Từ Kỳ quan thiên nhiên đến Di sản thế giới
Sự kiện ngày 20/12/2025, khi UNESCO chính thức ghi danh Quần thể di tích và danh thắng Yên Tử - Vĩnh Nghiêm - Côn Sơn, Kiếp Bạc là Di sản Văn hóa thế giới, đã đánh dấu một cột mốc lịch sử mới cho văn hóa Việt Nam nói chung và tỉnh Quảng Ninh nói riêng. Với dấu mốc này, Quảng Ninh đã khẳng định vị thế là một "vùng đất di sản" độc nhất vô nhị, nơi hội tụ cả kỳ quan thiên nhiên lẫn tinh hoa tư tưởng của nhân loại.
Như chúng ta đã biết, Vịnh Hạ Long hai lần được UNESCO vinh danh (năm 1994 và 2000) về giá trị thẩm mỹ và địa chất, địa mạo. Đây là biểu tượng của vẻ đẹp thiên nhiên Việt Nam, một bảo tàng địa chất ngoài trời sống động đã tồn tại hàng trăm triệu năm. Nếu Vịnh Hạ Long là kiệt tác của tạo hóa, thì Yên Tử là kiệt tác của con người. Đây là nơi khai sinh dòng thiền Trúc Lâm thuần Việt, mang đậm tinh thần nhập thế và tư tưởng "Tam hòa" (hòa giải, hòa hợp, hòa bình). Việc UNESCO công nhận Quần thể di tích và danh thắng Yên Tử - Vĩnh Nghiêm - Côn Sơn, Kiếp Bạc vào tháng 7/2025 (sau 11 năm kể từ di sản Tràng An ở Ninh Bình) đã đưa giá trị văn hóa, lịch sử và tôn giáo của Việt Nam lên một tầm cao mới trên bản đồ quốc tế.
Vinh dự càng lớn, trách nhiệm càng nặng nề. Tỉnh Quảng Ninh hiện đang đứng trước những thách thức không nhỏ trong việc quản lý song hành hai loại hình di sản khác biệt: Một bên là di sản thiên nhiên với hệ sinh thái nhạy cảm, một bên là di sản văn hóa liên tỉnh với không gian tâm linh rộng lớn. Trách nhiệm của tỉnh không chỉ dừng lại ở việc giữ gìn những khối đá hay những ngôi chùa cổ, mà là bảo vệ giá trị nổi bật toàn cầu của chúng. Đó là bảo vệ tính toàn vẹn của cảnh quan Vịnh Hạ Long trước áp lực của du lịch và biến đổi khí hậu; đồng thời bảo vệ tính xác thực của không gian văn hóa Trúc Lâm Yên Tử - nơi các giá trị tinh thần vẫn đang "sống" và tiếp nối trong đời sống đương đại. Đặc biệt, với Quần thể di tích và danh thắng Yên Tử - Vĩnh Nghiêm - Côn Sơn, Kiếp Bạc, Quảng Ninh còn mang trách nhiệm phối hợp liên tỉnh (với Hải Phòng và Bắc Ninh) để tạo ra một cơ chế quản lý thống nhất, không tách rời.
Để phát huy giá trị và quản lý tốt hai di sản thế giới này, theo các chuyên gia về quản lý di sản, cần một chiến lược toàn diện và sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị cùng cộng đồng. Đó là xây dựng cơ chế quản lý liên vùng, liên ngành. Cụ thể, đối với Quần thể di tích và danh thắng Yên Tử - Vĩnh Nghiêm - Côn Sơn, Kiếp Bạc, cần thực hiện nghiêm túc cơ chế phối hợp giữa Quảng Ninh, Bắc Ninh và Hải Phòng. Xây dựng một kế hoạch quản lý tổng thể, hài hòa lợi ích giữa các địa phương nhưng vẫn đảm bảo tính thống nhất theo khuyến nghị của UNESCO.
Cùng với đó là ứng dụng khoa học công nghệ trong bảo tồn như sử dụng các công nghệ hiện đại để giám sát tác động của biến đổi khí hậu lên Vịnh Hạ Long và số hóa các tư liệu di sản tại Yên Tử. Việc bảo tồn cần dựa trên các bằng chứng khoa học và sự tư vấn của các chuyên gia quốc tế. Chuyển dịch từ du lịch số lượng sang du lịch chất lượng; gắn bảo tồn di sản với phát triển du lịch văn hóa, sinh thái bền vững, tránh tình trạng "thương mại hóa" làm biến dạng các giá trị nguyên bản (việc này, ngành du lịch Campuchia đã làm tốt từ nhiều năm đối với Di sản Văn hoá thế giới Angkor Wat). Cần coi trọng vai trò của cộng đồng, khuyến khích sự tham gia của người dân trong việc gìn giữ, thực hành và lan tỏa các giá trị di sản, giúp họ được hưởng lợi trực tiếp từ việc bảo tồn.
Quần thể di tích Yên Tử và Vịnh Hạ Long không chỉ là tài sản của Quảng Ninh mà là báu vật của nhân loại. Với sự cam kết mạnh mẽ của Chính phủ và sự chủ động, kinh nghiệm của Quảng Ninh, chúng ta hoàn toàn có thể tin tưởng rằng những giá trị này sẽ không chỉ được giữ gìn cho hôm nay mà còn tỏa sáng cho muôn đời sau trong "kỷ nguyên mới" của đất nước.
