Đến Văn Miếu - Quốc Tử Giám trong những ngày đón Tết cổ truyền Mậu Tuất, chúng tôi được chứng kiến sự tấp nập đông vui của hàng đoàn người chen vai thích cánh đi xin chữ được viết trên những tấm giấy hồng điều, giấy lụa thiếp vàng, giấy trang kim óng ánh, và cả những tấm lụa đào mỏng tang. Nhiều ông đồ thời nay còn viết chữ trên các tấm gỗ thông, gỗ dán, thẻ tre, các tấm đan bằng giang, nứa, các bình gốm, sứ, các mảnh đá hoa… tạo nên các sản phẩm phong phú và lạ mắt.
Ngắm các ông đồ thời nay đang thi nhau trổ tài, tôi lại nhớ đến câu thơ của Đoàn Văn Cừ trong bài “Chợ Tết”: “Một thầy khóa gò lưng trên tấm phản/ Tay mài nghiên hí hoáy viết thơ xuân/ Cụ đồ nho dừng lại vuốt râu cằm/ Miệng nhẩm đọc vài hàng câu đối đỏ…”
Những năm trước, “Phố ông đồ” nhóm họp quanh các bức tường bên ngoài của Quốc Tử Giám. Những năm gần đây, để giữ trật tự và cảnh quan, phố chữ được đưa vào trong khu vực Hồ Văn. Mỗi dịp xuân về, phố chữ tại tụ họp đủ mặt anh tài trong làng chữ nho khắp xa gần. Không chỉ có các ông đồ đất Hà Thành, mà còn có rất nhiều ông đồ quê ở các tỉnh lân cận, như Bắc Ninh, Hải Dương, Ninh Bình, Nam Định…. Thậm chí có ông ở các miền quê xa ngái như Thanh Hóa, Nghệ An và mãi tận Hà Tĩnh, Quảng Bình cũng về góp mặt. Lại có cả người ở các tỉnh phía Nam ra Hà Nội chơi Tết, cũng tìm về Phố ông đồ để khai bút đầu xuân, giao lưu với các đồng nghiệp, bởi thú chơi chữ, cho chữ không thể giữ một mình…
Nhiều bạn trẻ đi xin chữ ông đồ (Ảnh: Lan Phương)
Dạo một vòng quanh Quốc Tử Giám, chúng tôi tha hồ ngắm các bức “tranh tự” của các ông đồ. Thôi thì đủ các loại câu, chữ với hàm ý chúc cho người người, nhà nhà đón Tết, vui xuân được hạnh phúc, an khang, thịnh vượng. Bên cạnh những ông đồ lớn tuổi, đạo mạo, khăn đóng áo dài, có nhiều ông đồ, và cả... "bà đồ” trẻ măng. Tôi hỏi chuyện một ông đồ trạc khoảng trên hai mươi tuổi, đang gò lưng bặm môi viết chữ trên một tấm giấy hồng điều, được biết đó là Nguyễn Xuân Hạnh, quê Tĩnh Gia, Thanh Hóa, đang là sinh viên năm thứ tư khoa Hán Nôm, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn. Hạnh cho biết Tết này là Tết thứ ba cậu không về quê, mà ở lại tham gia “chợ chữ” để được thỏa nỗi đam mê thư pháp và học hỏi kinh nghiệm của các đồng nghiệp, nhất là những bậc cao niên uyên bác. Và hơn nữa, qua mấy ngày Tết, cậu cũng kiếm được chút tiền để có thêm kinh phí học hành, đỡ phải xin tiền bố mẹ. Hạnh tâm sự: “Riêng sinh viên khoa Hán Nôm trường em đã có tới hàng chục anh ra đây làm ông đồ trong mấy ngày Tết, đấy là chưa kể sinh viên học các khoa có liên quan đến Hán Nôm ở các trường khác…”
Đến xin chữ tại đây không chỉ có người dân Hà Nội mà còn có cả nhiều người dân các tỉnh. Ai đến đây cũng cố xin được một vài chữ để về chơi trong những ngày Tết. Quan sát đám đông, tôi nhận thấy đa số người xin chữ đều thích xin được chữ từ những ông đồ già. Nhưng thực tế thì nhiều ông đồ già mắt mũi kèm nhèm, tay run rẩy nên chữ viết của họ chưa chắc đã đẹp bằng đám sinh viên Hán Nôm kia...
Tha thẩn suốt một ngày quanh khu phố ông đồ, tôi khám phá được nhiều nét mới lạ. Ví như chuyện ông đồ Thủy, nhà ở ngay tại phố Văn Miếu, Hà Nội, ông này viết đẹp, nhưng chỉ viết được các chữ trong “tam đa” như: “phúc, lộc, thọ” là nét chữ khoáng đạt và thanh thoát, còn viết đến các chữ khác, ví dụ như các chữ “tâm, tín, dũng, nghĩa…” thì ông đành chịu, không viết đẹp được như ông đồ Tuấn, quê Nghệ An, ngồi ngay chiếu bên cạnh. Còn ông đồ Phúc, một sinh viên năm thứ ba khoa Hán Nôm, người đã từng tham dự liền 3 “chợ chữ” trong các năm gần đây thì bút lực lại rất “sung”, có thể viết chữ nào cũng đẹp, cũng rắn rỏi, cũng bay bướm, khiến cho nhiều ông đồ từ già đến trẻ đều phục.
Nhiều khách nước ngoài cũng đi xin chữ (Ảnh: Lan Phương)
Đến phố chữ, có thể thấy rằng, hiện nay ngày càng có nhiều người ham thích chữ nho. Và câu thơ “Thôi có hay gì cái chữ nho/ Ông nghè ông cống cũng nằm co…” của cụ Tú Xương xem chừng không còn đúng lắm...
Tôi cũng nhớ đến bài thơ “Ông đồ” của Vũ Đình Liên, với những câu thơ nói lên số phận hẩm hiu của ông đồ vào cái thời mà nghề này đã trở nên ít hữu dụng: “Mỗi năm hoa đào nở/ Lại thấy ông đồ già/ Bày mực tàu, giấy đỏ/ Bên phố đông người qua. Nhưng mỗi năm mỗi vắng/ Người thuê viết nay đâu? Giấy đỏ buồn không thắm/ Mực đọng trong nghiên sầu. Ông đồ vẫn ngồi đấy/ Qua đường không ai hay/ Lá vàng rơi trên giấy/ Ngoài trời mưa bụi bay...
Tôi bỗng muốn thưa với nhà thơ Vũ Đình Liên và cụ Tú Xương rằng: “Thưa các cụ, sống trong thời tao loạn, các cụ đã xiết bao xót xa cho sự tàn lụi của chữ nho, sự thưa vắng dần của những ông đồ xưa, các cụ đã luôn cố níu giữ, bảo vệ cái hồn cốt của văn hóa dân tộc. Nhưng hôm nay nếu các cụ có trở về đây, các cụ sẽ xiết bao vui mừng trước niềm ham mê của mọi người đối với “Cái chữ nho”. Các cụ sẽ được mục kích tận mắt cảnh những ông đồ cả trẻ lẫn già thời nay đang hăng hái làm việc, phục vụ sự ham thích của đông đảo người dân. Và như vậy chắc hẳn các cụ sẽ rất hài lòng và nhận thấy đây chính là một minh chứng hùng hồn cho sự trường tồn của nền văn hóa dân tộc Việt Nam, một nền văn hóa đang phát triển, ngày càng giàu bản sắc, tiến bộ và không bao giờ mai một…”./.