Kinh tế tuần hoàn - động lực cho phát triển bền vững

Mô hình kinh tế bền vững này dựa trên nguyên lý tái chế và tái sử dụng, giúp tối ưu hóa tài nguyên và mở ra cơ hội kinh doanh mới gắn với công nghệ cao. Với lợi thế vượt trội về dân số, quy mô thị trường, cộng đồng doanh nghiệp và trình độ công nghệ, Hà Nội đứng trước cơ hội lớn để bứt phá...

Đòi hỏi cấp thiết

Phát triển kinh tế tuần hoàn được Hà Nội xác định là một trong những ưu tiên hàng đầu trong Kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội 5 năm qua. Đây là mô hình bền vững dựa trên nguyên lý cốt lõi là tái chế và tái sử dụng chất thải, biến đầu ra của ngành này thành nguồn nguyên vật liệu đầu vào của ngành khác hoặc tuần hoàn trong cùng một doanh nghiệp.

Kinh tế tuần hoàn không chỉ giúp tận dụng tối đa giá trị tài nguyên và năng lượng, gia tăng giá trị cho doanh nghiệp, giảm chi phí xử lý chất thải, mà còn mở ra những lĩnh vực mới, các công nghệ, thiết bị, sản phẩm mới thân thiện với môi trường. Quan trọng hơn, kinh tế tuần hoàn thúc đẩy cơ cấu lại nền kinh tế, cải thiện năng suất lao động, đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa và giúp Việt Nam tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu, khai thác hiệu quả các hiệp định thương mại tự do thế hệ mới.

Thời gian qua, kinh tế tuần hoàn đã được Hà Nội triển khai, từng bước khẳng định hiệu quả. Nhiều hộ dân đã chủ động áp dụng các mô hình sản xuất nông nghiệp theo hướng bền vững như trồng lúa kết hợp nuôi cua, cá; chăn nuôi bò; chăn nuôi gà lông màu thương phẩm theo tiêu chuẩn VietGAP. Các mô hình này được triển khai tại nhiều địa bàn ngoại thành như Ba Vì, Thạch Thất, Ứng Hòa, Mỹ Đức, Sóc Sơn, Phúc Thọ và Chương Mỹ, góp phần nâng cao giá trị sản xuất và hiệu quả sử dụng tài nguyên.

Những giai đoạn 2021-2023, Hà Nội đã triển khai trên 50 đề tài nghiên cứu liên quan đến nông nghiệp tuần hoàn, trong đó có 15 đề tài được ứng dụng vào sản xuất, mang lại hiệu quả rõ rệt. Thông qua đó, nông dân được tiếp cận các tiến bộ khoa học kỹ thuật, công nghệ sinh học, từng bước thay đổi phương thức sản xuất, tạo ra các sản phẩm an toàn, chất lượng cao; đồng thời hình thành các chuỗi liên kết sản xuất khép kín. Kết quả cho thấy, hiệu quả kinh tế của các mô hình này tăng 15-20% so với phương thức sản xuất truyền thống.

Không chỉ trong lĩnh vực nông nghiệp, Hà Nội còn thúc đẩy phát triển kinh tế tuần hoàn trong công nghiệp và tiểu thủ công nghiệp, gắn với việc áp dụng các tiêu chuẩn quốc tế như ISO 14001 về quản lý môi trường, ISO 50001 về quản lý năng lượng và LEED trong thiết kế, xây dựng xanh, qua đó tối ưu hóa quy trình sản xuất, nâng cao hiệu quả sử dụng năng lượng và giảm thiểu tác động đến môi trường.

Đặc biệt, nhiều tập đoàn, doanh nghiệp lớn đã chủ động tham gia thành lập Liên minh tái chế bao bì Việt Nam với 40 thành viên, quy tụ những thương hiệu uy tín như TH Group, Coca-Cola, LaVie, Nestlé, Nutifood… Liên minh đặt mục tiêu đến năm 2030 sẽ tái chế toàn bộ bao bì tại Việt Nam, qua đó góp phần giảm thiểu rác thải nhựa và thúc đẩy xu hướng tiêu dùng xanh. Song song với đó, nhiều thỏa thuận hợp tác công - tư trong lĩnh vực quản lý rác thải nhựa theo mô hình kinh tế tuần hoàn đã và đang được triển khai, tạo sự lan tỏa từ khu vực doanh nghiệp đến toàn xã hội.

