Hoàn thiện thị trường năng lượng theo hướng hiện đại, minh bạch

Diễn đàn được tổ chức ngay sau khi Quốc hội thông qua Nghị quyết về cơ chế, chính sách phát triển năng lượng quốc gia giai đoạn 2026–2030 tại Kỳ họp thứ 10, nhằm cụ thể hóa Nghị quyết số 70 của Bộ Chính trị về định hướng chiến lược phát triển ngành năng lượng. Đây được xem là dấu mốc chính sách quan trọng, mở ra giai đoạn mới cho quá trình cải cách và hoàn thiện thị trường năng lượng tại Việt Nam theo hướng hiện đại, minh bạch và hội nhập sâu rộng.

Với sự tham gia của đại diện các cơ quan quản lý nhà nước, các chuyên gia, nhà khoa học, hiệp hội và cộng đồng doanh nghiệp, Diễn đàn là không gian đối thoại chính sách đa chiều, nơi các bên cùng trao đổi, phân tích, nhận diện những cơ hội và thách thức lớn, đồng thời đề xuất các giải pháp thực tiễn nhằm thúc đẩy hình thành và vận hành hiệu quả thị trường năng lượng cạnh tranh, minh bạch tại Việt Nam.

Thị trường năng lượng cạnh tranh và minh bạch sẽ tạo ra môi trường đầu tư ổn định

Phát biểu tại Diễn đàn, ông Hoàng Quang Phòng, Phó Chủ tịch VCCI cho biết, theo thống kê, ngành năng lượng luôn có tốc độ tăng trưởng cao, với sản lượng bình quân tăng khoảng trên dưới 10%/năm. Một số ngành năng lượng, đặc biệt là dầu khí đang có vai trò chủ lực trong phát triển kinh tế đất nước. Thị trường năng lượng Việt Nam cũng đã hình thành và định hướng phát triển theo lộ trình đối với từng lĩnh vực cụ thể. Việt Nam đã thực hiện điều chỉnh giá điện, giá than theo cơ chế thị trường…

Tuy nhiên, theo đánh giá của nhiều chuyên gia, ngành năng lượng Việt Nam vẫn còn những hạn chế như: xuất hiện tình trạng mất cân đối giữa các phân ngành năng lượng, giữa cung ứng và nhu cầu, giữa nhu cầu đầu tư và nguồn vốn đầu tư, bất cập trong việc phân bổ hệ thống năng lượng theo vùng, lãnh thổ. Đầu tư cho sự phát triển năng lượng vẫn chưa đáp ứng với sự phát triển kinh tế xã hội…

Vì vậy, theo ông Hoàng Quang Phòng, nhất thiết phải đẩy mạnh tái cơ cấu ngành năng lượng để từng bước hình thành thị trường năng lượng cạnh tranh lành mạnh trên cơ sở bảo đảm ổn định chính trị-xã hội.

“Từ góc nhìn của cộng đồng doanh nghiệp, VCCI nhận thấy rằng một thị trường năng lượng cạnh tranh, minh bạch không chỉ là yêu cầu của quá trình cải cách thể chế, mà còn là điều kiện tiên quyết để nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp Việt Nam.

Đối với các doanh nghiệp đầu tư trong lĩnh vực năng lượng, một thị trường cạnh tranh và minh bạch sẽ tạo ra môi trường đầu tư ổn định, dự đoán được, giảm thiểu rủi ro chính sách và chi phí tuân thủ. Khi khung khổ thể chế rõ ràng, cơ chế giá minh bạch và thông tin thị trường được công bố đầy đủ, nhà đầu tư sẽ có cơ sở vững chắc hơn để ra quyết định, qua đó góp phần huy động hiệu quả các nguồn lực xã hội cho phát triển năng lượng” - ông Hoàng Quang Phòng nói.

Cần có cơ quan độc lập, chuyên môn hóa điều tiết năng lượng

Chia sẻ tại Diễn đàn, ông Nguyễn Quang Huân - Đại biểu Quốc hội khóa XV, Chủ tịch HĐQT Công ty CP Halcom Việt Nam cho hay, thực tế, nếu không có môi trường cạnh tranh minh bạch, ngành điện sẽ rất khó đạt mục tiêu tăng trưởng hai con số trong 5 năm tới. Quốc hội đã phê duyệt Điều chỉnh Quy hoạch tổng thể quốc gia đặt mục tiêu phát triển kinh tế ở mức từ 10% trở lên trong gia đoạn 2026-2030, đồng nghĩa với việc nhu cầu điện phải tăng trưởng mỗi năm từ 12–13% trở lên. Nếu tính thêm yếu tố kinh tế số và trí tuệ nhân tạo (AI), lĩnh vực đòi hỏi tiêu tốn nhiều điện năng hơn thì mức tăng trưởng ngành điện hàng năm cần thiết phải đạt ít nhất 15% trở lên mới đáp ứng được nhu cầu của nền kinh tế số hóa và công nghiệp AI bùng nổ.

“Điều này đặt ra áp lực rất lớn lên hệ thống điện về cả nguồn phát, truyền tải và phân phối. Trong bối cảnh đó, nếu thiếu minh bạch, thiếu cạnh tranh lành mạnh thì thị trường sẽ không thể thu hút vốn đầu tư xã hội, không thể tạo ra động lực cải thiện hiệu suất và càng không thể đảm bảo an ninh năng lượng lâu dài” - ông Nguyễn Quang Huân nhấn mạnh.

Từ đó, ông Nguyễn Quang Huân đề xuất cần rà soát lại toàn bộ thể chế và thiết chế quản lý. Cơ quan điều tiết năng lượng cần được củng cố theo hướng độc lập, chuyên môn hóa, không chồng chéo nhiệm vụ với chức năng quản lý nhà nước hay với các doanh nghiệp trong ngành. Một cơ quan điều tiết thiếu độc lập sẽ khó đưa ra được quyết định khách quan, khó bảo đảm cạnh tranh lành mạnh và khó tạo dựng niềm tin với thị trường./.