Tổng Bí thư Tô Lâm: Phát triển, ứng dụng năng lượng nguyên tử phải là chiến lược lâu dài

Chiều 4/9, tại Hà Nội, Tổng Bí thư Tô Lâm tới thăm và chủ trì buổi làm việc với Viện Năng lượng nguyên tử Việt Nam. Cùng dự có Thủ tướng Phạm Minh Chính, các đồng chí Ủy viên Bộ Chính trị, Ủy viên Trung ương Đảng là lãnh đạo các ban, bộ, ngành Trung ương và các chuyên gia, nhà khoa học đầu ngành về lĩnh vực năng lượng nguyên tử.

Báo cáo tại buổi làm việc, đồng chí Trần Chí Thành, Viện trưởng Viện Năng lượng nguyên tử (Bộ Khoa học và Công nghệ) nhấn mạnh: Ngay từ những năm đầu của nền độc lập, Đảng và Nhà nước ta đã có tầm nhìn xa, sớm khẳng định vai trò chiến lược của năng lượng hạt nhân trong phát triển đất nước. Ngày nay, trong bối cảnh Cách mạng công nghiệp lần thứ tư với trí tuệ nhân tạo, Internet vạn vật và các công nghệ mới, năng lượng hạt nhân trên thế giới đang trở lại mạnh mẽ như một giải pháp năng lượng sạch, ổn định và an toàn. Nhiều quốc gia, trong đó có Việt Nam, đã xem xét phát triển Điện hạt nhân (ĐHN), coi đây là công nghệ chiến lược nhằm bảo đảm an ninh năng lượng, ứng phó biến đổi khí hậu và phát triển bền vững.

Cũng theo đồng chí Trần Chí Thành, điện hạt nhân không chỉ là một lựa chọn mà là một yêu cầu, một đòi hỏi khách quan để phát triển một Việt Nam hùng cường, thịnh vượng, và bền vững vì ĐHN có những ưu việt nổi trội hơn hẳn các nguồn năng lượng khác.

Song song với đó, Đảng và Nhà nước đặc biệt quan tâm thúc đẩy ứng dụng năng lượng nguyên tử vì mục đích hòa bình vào các lĩnh vực kinh tế. Ngoài ứng dụng để sản xuất điện, công nghệ hạt nhân còn có ứng dụng hết sức to lớn và hiệu quả trong nhiều lĩnh vực, ngành kinh tế-xã hội.

Được thành lập năm 1979 trên cơ sở tổ chức tiền thân là Viện Nghiên cứu hạt nhân Đà Lạt (thành lập năm 1976), Viện Năng lượng nguyên tử Việt Nam định vị vai trò và sứ mệnh của mình là trở thành trung tâm nghiên cứu và phát triển hàng đầu Việt Nam và ASEAN về công nghệ hạt nhân, năng lượng nguyên tử hướng tới vị thế quốc tế. Sứ mệnh mới của Viện, sau 50 năm hình thành và phát triển, tập trung vào việc làm chủ công nghệ và đóng góp vào sự phát triển bền vững của đất nước. 

Viện Năng lượng nguyên tử Việt Nam xác định 5 trụ cột chiến lược, vừa là mục tiêu, vừa là động lực cho sự phát triển của ngành năng lượng nguyên tử, gắn với tầm nhìn quốc gia đến năm 2045. Trong đó, Dự án Trung tâm Nghiên cứu tại Đồng Nai là công trình trọng điểm, có ý nghĩa chiến lược đối với việc nâng cao tiềm lực khoa học và công nghệ hạt nhân của Việt Nam. Viện Năng lượng nguyên tử Việt Nam giữ vai trò nòng cốt trong việc triển khai nghiên cứu công nghệ hạt nhân và an toàn điện hạt nhân, tham mưu chính sách, chuẩn bị hạ tầng, tham gia đào tạo nguồn nhân lực cho chương trình điện hạt nhân quốc gia. Viện cũng xác định rõ vai trò dẫn, sẽ hướng tới phát triển mạnh mẽ công nghệ khai thác, tuyển tách, chế biến sâu đất hiếm và titan, không dừng lại ở công nghệ chế biến ban đầu mà hướng tới công nghệ cao, đưa giá trị sản phẩm đến giá thành cao nhất, hình thành chuỗi công nghiệp vật liệu chiến lược…

Tại buổi làm việc, lãnh đạo các bộ, ban, ngành, các chuyên gia cũng đã phân tích, làm rõ những yêu cầu đặt ra của Tổng Bí thư tại cuộc làm việc lần này. Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính cũng đã giải đáp các chủ trương, chính sách đã và đang áp dụng cũng như phân tích những khó khăn mà ngành và Viện đang gặp phải hiện nay. Thủ tướng Chính phủ cũng cam kết sẽ chỉ đạo thực hiện tốt các mục tiêu, yêu cầu trong Nghị quyết số 70-NQ/TW ngày 20/8/2025 về bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 cũng như cụ thể hóa các mục tiêu liên quan tới ngành năng lượng nguyên tử trong thời gian tới.