Hà Nội có tiềm năng to lớn để phát triển kinh tế tuần hoàn, do có dân số lớn, cộng đồng doanh nghiệp năng động, trình độ khoa học công nghệ ngày càng được nâng cao, cùng quy mô thị trường và khả năng huy động các nguồn lực đầu tư dồi dào. Trước yêu cầu phát triển nhanh và bền vững, việc thúc đẩy kinh tế tuần hoàn trở thành đòi hỏi cấp thiết nhằm đẩy nhanh tốc độ tăng trưởng, nâng cao hiệu quả kinh tế - xã hội trong sử dụng tài nguyên, đồng thời bảo vệ môi trường.

Vấn đề đặt ra là mô hình tăng trưởng của Hà Nội trong giai đoạn vừa qua chủ yếu dựa vào chiều rộng, chưa nâng cao được hiệu quả và chất lượng tăng trưởng. Trong bối cảnh Cách mạng công nghiệp 4.0 và kinh tế tuần hoàn, việc chuyển đổi mô hình tăng trưởng mới, dựa trên kỹ năng, công nghệ và tính bền vững là yêu cầu bắt buộc.

Định hình mô hình phát triển phù hợp

Để đạt được mục tiêu phát triển bền vững như Nghị quyết Đại hội Đảng bộ thành phố Hà Nội lần thứ XVIII, nhiệm kỳ 2025-2030 đặt ra, nhiều chuyên gia khẳng định, Hà Nội cần coi trọng kinh tế tuần hoàn và phát triển đô thị thông minh. Đây là mô hình phát triển phù hợp với đô thị đặc biệt là trung tâm của cả nước.

Chuyên gia kinh tế, Tiến sĩ Nguyễn Minh Phong nhấn mạnh, Hà Nội cần đẩy mạnh tuyên truyền, nâng cao nhận thức xã hội về kinh tế tuần hoàn; đồng thời hoàn thiện cơ chế, chính sách, tiêu chuẩn phù hợp với xu thế quốc tế. Việc xây dựng và triển khai kế hoạch phát triển kinh tế tuần hoàn phải gắn với chiến lược, quy hoạch ngành, lĩnh vực cũng như phát triển kinh tế - xã hội của Thủ đô và Vùng Thủ đô. Theo đó, trong nông nghiệp, ưu tiên phát triển các vùng, cụm sản xuất tập trung quy mô lớn, gắn kết “4 nhà” theo chuỗi giá trị, áp dụng công nghệ cao, hữu cơ, sinh thái, bảo đảm an toàn thực phẩm theo chuẩn quốc tế. Bên cạnh đó, chú trọng phát triển làng nghề, sản phẩm OCOP, các cây, con có lợi thế và biến phụ phẩm thành sản phẩm giá trị cao.

Cùng với đó, Hà Nội cần chú trọng xây dựng thương hiệu, chỉ dẫn địa lý, tuân thủ nghiêm ngặt quy trình sản xuất và áp dụng hệ thống truy xuất nguồn gốc, nhằm bảo đảm chất lượng sản phẩm, phù hợp các chuẩn mực quốc tế. Thành phố cũng cần đầu tư phát triển các “cụm liên kết công - nông nghiệp”, xây dựng cơ sở dữ liệu cung - cầu minh bạch, tiến tới hình thành “sàn giao dịch nông sản” ứng dụng công nghệ số. Trong lĩnh vực công nghiệp, khuyến khích hình thành các khu công nghiệp sinh thái, cụm công nghiệp tuần hoàn; đẩy mạnh sử dụng năng lượng tái tạo, phương tiện giao thông xanh; thúc đẩy đổi mới công nghệ, xây dựng nền tảng dữ liệu vật liệu và công nghệ quốc gia, đồng thời tái thiết hạ tầng kỹ thuật phục vụ chu trình tuần hoàn.

