Đưa quan hệ Đối tác chiến lược Việt Nam - Pháp đi vào chiều sâu, thiết thực

Nhận lời mời của Tổng thống Cộng hòa Pháp Emmanuel Macron, Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Tô Lâm cùng Đoàn đại biểu cấp cao Việt Nam tham dự Hội nghị cấp cao Pháp ngữ lần thứ 19 và thăm chính thức Cộng hòa Pháp từ ngày 3-7/10.

Chuyến công tác của Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Tô Lâm đến Pháp có ý nghĩa đặc biệt quan trọng. Đây là chuyến thăm đầu tiên của một vị Chủ tịch nước Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Việt Nam tới Cộng hòa Pháp sau 22 năm, nhằm đưa quan hệ Đối tác chiến lược Việt Nam - Pháp đi vào chiều sâu, thiết thực; thúc đẩy hơn nữa hợp tác giữa hai nước, đặc biệt là trong các lĩnh vực thương mại, đầu tư, văn hóa, giáo dục, khoa học công nghệ, hợp tác địa phương; tăng cường hoạt động đối ngoại Đảng, nhất là đối với Đảng Cộng sản Pháp, tăng cường ngoại giao nhân dân, qua đó thúc đẩy Chính phủ Pháp tiếp tục quan tâm, ủng hộ, tạo điều kiện cho cộng đồng người Việt Nam tại Pháp sinh sống, học tập và làm việc ổn định ở nước sở tại.

Việt Nam và Pháp thiết lập quan hệ ngoại giao ở cấp Đại sứ ngày 12/4/1973. Sau khi thống nhất đất nước, Việt Nam và Pháp tăng cường quan hệ nhiều mặt. Pháp bắt đầu hỗ trợ Việt Nam trong quá trình khôi phục đất nước. Đỉnh cao quan hệ là chuyến thăm Pháp của Thủ tướng Phạm Văn Đồng tháng 4/1977. Nhân chuyến thăm Pháp của Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng (9/2013), hai nước đã ký Tuyên bố chung về quan hệ đối tác chiến lược Việt Nam – Pháp.

Mối quan hệ chính trị tốt đẹp giữa hai nước được đánh dấu bởi các chuyến thăm cấp cao, mà nổi bật là chuyến thăm chính thức Cộng hòa Pháp của Chủ tịch nước Trần Đức Lương (năm 2002), Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng (năm 2013), Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng (tháng 3/2018); Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Kim Ngân (tháng 4/2019); Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính (tháng 11/2021)... và các chuyến thăm Việt Nam của Tổng thống Pháp François Hollande (năm 2016); Thủ tướng Pháp Édouard Philippe (tháng 11/2018); Chủ tịch Thượng viện Pháp Gérard Larcher (tháng 12/2022); Bộ trưởng Bộ Ngoại thương Pháp Olivier Becht (tháng 3/2023); Bộ trưởng Bộ Quân đội Pháp Sébastien Lecornu dự Lễ kỷ niệm 70 năm chiến thắng Điện Biên Phủ (tháng 5/2024)...

Đến nay, Việt Nam – Pháp có nhiều cơ chế hợp tác, đáng lưu ý có đối thoại chiến lược an ninh quốc phòng giữa 2 Bộ Ngoại giao, Bộ Quốc phòng Việt Nam và Pháp, do Bộ Ngoại giao chủ trì; đối thoại cấp cao thường niên về kinh tế; Đối thoại chiến lược quốc phòng giữa hai Bộ Quốc phòng ở cấp Thứ trưởng. 

Pháp là đối tác thương mại châu Âu lớn thứ năm của Việt Nam (sau Đức, Hà Lan, Anh và Italia). Kim ngạch thương mại năm 2022 đạt 5,3 tỷ USD, tăng 10% so với 4,8 tỷ USD năm 2021, đạt 7,6 tỷ Euro vào năm 2023. Hai bên đang nỗ lực tận dụng các lợi thế để triển khai hiệu quả Hiệp định thương mại tự do Việt Nam-EU (EVFTA).

Hiện Pháp có hơn 350 doanh nghiệp, tập đoàn hàng đầu đang hoạt động tại Việt Nam. Các thế mạnh của Pháp về viễn thông, năng lượng tái tạo, môi trường, y dược, công nghiệp chế tạo, công nghiệp thực phẩm, hạ tầng, dịch vụ logistics, nông nghiệp chất lượng cao, là những lĩnh vực phù hợp với định hướng phát triển và thu hút đầu tư, hợp tác kinh tế nước ngoài của Việt Nam. Hiện Pháp cũng đã có lộ trình phê chuẩn Hiệp định Bảo hộ đầu tư Việt Nam-EU (EVIPA).