Phát biểu kết luận buổi làm việc, Tổng Bí thư Tô Lâm nêu rõ, Đoàn công tác Trung ương đến thăm và làm việc với Viện Năng lượng nguyên tử Việt Nam trong thời điểm rất có ý nghĩa đối với ngành năng lượng nguyên tử nước nhà, khi mà chủ trương phát triển điện hạt nhân đã được tái khởi động; Luật Năng lượng nguyên tử năm 2025 được thông qua (ngày 27/6/2025) là một “cột mốc pháp lý mới”, vừa củng cố an toàn - an ninh, vừa mở rộng không gian phát triển ứng dụng năng lượng nguyên tử ở Việt Nam trong giai đoạn mới, là bước đi cụ thể để thực hiện mục tiêu phát triển khoa học công nghệ hạt nhân vì hòa bình, phục vụ công nghiệp hóa - hiện đại hóa, bảo vệ sức khỏe nhân dân và phát triển bền vững đất nước.

Trong bối cảnh hiện nay, thế giới đang bước vào một giai đoạn phát triển mới của năng lượng nguyên tử, đặc biệt là điện hạt nhân. Nhiều quốc gia đang tái khởi động hoặc mở rộng các chương trình điện hạt nhân với công nghệ tiên tiến, an toàn hơn, thân thiện với môi trường và hiệu quả vượt trội. Các thế hệ lò phản ứng mới, nhất là lò phản ứng mô-đun nhỏ (SMR) và siêu nhỏ, đang tạo ra một xu thế hoàn toàn khác: linh hoạt hơn, chi phí hợp lý hơn và gắn chặt với yêu cầu bảo đảm an ninh năng lượng cũng như mục tiêu trung hòa carbon.

Tổng Bí thư nêu rõ, đối với Việt Nam, việc phát triển năng lượng nguyên tử, đặc biệt là điện hạt nhân, không chỉ là một lựa chọn mà đã trở thành yêu cầu khách quan, cấp thiết để bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia, thực hiện cam kết trung hòa carbon, và tạo động lực bứt phá cho công cuộc công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.

Trong nhiều năm qua Viện Năng lượng nguyên tử Việt Nam đã duy trì vận hành an toàn hạ tầng nghiên cứu, ứng dụng bức xạ và đồng vị phóng xạ trong y tế, nông nghiệp, công nghiệp; góp phần đào tạo nguồn nhân lực; chuẩn bị các dự án trọng điểm trong lĩnh vực năng lượng nguyên tử. Tổng Bí thư biểu dương, ghi nhận và đánh giá cao những đóng góp âm thầm nhưng vô cùng to lớn của các thế hệ cán bộ, nhà khoa học, người lao động của Viện trong gần 5 thập niên qua.

Phân tích một số hạn chế, thách thức mà ngành năng lượng nguyên tử của Việt Nam vẫn còn đang phải đối mặt, Tổng Bí thư đề nghị thống nhất một định hướng chiến lược xuyên suốt: tuyệt đối không đánh đổi an toàn lấy tiến độ hay quy mô, kiên định xây dựng văn hóa an toàn là nền tảng, đồng thời phát triển năng lực nội sinh để làm chủ từng cấu phần then chốt, hợp tác quốc tế theo nguyên tắc đồng thiết kế, đồng chế tạo, đồng vận hành, đồng quản lý. Phát triển, ứng dụng năng lượng nguyên tử phải là chiến lược lâu dài, đòi hỏi tầm nhìn xa, sự kiên định và cách tiếp cận toàn diện - từ thể chế, hạ tầng, công nghệ đến con người.

Trên tinh thần đó, Tổng Bí thư nhấn mạnh một số định hướng lớn và nhiệm vụ trọng tâm trong thời gian tới, trong đó yêu cầu, cần xác định phát triển năng lượng nguyên tử là mục tiêu chiến lược lâu dài, có tầm quan trọng cốt yếu trong phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng – an ninh; phát triển năng lượng nguyên tử góp phần nâng cao vị thế, nâng tầm quốc gia. Xây dựng và phát triển điện hạt nhân phải bảo đảm an toàn tuyệt đối cho con người, môi trường và xã hội, tuân thủ nghiêm hướng dẫn của cơ quan năng lượng nguyên tử quốc tế.

