Phong tục đã được đồng bào Thái gìn giữ qua nhiều thế hệ, nó có ý nghĩa kết nối cộng đồng và góp phần cho bức tranh văn hóa Việt thêm lung linh sắc màu.
Theo quan niệm của người Thái trắng ở Sơn La, Tết “Xíp xí” là ngày con cháu hướng về tổ tiên. Đồng thời, đây là dịp người lớn dành sự quan tâm, chăm sóc đặc biệt đến thế hệ trẻ. Vì vậy, ở nhiều nơi, đồng bào còn gọi “Xíp xí” là Tết trẻ con.
Người Thái trắng ở Sơn La có tục truyền rằng, sau khi thu hoạch và cày cấy, trẻ em đua nhau lên rừng thả trâu, người lớn ở nhà làm Lễ gác cày bừa rồi mổ lợn, gà, vịt tổ chức ăn uống linh đình no say mà không gọi trẻ em về và cũng không để phần cho chúng.
Thấy người lớn đối xử bất công, chúng bèn đối phó một cách láu lỉnh là dọ mõm hết tất cả đàn nghé lại, không cho ăn cỏ và bú sữa mẹ. Với quan niệm rằng: “Trẻ em không được ăn thì nghé cũng không được ăn, để xem người lớn suy nghĩ, đối xử thế nào về việc này?”. Chiều tối, đám trẻ lùa đàn trâu về bản trong tình trạng các con trâu đực, trâu cái no căng bụng, còn những con nghé thì bụng lép kẹp, đói meo. Người lớn thấy vậy bèn hỏi: "Tại sao lại dọ mõm các con nghé lại như thế, làm sao nó ăn được cỏ, uống được nước, bú được sữa mẹ?". Bọn trẻ lên tiếng rằng: "Con trâu đực, trâu cái được ăn uống no cũng giống như người lớn ở nhà ăn uống Lễ gác cày có để phần bọn trẻ con đâu?". Biết mình sai và đối xử không đúng với bọn trẻ nên người lớn hối hận. Họ thống nhất lấy ngày 14/7 (âm lịch) hàng năm tổ chức tết Xíp xí.
Ngày Tết Xíp xí, luôn có mâm lễ vật để cầu xin sự may mắn cho từng cá nhân, gia đình, dòng họ trong bản; Cầu xin may mắn của trời đất mưa thuận, gió hòa, phù hộ cho dân bản sức khỏe dồi dào để lao động; Cầu mong thần thánh, tổ tiên phù hộ cho con trẻ được mạnh khỏe, hay ăn chóng lớn, không ốm đau bệnh tật. Lễ vật cúng gồm: Thịt vịt, thịt gà, thịt lợn hun khói, nạp sườn, cá nướng (Pa pỉnh tộp), nộm rau cải, canh bon, canh chua, khẩu cắm (cơm nếp nhuộm 5 màu hoặc 7 mầu), bánh ít uôi, bánh chưng gù.
Tết Xíp xí thường không thể thiếu "nhứa tô pết" (thịt vịt), vịt gắn bó với đồng ruộng, sông suối, cúng thịt vịt là muốn con vịt ăn hết sâu bọ hại lúa, con vịt mang điều không may mắn, điềm xấu trôi theo dòng nước. Sau khi cúng, các thành viên trong gia đình sẽ cùng ngồi quây quần bên mâm cỗ; Con cháu chúc người già sống lâu trăm tuổi, người lớn cầu mong lớp trẻ yên vui, khỏe mạnh.
Người dân chuẩn bị các đồ lễ cúng tết Xíp xí.
Các lễ vật dùng để làm đồ cúng tế tết Xíp xí của người Thái trắng, Sơn La.
Già làng đang làm lễ cúng tết Xíp xí cho một gia đình người Thái trắng, Sơn La.
Tiết mục múa khăn trong ngày lễ hội của các cô gái Thái.
Người dân và du khách thưởng cùng chung vui ngày lễ tết Xíp xí.
Sau khi thờ cúng Then, tổ tiên, thần linh thổ địa và làm vía, trẻ em được người lớn khen thưởng và phát lộc. Trong ngày Tết Xíp xí chúng được vui chơi thỏa thích đến tận khi trăng lên.