Nguy cơ thiếu hụt nhân lực chất lượng cao, các chuyên gia đầu ngành

Đây là vấn đề đáng chú ý được Đoàn giám sát đưa ra trong Dự thảo Báo cáo kết quả giám sát chuyên đề “Việc thực hiện chính sách, pháp luật về phát triển và sử dụng nguồn nhân lực đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội, nhất là nguồn nhân lực chất lượng cao”.

Tại Phiên họp sáng 10/7, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã cho ý kiến bước đầu về Dự thảo Báo cáo kết quả giám sát chuyên đề này.

Chưa có quy định đầy đủ, toàn diện về nhân lực chất lượng cao

Trình bày tóm tắt kết quả giám sát, Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa và Xã hội, Phó trưởng đoàn thường trực Đoàn giám sát Nguyễn Đắc Vinh khái quát, giai đoạn 2021-2024, Đảng đã rất quan tâm, ban hành nhiều văn bản định hướng, chủ trương phát triển nguồn nhân lực, nguồn nhân lực chất lượng cao.

Đặc biệt, trong thời gian gần đây, Bộ Chính trị đã ban hành 4 nghị quyết chiến lược, trong đó đều xác định phát triển nguồn nhân lực, nhất là nhân lực chất lượng cao, là yếu tố then chốt để triển khai thành công các nghị quyết.

Đoàn giám sát cho rằng, trong thời điểm hiện nay, nguồn nhân lực của nước ta cơ bản đáp ứng được yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội. Quy mô nguồn nhân lực có bước phát triển, cơ cấu ngày càng phù hợp hơn; trình độ, kỹ năng của lực lượng lao động được nâng lên; năng suất lao động, việc làm, thu nhập của người lao động có chuyển biến tích cực.

Các chính sách thu hút, trọng dụng, đãi ngộ nhân lực chất lượng cao của các bộ, ngành địa phương bước đầu đã phát huy hiệu quả. Một bộ phận nhân lực chất lượng cao có năng lực, trình độ tiệm cận với các nước tiên tiến trong khu vực và trên thế giới, đóng góp tích cực trong các hoạt động nghiên cứu, đổi mới sáng tạo, ứng dụng khoa học, công nghệ, hội nhập quốc tế...

Bên cạnh đó, Đoàn giám sát cũng nêu một số vấn đề đặt ra như, Chính phủ, một số Bộ, ngành và hầu hết các địa phương chưa ban hành văn bản tổng thể, định hướng chiến lược dài hạn về phát triển nguồn nhân lực, nhân lực chất lượng cao; chưa có quy định đầy đủ, toàn diện về nhân lực chất lượng cao nên có khó khăn trong công tác xác định nhân tài, người có trình độ cao và việc hoạch định chính sách thu hút, bồi dưỡng nhân lực chất lượng cao.

Trong bối cảnh bước vào kỷ nguyên mới, yêu cầu về nhân lực cao hơn, đất nước ta đang đứng trước nguy cơ thiếu hụt nhân lực chất lượng cao, nhất là chuyên gia đầu ngành, “tổng công trình sư” trong các lĩnh vực khoa học, công nghệ, lĩnh vực kinh tế mới, nhân lực phục vụ công nghiệp quốc phòng, an ninh và các lĩnh vực quan trọng khác như luật, trí tuệ nhân tạo, bán dẫn, khí tượng thủy văn,... - kết quả giám sát nêu rõ.

Đổi mới công tác dự báo nhu cầu nguồn nhân lực

Kết quả giám sát cũng chỉ ra, cơ cấu ngành nghề đào tạo chưa thực sự hợp lý, chưa gắn kết chặt chẽ và theo kịp nhu cầu của thực tiễn. Tỷ lệ sinh viên theo học các ngành kinh tế, tài chính, luật khá cao. Tỷ lệ theo học các nhóm ngành khoa học cơ bản, nông nghiệp, lâm nghiệp, thủy sản… có xu hướng giảm. Một bộ phận không nhỏ sinh viên tốt nghiệp đại học chưa đáp ứng yêu cầu của nhà tuyển dụng, nhất là về kỹ năng, độ thích ứng và tính chuyên nghiệp. Ước tính 30% sinh viên tốt nghiệp không làm việc trong lĩnh vực được đào tạo.

Bên cạnh đó, cơ cấu lao động theo trình độ đào tạo còn bất hợp lý. Tỷ lệ lao động qua đào tạo có bằng, chứng chỉ năm 2024 đạt 28,3%. Cả nước còn khoảng 38 triệu lao động chưa qua đào tạo. Việc phân bố nguồn nhân lực chất lượng cao còn mất cân đối, tập trung ở các đô thị lớn. Chất lượng lao động tuy có cải thiện nhưng tốc độ chậm, chưa đáp ứng yêu cầu phát triển của thị trường lao động trong bối cảnh đẩy mạnh ứng dụng khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số.

Từ thực tế giám sát, Đoàn giám sát kiến nghị thể chế hóa và tổ chức thực hiện hiệu quả 4 Nghị quyết chiến lược của Bộ Chính trị.

Chính phủ nghiên cứu, ban hành Chiến lược phát triển nguồn nhân lực đến năm 2030, tầm nhìn 2050 và bố trí đầy đủ nguồn lực bảo đảm để thực hiện, nâng cao năng lực sáng tạo của nhân lực gắn với sử dụng hợp lý trí tuệ nhân tạo và các công cụ khoa học công nghệ mới; xây dựng và trình Quốc hội xem xét, sửa đổi bổ sung một số luật; ban hành quy định về nhân lực chất lượng cao theo hướng quy định rõ về khái niệm, tiêu chí, thẩm quyền xác định nhân lực chất lượng cao trong tổng thể nguồn nhân lực…

Về phát triển nguồn nhân lực, Đoàn giám sát kiến nghị xây dựng Quỹ học bổng từ nguồn ngân sách nhà nước và nguồn xã hội hóa để hỗ trợ sinh viên xuất sắc, sinh viên có hoàn cảnh khó khăn đào tạo bậc đại học trở lên ở trong nước và nước ngoài, ưu tiên các lĩnh vực khoa học cơ bản, ngành nghề trọng điểm.

Thảo luận tại phiên họp, Phó Chủ tịch Quốc hội Trần Quang Phương đề nghị, về hoàn thiện thể chế, cần bổ sung giải pháp đổi mới việc dự báo nhu cầu nguồn nhân lực và phản ánh chính xác nhu cầu hiện nay.

Phó Chủ tịch Quốc hội cũng đề nghị, ngoài việc xây dựng Quỹ học bổng từ nguồn ngân sách nhà nước và nguồn xã hội hóa, cần tiếp tục duy trì quỹ khuyến học, khuyến tài ở địa phương, gia đình, cơ quan, tổ chức…

Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế - Tài chính của Quốc hội Phan Văn Mãi kiến nghị cần sử dụng kết quả giám sát này thành dữ liệu đầu vào cho nghị quyết sắp tới về giáo dục đào tạo và góp ý kiến dự thảo các văn kiện trình Đại hội XIV của Đảng.

Kết luận phiên họp, Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Đức Hải đề nghị Chính phủ có giải pháp hữu hiệu để khắc phục bất cập, hạn chế, yếu kém nêu trong Báo cáo của Chính phủ và Báo cáo của Đoàn giám sát về chất lượng nguồn nhân lực, số lượng nhân lực, phân bố nguồn nhân lực, trình độ chuyên môn kỹ thuật, năng suất lao động, nhân lực chất lượng cao cho các lĩnh vực cần đột phá…/.