Công bố các kết quả nghiên cứu chuyên sâu thống kê về dân số

Ngày 23/12/2025, Cục Thống kê đã chủ trì, phối hợp với Quỹ Dân số Liên hợp quốc (UNFPA) tổ chức Hội thảo công bố các kết quả nghiên cứu chuyên sâu được xây dựng từ kết quả Điều tra dân số và nhà ở giữa kỳ và Điều tra thực trạng kinh tế-xã hội của 53 dân tộc thiểu số năm 2024. 

Hội nghị có sự tham gia của đại diện Ủy ban văn hóa xã hội của Quốc hội; các bộ, ngành, các trường đại học, viện nghiên cứu, đại diện các tổ chức quốc tế cùng các chuyên gia trong nước và quốc tế; trực tuyến tại các đầu cầu thống kê tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương.

Quang cảnh Hội thảo

Chủ động thích ứng với bối cảnh dân số mới trong trung và dài hạn

Phát biểu khai mạc, bà Đỗ Thị Ngọc, Phó Cục trưởng Cục Thống kê cho biết, dân số luôn là nền tảng của mọi chiến lược phát triển kinh tế-xã hội. Con người vừa là mục tiêu, vừa là động lực của sự phát triển; do đó, mọi chính sách phát triển, dù trực tiếp hay gián tiếp, đều hướng tới việc nâng cao chất lượng cuộc sống và phúc lợi của người dân. Trong bối cảnh đất nước ta đang bước vào giai đoạn phát triển mới với nhiều cơ hội và thách thức đan xen, yêu cầu đặt ra đối với công tác hoạch định chính sách ngày càng cao, đòi hỏi phải dựa trên thông tin thống kê đầy đủ, kịp thời, chính xác và có khả năng dự báo.

Nhận thức rõ vai trò đó, trong những năm qua, Cục Thống kê đã không ngừng nỗ lực hoàn thiện hệ thống thu thập, tổng hợp và phân tích thông tin dân số và xã hội, trong đó các cuộc điều tra thống kê quy mô quốc gia như Điều tra dân số và nhà ở giữa kỳ và Điều tra thực trạng kinh tế-xã hội của 53 dân tộc thiểu số đóng vai trò đặc biệt quan trọng. Các cuộc điều tra này không chỉ cung cấp bức tranh toàn diện về thực trạng dân số, điều kiện sống và các đặc trưng kinh tế-xã hội của người dân mà còn tạo nền tảng dữ liệu tin cậy cho các nghiên cứu phân tích chuyên sâu, phục vụ hoạch định và đánh giá chính sách.

Bà Đỗ Thị Ngọc, Phó Cục trưởng Cục Thống kê phát biểu khai mạc

Phó Cục trưởng Cục Thống kê chia sẻ, Hội thảo hôm nay tập trung công bố ba báo cáo nghiên cứu chuyên sâu, phản ánh những vấn đề lớn, có ý nghĩa chiến lược đối với phát triển kinh tế-xã hội của đất nước trong hiện tại và tương lai, bao gồm báo cáo “Những khác biệt về đặc trưng kinh tế xã hội và nghèo đa chiều trẻ em trong cộng đồng các dân tộc Việt Nam”, báo cáo “Di cư nội địa Việt Nam giai đoạn 2009-2024” và báo cáo “Dự báo dân số Việt Nam giai đoạn 2024-2074”. 

Kết quả dự báo cho thấy dân số Việt Nam tiếp tục tăng trong các thập kỷ tới nhưng tốc độ tăng giảm dần và dự kiến đạt đỉnh trước khi chuyển sang giai đoạn tăng chậm hoặc ổn định; thời kỳ cơ cấu dân số vàng sẽ khép lại, nhường chỗ cho thời kỳ dân số già và siêu già với sự gia tăng nhanh của nhóm dân số cao tuổi. Bên cạnh đó, tình trạng mất cân bằng giới tính khi sinh kéo dài và quá trình đô thị hóa chậm lại cũng sẽ tiếp tục tác động mạnh mẽ đến cơ cấu và phân bố dân cư. “Trên cơ sở các xu hướng này, báo cáo đưa ra các hàm ý chính sách nhằm giúp Việt Nam chủ động thích ứng với bối cảnh dân số mới trong trung và dài hạn” - bà Đỗ Thị Ngọc nhấn mạnh.

Ba báo cáo - những bức tranh tổng hợp rõ nét về thực trạng dân số

Tại Hội thảo, các đại biểu đến từ Cục Thống kê đã lần lượt giới thiệu tổng quan 03 báo cáo. Cụ thể, báo cáo “Những khác biệt về đặc trưng kinh tế xã hội và nghèo đa chiều trẻ em trong cộng đồng các dân tộc Việt Nam” đã cung cấp phân tích toàn diện về điều kiện sống, khả năng tiếp cận các dịch vụ xã hội cơ bản của đồng bào dân tộc thiểu số cũng như mức độ nghèo đa chiều của trẻ em dân tộc thiểu số. Kết quả nghiên cứu cho thấy, so với mặt bằng chung của cả nước, vùng đồng bào dân tộc thiểu số vẫn là khu vực gặp nhiều khó khăn nhất, với các yếu tố bất lợi về giáo dục, y tế, điều kiện sống và sinh kế có xu hướng đan xen và gia tăng tác động lẫn nhau. Đặc biệt, nghiên cứu nhấn mạnh vai trò then chốt của giáo dục, nhất là giáo dục trung học đối với trẻ em gái, trong việc giảm nghèo liên thế hệ, qua đó đặt ra yêu cầu về các chính sách can thiệp tổng hợp, linh hoạt và có tính đến đặc thù của từng dân tộc, từng vùng.

