Tết Nguyên đán trong cung đình triều Nguyễn

Triển lãm cho thấy các nghi lễ đón Tết ở cung đình diễn ra long trọng, tưởng như khác với Tết cổ truyền trong dân gian - nhưng trong từng nghi tiết, trong tâm thức đề cao chữ Hiếu và trong sự tạm ngưng công việc để thưởng thức tiết xuân ấm áp,... chúng ta sẽ thấy có những điểm gần gũi với Tết dân gian, hòa trong nét đẹp văn hóa truyền thống của dân tộc.

Các đại biểu cắt băng khai mạc Triển lãm.

Phát biểu khai mạc Triển lãm, Cục trưởng Cục Văn thư và Lưu trữ nhà nước Đặng Thanh Tùng cho biết: Lần đầu tiên 80 di sản Châu bản tiêu biểu về Tết Nguyên đán trong cung đình được lựa chọn từ khối Châu bản triều Nguyễn - Di sản tư liệu thế giới để trưng bày giới thiệu đến đông đảo công chúng tại Khu di tích quốc gia đặc biệt Văn Miếu - Quốc Tử Giám. Triển lãm này nằm trong chuỗi các hoạt động phát huy giá trị tài liệu lưu trữ của Trung tâm Lưu trữ quốc gia I trong đời sống xã hội để tài liệu đến gần hơn với nhân dân.

Qua tài liệu lưu trữ và các tư liệu, hình ảnh, Triển lãm sẽ tái hiện một phần bức tranh Tết cung đình triều Nguyễn xưa, đồng thời cho thấy sự gắn kết giữa Tết cung đình với Tết của muôn dân. Ban Tổ chức hy vọng triển lãm sẽ cung cấp thêm thông tin về các nghi lễ đón Tết trong cung đình, trong nhân dân thông qua các di sản tư liệu quý giá, để các di sản này phát huy giá trị hơn nữa trong đời sống xã hội.

Các đại biểu dự lễ khai mạc Triển lãm.

Các đại biểu và công chúng tham quan Triển lãm.

80 di sản Châu bản tiêu biểu về Tết Nguyên đán trong cung đình, được bố cục với ba chủ đề: Lễ nghi chuẩn bị đón Tết long trọng; Tất niên - tiễn năm cũ, đón năm mới; Đầu năm đón phúc, tiết xuân ban lộc.

Ngày 30 tết, trong hoàng cung diễn ra các nghi lễ thiêng liêng, mang ý nghĩa tống tiễn điều xấu của năm cũ, đón điều tốt đẹp của năm mới. Lễ xong triều đình làm lễ thượng tiêu (dựng cây nêu) - đánh dấu sự chuyển giao giữa năm cũ và năm mới, cầu cho mưa thuận gió hòa, dân chúng bình an.

Công việc chuẩn bị đón Tết trong hoàng cung được bắt đầu từ mùng 1 tháng Chạp, bằng lễ ban lịch năm mới (Lễ Ban sóc), sau đó là nghi lễ thỉnh các vị tiên đế về “ăn Tết” với triều đình (Lễ Hợp hường), nghi thức biểu thị việc tạm ngưng công việc triều chính (Lễ Phong ấn), lễ đón xuân (Lễ Nghênh xuân, Tiến xuân).

Các tài liệu cho thấy, các vua triều Nguyễn đề cao chữ hiếu, ngay trong ngày đầu năm mới, vua đích thân đến cung Hoàng mẫu làm lễ chúc mừng. Làm lễ xong, vua ngự tại điện Thái Hòa, bách quan dâng biểu mừng. Sau lễ mừng tết, nhà vua ban yến, thưởng tết cho các thân phiên, hoàng thân, bá quan văn võ và dân chúng.

Ngày mùng 2 Tết, hoàng thượng đến làm lễ tiến tân và chiêm bái tại điện Phụng Tiên (nơi thờ các vua triều Nguyễn đời trước), ban thưởng yến tiệc, tiền vàng cho các quan văn từ lục phẩm, quan võ từ ngũ phẩm trở xuống.

Ngày mùng 3 Tết, nhà vua lại thân đến Thái miếu làm lễ, sai các hoàng tử, hoàng thân đến tế tại Triệu tổ miếu và miếu Hoàng khảo. Ngoài ra, ngày đó vua ban yến cho biền binh, lính thợ trấn giữ ở các đồn, lũy.

Nhóm tài liệu về lễ Phong ấn biểu thị việc tạm ngưng công việc triều chính dịp Tết giới thiệu tại Triển lãm.

Các tài liệu văn bản, triều Nguyễn về lễ Ban sóc; lễ Tuế trừ (buổi sáng), lễ Trừ tịch (buổi tối diễn ra vào ngày cuối cùng của năm.

Một số bản Tấu, thư tịch của Bộ Hộ năm Tự Đức năm (1863, 1879) về việc chuẩn yến, cấp phát vào dịp Tết Nguyên đán giới thiệu trong triển lãm.

Nguồn tài liệu trưng bày được sưu tầm biên soạn công phu rất có ý nghĩa đối với các nhà nghiên cứu và công chúng quan tâm tìm hiểu về Tết xưa trong hoàng cung triều Nguyễn.

Các tài liệu lưu trữ gồm tư liệu, hình ảnh minh họa phần nào tái hiện bức tranh Tết cung đình triều Nguyễn xưa, có thể thấy nhiều hoạt động trong phong tục đón Tết triều Nguyễn khác như: Ngày mùng 7, ngày cuối của kỳ nghỉ Tết, triều đình làm lễ Hạ tiêu và lễ Khai ấn, tượng trưng cho công việc năm mới bắt đầu.

Có thể thấy Tết xưa trong hoàng cung triều Nguyễn được tổ chức trang trọng, chu đáo, mang đậm nét truyền thống. Đó cũng là một phần trong phong tục ngày tết cổ truyền của Việt Nam.

Triển lãm “Cung đình đón Tết” diễn ra đến hết ngày 23/2/2021 tại Văn Miếu - Quốc Tử Giám./.