Tiếp tục hoàn thiện cơ chế, chính sách tạo điều kiện thuận lợi để phát triển lĩnh vực năng lượng nguyên tử phù hợp với tình hình mới. Xây dựng Chương trình quốc gia về công nghệ và an toàn hạt nhân nhằm bảo đảm an toàn, an ninh hạt nhân ở cấp chuẩn mực quốc tế; xây dựng năng lực khoa học, công nghệ cốt lõi để triển khai điện hạt nhân và các ứng dụng hạt nhân một cách chủ động, bền vững. Nâng cao năng lực và khả năng điều phối về an toàn bức xạ hạt nhân của Cục An toàn bức xạ và hạt nhân.

Tổng Bí thư yêu cầu, nghiên cứu, tổ chức lại mô hình Viện Năng lượng nguyên tử đáp ứng yêu cầu phát triển mới… Nghiên cứu hình thành Tổ chức hỗ trợ kỹ thuật - khoa học quốc gia với nòng cốt là Viện năng lượng nguyên tử Việt Nam để cung cấp chuyên gia, phân tích kỹ thuật, nghiên cứu phục vụ an toàn bức xạ - hạt nhân, là “bộ não kỹ thuật độc lập” hỗ trợ cơ quan quản lý nhà nước và Chính phủ trong toàn bộ vòng đời dự án điện hạt nhân, từ thẩm định thiết kế, đánh giá an toàn, phân tích sự cố đến tư vấn chính sách. Viện Năng lượng nguyên tử Việt Nam cần tiếp tục giữ vai trò nòng cốt trong nghiên cứu khoa học - công nghệ, hỗ trợ kỹ thuật, xử lý sự cố, cung cấp dữ liệu khoa học, nghiên cứu ứng dụng và đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao.

Tăng cường đầu tư phát triển hạ tầng nghiên cứu - thử nghiệm quốc gia. Tăng cường ứng dụng chuyển đổi số và quản trị dữ liệu an toàn. Đồng thời chú trọng phát triển nhân lực chất lượng cao; Đào tạo và phát triển nguồn nhân lực hạt nhân để bảo đảm kế thừa và phát triển đội ngũ chuyên gia đầu ngành, thu hút chuyên gia trong nước và nước ngoài; Nghiên cứu cơ chế chính sách đặc thù về lương, phụ cấp đối với những người trực tiếp làm công tác năng lượng nguyên tử, an toàn bức xạ hạt nhân; Tổ chức truyền thông rủi ro một cách khoa học, dễ tiếp cận.

Tổng Bí thư cũng yêu cầu tập trung nghiên cứu, tiếp cận, từng bước làm chủ và nội địa hóa công nghệ mới, chiến lược; Tăng cường hợp tác quốc tế, hợp tác hiệu quả hơn nữa với Cơ quan Năng lượng nguyên tử quốc tế, hợp tác có chọn lọc với các Viện, tổ chức nghiên cứu của các nước tiên tiến, bạn bè truyền thống, trong nghiên cứu khoa học, làm chủ công nghệ, đào tạo nhân lực, pháp quy hạt nhân, nguồn lực tài chính; nhận diện sớm nguy cơ ảnh hưởng đến môi trường sinh thái, an toàn hạt nhân khi các nước xây dựng, vận hành nhà máy điện hạt nhân để kịp thời có biện pháp ứng phó...

Tổng Bí thư khẳng định, phát triển năng lượng hạt nhân vì mục đích hòa bình, trong đó có điện hạt nhân là một bước đi chiến lược để bảo đảm an ninh năng lượng, thúc đẩy công nghiệp hóa, hiện đại hóa và nâng cao năng lực khoa học - công nghệ quốc gia; song đó cũng là lĩnh vực đòi hỏi kỷ luật, sự chính xác và văn hóa an toàn ở mức cao nhất. Tổng Bí thư tin tưởng rằng với truyền thống, trí tuệ, tinh thần trách nhiệm và khát vọng đổi mới, Viện Năng lượng nguyên tử Việt Nam sẽ cùng các bộ, ngành, địa phương và cộng đồng khoa học thực hiện thắng lợi những nhiệm vụ nêu trên. Tổng Bí thư cũng đề nghị các cơ quan khẩn trương cụ thể hóa từng công việc, từng mốc thời gian, thường xuyên kiểm tra, đôn đốc và kịp thời tháo gỡ khó khăn, bảo đảm mọi bước đi đều chắc chắn, minh bạch, hiệu quả và an toàn tuyệt đối vì lợi ích của Nhân dân và tương lai phát triển bền vững của đất nước./.