Pháp đầu tư vào Việt Nam từ năm 1988. Tính đến tháng 2 năm 2023, Pháp đứng thứ 3 trong các nước châu Âu (sau Hà Lan và Anh) và đứng thứ 16 trong tổng số 114 quốc gia và lãnh thổ đầu tư vào Việt Nam, với 633 dự án đầu tư còn hiệu lực, tổng số vốn đầu tư đăng ký đạt 3,62 tỷ USD. Đầu tư trực tiếp của Pháp tập trung chủ yếu vào các lĩnh vực: thông tin và truyền thông (20% tổng vốn đầu tư), công nghiệp chế biến – chế tạo, sản xuất – phân phối điện khí nước điều hòa; phân bổ tại 36 địa phương, dẫn đầu là Bà Rịa – Vùng Tàu (7 dự án trị giá hơn 1 tỷ USD), thành phố Hồ Chí Minh (188 dự án trị giá 994,6 triệu USD), Hà Nội (96 dự án trị giá 450,1 triệu USD).

Vốn đầu tư của Pháp chủ yếu theo hình thức liên doanh (chiếm 35%), đầu tư 100% vốn nước ngoài (33%), hợp đồng hợp tác kinh doanh, còn lại là các hình thức công ty cổ phần, BTO, BT và BOT. Quy mô trung bình của một dự án là 5,72 triệu USD/dự án (ở mức thấp so với bình quân cả nước là 11,8 triệu USD/dự án). 

Một số dự án lớn: Hợp đồng hợp tác kinh doanh giữa Tổng Công ty Bưu chính Viễn thông và FCR Vietnam (chi nhánh của France Telecom tại Việt Nam), cấp phép năm 1997, đầu tư 615 triệu USD vào lĩnh vực dịch vụ viễn thông; Dự án Công ty cổ phần Cảng Cái Mép, cấp phép năm 2008, do Terminal Link của Pháp đầu tư 520 triệu USD vào hoạt động dịch vụ khai thác cảng; Dự án Nhà máy điện Phú Mỹ 2, cấp phép năm 2001, do Tập đoàn Điện lực Pháp (EDF) liên kết với Nhật Bản, với tổng vốn đầu tư là 480 triệu USD; Dự án đường sắt đô thị Nhổn – Ga Hà Nội với tổng vốn đầu tư điều chỉnh là 34.826 tỷ đồng. Tính đến nay, các doanh nghiệp Việt Nam đã đầu tư sang Pháp 17 dự án với tổng vốn đầu tư là 37,95 triệu USD.

Hiện nay, Pháp là nhà tài trợ châu Âu song phương ODA hàng đầu cho Việt Nam và Việt Nam đứng thứ 2 trong số các nước hưởng ODA của Pháp tại châu Á (sau Afghanistan). Pháp tài trợ các dự án thông qua các công cụ tài chính của Tổng cục Kho bạc Pháp gồm: Khoản vay kho bạc ưu đãi, vay trực tiếp và vốn hỗ trợ không hoàn lại của Chính phủ Pháp thông qua Quỹ nghiên cứu hỗ trợ khu vực tư nhân (FASEP) và nguồn vốn ODA của Cơ quan Phát triển Pháp (AFD). Đến nay, Pháp đã cung cấp cho Việt Nam và vay ưu đãi tổng số đạt 3 tỷ euro. Pháp hỗ trợ vốn vay ODA mỗi năm tối thiểu 200 triệu euro, tập trung vào 3 lĩnh vực ưu tiên là biến đổi khí hậu, năng lượng chuyển đổi và tăng trưởng xanh.

Hợp tác giáo dục và đào tạo giữa Việt Nam và Pháp đã hình thành và phát triển từ đầu những năm 1980. Pháp luôn coi giáo dục và đào tạo là mục tiêu ưu tiên trong hoạt động hợp tác của mình tại Việt Nam, tập trung chủ yếu vào việc giảng dạy và phát triển tiếng Pháp, đào tạo nguồn nhân lực ở bậc đại học, sau đại học trong nhiều lĩnh vực: quản lý kinh tế, ngân hàng, tài chính, luật, công nghệ mới…

Hiện hai bên đã triển khai một số dự án trọng điểm trong lĩnh vực đào tạo như: Chương trình đào tạo kỹ sư chất lượng cao tại Việt Nam (PFIEV, Trung tâm đào tạo về quản lý Việt – Pháp (CFVG), dự án thành lập hai Trung tâm Đại học Pháp (PUF) tại Đại học Quốc gia Hà Nội và Tp. Hồ Chí Minh, Viện tin học Pháp ngữ (IFI). Tháng 10/2010, trường Đại học Khoa học và Công nghệ Hà Nội, do Pháp tài trợ 100 triệu euro, đã khai giảng khóa học đầu tiên. Đây là một trong 4 trường đại học tiêu chuẩn quốc tế tại Việt Nam.