Ông Nguyễn Văn Hưng, chuyên viên chính Cục Thống kê giới thiệu báo cáo tại Hội thảo

Bên cạnh đó, trong báo cáo “Di cư nội địa Việt Nam giai đoạn 2009-2024” đã tổng hợp và phân tích xu hướng, quy mô, cơ cấu và động lực của di cư nội địa trong 15 năm qua, làm rõ mối liên hệ chặt chẽ giữa di cư với thị trường lao động, quá trình đô thị hóa và phân bố dân cư. 

Kết quả nghiên cứu cho thấy, quy mô di cư nội địa có xu hướng giảm trong giai đoạn gần đây, đồng thời xuất hiện xu hướng di chuyển với khoảng cách ngắn hơn, phản ánh nhu cầu ổn định nơi cư trú và giảm chi phí di chuyển của người di cư. Đông Nam Bộ tiếp tục là vùng thu hút di cư lớn nhất cả nước, trong khi khu vực nông thôn vẫn là nguồn xuất cư chủ yếu nhưng tỷ trọng có xu hướng giảm dần. Những phát hiện này cung cấp bằng chứng thống kê quan trọng phục vụ việc đánh giá thực trạng và điều chỉnh chính sách phát triển vùng, đô thị, thị trường lao động và phân bố dân cư theo hướng hiệu quả và bền vững.

Một báo cáo có ý nghĩa đặc biệt quan trọng trong bối cảnh Việt Nam đang bước vào giai đoạn chuyển đổi nhân khẩu học sâu sắc là báo cáo “Dự báo dân số Việt Nam giai đoạn 2024-2074”. Báo cáo đã cung cấp bức tranh toàn diện về xu hướng biến đổi quy mô, cơ cấu dân số theo tuổi và giới tính, cũng như sự phân bố dân cư trong nửa thế kỷ tới, phản ánh quá trình chuyển đổi nhân khẩu học đang diễn ra và có nhiều điểm tương đồng với xu thế trên thế giới.

Kết quả dự báo cho thấy dân số Việt Nam tiếp tục tăng trong các thập kỷ tới nhưng tốc độ tăng giảm dần và dự kiến đạt đỉnh trước khi chuyển sang giai đoạn tăng chậm hoặc ổn định; thời kỳ cơ cấu dân số vàng sẽ khép lại, nhường chỗ cho thời kỳ dân số già và siêu già với sự gia tăng nhanh của nhóm dân số cao tuổi. Bên cạnh đó, tình trạng mất cân bằng giới tính khi sinh kéo dài và quá trình đô thị hóa chậm lại cũng sẽ tiếp tục tác động mạnh mẽ đến cơ cấu và phân bố dân cư. 

Đại diện các cơ quan, đơn vị tại Hội thảo

Trên cơ sở các xu hướng nhân khẩu học và các kịch bản dự báo, báo cáo đề xuất một số hàm ý chính sách nhằm giúp Việt Nam chủ động thích ứng với bối cảnh dân số mới, tập trung vào việc tận dụng hiệu quả cơ cấu dân số vàng, thích ứng với già hóa dân số và chủ động ứng phó với các hệ lụy của mất cân bằng giới tính khi sinh. Đây là những yếu tố then chốt góp phần bảo đảm phát triển bền vững nguồn nhân lực và củng cố nền tảng dân số cho tương lai.

Bên cạnh phần công bố các báo cáo nghiên cứu, Hội thảo đã lắng nghe các ý kiến góp ý tham luận của các chuyên gia, nhà khoa học và đại diện các cơ quan quản lý nhà nước ở trung ương, với nhiều góc nhìn đa chiều dựa trên kết quả nghiên cứu và thực tiễn hoạch định chính sách. 

Các tham luận tập trung phân tích những phát hiện có giá trị đối với việc xây dựng và điều chỉnh chính sách phát triển bao trùm, bền vững, đặc biệt trong các lĩnh vực dân số, di cư nội địa, phát triển vùng, dân tộc thiểu số, trẻ em và an sinh xã hội.Hội thảo là diễn đàn để các cơ quan quản lý, chuyên gia và đối tác phát triển trao đổi, thảo luận các phát hiện chính, làm rõ hàm ý chính sách và thúc đẩy việc khai thác, sử dụng hiệu quả kết quả điều tra thống kê trong quản trị quốc gia.

Những trao đổi cởi mở, thẳng thắn và mang tính xây dựng đã làm rõ hơn các phát hiện chính, thảo luận sâu về hàm ý chính sách và thúc đẩy việc sử dụng hiệu quả các kết quả điều tra thống kê trong thực tiễn.

LG