“Hà Nội cũng cần phát triển thị trường tài chính xanh và các công cụ hỗ trợ kinh tế tuần hoàn, đồng thời siết chặt trách nhiệm của doanh nghiệp đối với chất thải. Việc trang bị tri thức cơ bản về kinh tế tuần hoàn cho thế hệ trẻ là bước đi cần thiết để tạo nền tảng lâu dài”, Tiến sĩ Nguyễn Minh Phong nói.

Còn Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hiệp hội Doanh nghiệp nhỏ và vừa thành phố Hà Nội Mạc Quốc Anh chỉ rõ 3 “nút thắt” lớn nhất cần tháo gỡ để kinh tế tuần hoàn thực sự trở thành động lực tăng trưởng, đó là thể chế, tài chính và liên kết thị trường. Theo đó, thể chế với khoa học, công nghệ chưa thật sự linh hoạt, nhiều quy định còn nặng tính hành chính, chưa khuyến khích doanh nghiệp tham gia nghiên cứu hoặc đầu tư công nghệ. Chi cho hoạt động nghiên cứu và phát triển cũng như sự gắn kết giữa viện - trường - doanh nghiệp, tỷ lệ thương mại hóa kết quả nghiên cứu còn thấp. Nếu tháo gỡ được ba điểm nghẽn này, đồng thời có cơ chế chia sẻ lợi ích rõ ràng giữa Nhà nước, nhà khoa học và doanh nghiệp, Hà Nội hoàn toàn có thể bứt phá, trở thành trung tâm đổi mới sáng tạo từ đó đẩy mạnh kinh tế tuần hoàn.

Phó Hiệu trưởng Trường Kinh tế và Quản lý công (Đại học Kinh tế quốc dân) Nguyễn Ngọc Sơn nhấn mạnh, tăng trưởng cao phải đi đôi với nâng cao chất lượng tăng trưởng và năng lực cạnh tranh của nền kinh tế. Trong bối cảnh Cách mạng công nghiệp 4.0, chuyển đổi số và kinh tế tuần hoàn, Hà Nội cần thực hiện chuyển đổi mô hình tăng trưởng, được hỗ trợ bởi kỹ năng, công nghệ, đồng thời tạo đột phá về năng suất và tính bền vững. Mô hình tăng trưởng mới cần tập trung vào nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực, phát triển xanh, thân thiện với môi trường, đồng thời chuyển sang giai đoạn ba của quá trình phát triển - nền kinh tế dựa trên đổi mới sáng tạo và kinh tế số.

Trong khi đó, Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp Công nghiệp hỗ trợ Hà Nội Nguyễn Hoàng cho rằng, Hà Nội cần nghiên cứu kỹ 17 mục tiêu phát triển bền vững của Liên hiệp quốc cùng mô hình của các thủ đô các nước tiên tiến để xây dựng một chương trình, hình mẫu phát triển phù hợp với đặc thù của Hà Nội. Theo đó, thành phố cần dành kinh phí nghiên cứu và triển khai tất cả lĩnh vực, đồng thời xây dựng lộ trình cụ thể cho từng ngành nghề, truyền tải thông điệp rõ ràng để mọi người dân sống và làm việc tại Thủ đô cùng tham gia thực hiện. Đặc biệt, Hà Nội nên xây dựng mô hình “vòng tròn lan tỏa” trong phát triển kinh tế, kết nối chặt chẽ giữa công nghiệp với nông nghiệp, y tế, giáo dục, văn hóa, du lịch… để các lĩnh vực bổ trợ và phát triển lẫn nhau. Mục tiêu cuối cùng của mô hình này là đặt sự sống an lành, môi trường xanh - sạch, sự hạnh phúc của người dân Hà Nội làm trọng tâm.