Hàng năm, Chính phủ Pháp dành 80 suất học bổng cho sinh viên Việt Nam sang Pháp học tập, nhằm giúp Việt Nam trong lĩnh vực đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao. Chính sách học bổng của Pháp tập trung chủ yếu cho các chương trình đào tạo ở bậc học thạc sỹ và tiến sỹ. Số lượng sinh viên Việt Nam du học tại Pháp tăng khoảng 40% trong vòng 10 năm qua và hiện có trên 10.000 sinh viên (Pháp là nơi có lượng du học sinh Việt Nam lớn thứ 3 trên thế giới). 

Giao lưu văn hoá giữa hai nước ngày càng phát triển. Hàng năm, Chính phủ Pháp dành khoảng 5 triệu euro cho ngân sách hợp tác văn hóa với Việt Nam, cụ thể là hỗ trợ hoạt động của các trung tâm văn hóa Pháp tại Hà Nội (L’Espace), Tp. Hồ Chí Minh (Viện trao đổi văn hóa Pháp – IDECAF), Huế và Đà Nẵng. Hiệp định giữa hai Chính phủ về các Trung tâm Văn hóa được ký kết (tháng 11/2009) tạo cơ sở và điều kiện cho hoạt động của Trung tâm Văn hóa Việt Nam tại Paris, một trong 2 trung tâm văn hóa Việt Nam ở nước ngoài. Liên hoan nghệ thuật Festival Huế được tổ chức lần đầu vào tháng 4/2000 với sự tài trợ và tham gia tích cực của Pháp (là đối tác đầu tiên của Festival Huế) đã trở thành một hoạt động văn hóa quốc tế, diễn ra 2 năm một lần. Pháp đứng thứ 7 trong các nước, vùng lãnh thổ có đầu tư nhiều nhất vào lĩnh vực du lịch tại Việt Nam, với 14 dự án tổng trị giá 188 triệu USD. Việt Nam xác định Pháp là thị trường khách trọng điểm. 

Hai bên đã phối hợp tổ chức thành công Năm chéo Việt Nam-Pháp (2013-2014) tại hai nước nhân kỷ niệm 40 năm thiết lập quan hệ ngoại giao song phương và đang phối hợp chuẩn bị các hoạt động kỷ niệm 50 năm thiết lập quan hệ ngoại giao (1973-2023) và 10 năm đối tác chiến lược (2013-2023).

Hợp tác Việt-Pháp trong lĩnh vực khoa học và công nghệ hiện được thực hiện thông qua các dự án do Quỹ Đoàn kết Ưu tiên (FSP) của Pháp tài trợ. Đây thường là các chương trình lớn, dài hạn về nghiên cứu, phát triển công nghệ, đào tạo phục vụ phát triển kinh tế xã hội; phát huy giá trị văn hóa; tăng cường năng lực về pháp luật và hành chính... Tháng 3/2007, Hiệp định hợp tác khoa học và công nghệ giữa hai Chính phủ đã được ký kết nhằm tạo môi trường thuận lợi cho các chuyên gia, cơ quan và tổ chức khoa học và công nghệ hai nước tăng cường hơn nữa quan hệ hợp tác. 

Hợp tác trong lĩnh vực ứng dụng hạt nhân ngày càng được tăng cường trong khuôn khổ Thỏa thuận giữa Viện Năng lượng Nguyên tử Việt Nam và Uỷ ban Năng lượng Nguyên tử Pháp (CEA) như hợp tác đào tạo cán bộ về công nghệ hạt nhân và khai thác sử dụng chương trình tính toán của CEA, cung cấp tài liệu tuyên truyền về điện hạt nhân cho công chúng. Tháng 11/2009, hai bên đã ký Hiệp định hợp tác về sử dụng năng lượng hạt nhân vì mục đích hòa bình, tạo khuôn khổ pháp lý cần thiết và những điều kiện thuận lợi cho các cơ quan, tổ chức khoa học và công nghệ, các cơ sở giáo dục và đào tạo, các doanh nghiệp hai nước liên quan đến năng lượng hạt nhân tiến hành các hoạt động hợp tác và đầu tư.

