng được, phân công việc gì cũng cố gắng làm cho tốt nhé, rảnh rỗi thì lên đây chơi…”. Khi về Bắc Ninh, thỉnh thoảng gặp anh em trước cùng công tác ở Bắc Giang, mọi người cho biết bác Quất vẫn nhắc đến tôi. Khi tôi còn đang làm Tổng biên tập, báo Bắc Ninh số Xuân có truyện ngắn “Người cùng ngõ” của nhà văn Đỗ Chu có đoạn đề cập đến việc chỉ đạo sản xuất nông nghiệp của Tỉnh ủy Hà Bắc thập niên 80 của thế kỷ XX, những năm đời sống nhân dân cực kỳ khó khăn, đói kém do liên tục mất mùa. Ông Nguyễn Thanh Quất lúc đó làm Bí thư Tỉnh ủy đã chỉ đạo: “Phát triển trồng trọt, chăn nuôi, mở rộng ngành nghề, tập trung đẩy mạnh sản xuất lương thực, thực phẩm, giải quyết nhu cầu cơ bản về lương thực…”. Ông thường xuyên đi tới các hợp tác xã trong tỉnh để chỉ đạo sản xuất. Nhà văn Đỗ Chu viết: “Bí thư Nguyễn Thanh Quất có được học hành gì đâu mà xuống tận thôn xóm chỉ đạo sản xuất nông nghiệp… Người như thế cũng thật hiếm và thật quý”. Tôi bảo anh Đỗ Chu: Nên bỏ đoạn này đi. Anh Đỗ Chu bảo: Chú cứ để không sao đâu, thực tế mà, bác Quất không tự ái đâu. Khi báo phát hành, tôi điện cho ông và bảo có bài báo viết về ông đăng trên báo Bắc Ninh số Xuân. Tôi đến gặp ông và mang theo mấy tờ báo biếu ông. Sau khi đọc xong bài báo, ông bảo: Tay Đỗ Chu này ghê thật, cái gì hắn cũng biết, còn báo không cho tớ mấy tờ nữa. Đúng là ông không tự ái về bài báo mà còn khen bài báo hay.
Nguyễn Bá Sinh, nguyên Tổng Biên tập Báo Bắc Ninh