Pháp là nước phương Tây đầu tiên có tùy viên quốc phòng tại Việt Nam (1991). Hai nước đã ký Hiệp định hợp tác Thỏa thuận khung giữa hai nước được ký vào năm 1997, thống nhất tổ chức luân phiên hàng năm Ủy ban hỗn hợp về hợp tác quốc phòng cấp Thứ trưởng (đổi tên thành Đối thoại chiến lược quốc phòng và tổ chức phiên họp đầu tiên vào tháng 7/2019). Năm 2018, hai nước ký Thỏa thuận sửa đổi hợp tác Việt – Pháp trong lĩnh vực quốc phòng và Tuyên bố tầm nhìn chung về hợp tác quốc phòng giai đoạn 2018-2028. Trong chuyến thăm Việt Nam của Bộ trưởng Quân đội Sebastien Lecornu và Quốc vụ khanh về ký ức và cựu binh Patricia Miralles nhân dịp kỷ niệm 70 năm chiến thắng Điện Biên Phủ, hai bên đã ký Ý định thư tăng cường hợp tác quốc phòng Việt Nam-Pháp. 

Khởi xướng từ đầu những năm 1990, hợp tác phi tập trung Việt – Pháp trở thành nét đặc thù trong quan hệ Việt – Pháp. Hiện có 38 địa phương của Pháp có quan hệ đối tác với 18 tỉnh/thành Việt Nam. Từ năm 1990, có 235 dự án hợp tác phi tập trung giữa địa phương hai nước, tập trung trong lĩnh vực y tế, giáo dục, nước và vệ sinh, bảo tồn di sản, cộng đồng pháp ngữ, phát triển nông thôn, phát triển bền vững, với quy mô không lớn nhưng nhìn chung có tác dụng tốt. 

Từ năm 1996, hai nước tổ chức gặp gỡ và thảo luận về tình hình hợp tác giữa các địa phương nhằm đánh giá hoạt động hợp tác và trao đổi kinh nghiệm hợp tác giữa địa phương hai nước. Tính đến nay, hai nước đã phối hợp tổ chức thành công 11 kỳ họp luân phiên tại Pháp và Việt Nam: Hội nghị lần 10 đã được tổ chức vào 14-16/9/2016 tại thành phố Cần Thơ; Hội nghị lần 11 tổ chức tại thành phố Toulouse (Pháp) vào năm 2019. Bộ Ngoại giao đã phối hợp thành công Hội nghị lần thứ 12 do thành phố Hà Nội chủ trì vào tháng 4/2023.

Hợp tác y tế: Hiện có 30 dự án hợp tác đào tạo y học và cận y học như đào tạo bác sỹ nội trú tại các bệnh viện Pháp. Các dự án hợp tác này được tài trợ từ các Quỹ đối tác bệnh viện của Bộ Ngoại giao Pháp, Chương trình liên đới mạng điều trị (ESTHER) và quỹ riêng của các bệnh viện Pháp. Hợp tác y tế Việt - Pháp ưu tiên đào tạo ngành y, củng cố đào tạo nhân viên chăm sóc, củng cố khả năng quản lý bệnh viện. 

Đều là thành viên của Tổ chức Quốc tế Pháp ngữ, hai nước có nhiều hoạt động hợp tác trong khuôn khổ tổ chức Pháp ngữ, đặc biệt trong lĩnh vực giảng dạy tiếng Pháp, giảng dạy đại học, các hoạt động nghị viện…  

Cộng đồng người Việt Nam tại Pháp được hình thành từ những năm chiến tranh thế giới lần thứ nhất 1914-1918, đến Pháp trong những thời điểm và hoàn cảnh khác nhau, tổng số hiện nay khoảng trên 350.000 người, lớn nhất châu Âu và phần lớn đã vào quốc tịch Pháp, gồm nhiều thành phần nhưng chủ yếu là người lao động, viên chức, buôn bán nhỏ và học sinh sinh viên. Cộng đồng người Việt Nam tại Pháp ngày càng tăng thêm về số lượng và đa dạng hơn về thành phần do ngày càng có nhiều học sinh, sinh viên, nghiên cứu sinh sang học tập (khoảng 7.000 người), một số không nhỏ từ các nước Đông Âu sang. Cộng đồng người Việt Nam tại Pháp có truyền thống lâu đời và gắn bó với đất nước. Phong trào Việt kiều yêu nước tại Pháp được hình thành từ rất sớm, được Chủ tịch Hồ Chí Minh giác ngộ từ năm 1919.

Hội đoàn lớn nhất của người Việt ở Pháp là Hội người Việt Nam tại Pháp. Đây là hội đoàn có bề dày truyền thống, đã có nhiều đóng góp trong sự nghiệp đấu tranh giành độc lập dân tộc, thống nhất Tổ quốc trước đây và xây dựng đất nước ngày nay. Hiện Hội có 3 chi hội (Lyon, Marseille, Bordeaux) và 2 hội cơ sở (Công nhân, Thương gia). Hội Phật tử Việt Nam tại Pháp cũng là một hội đoàn lớn với nơi sinh hoạt tâm linh là chùa Trúc Lâm Paris và Trúc Lâm Marseille. 

Tri thức là thế mạnh của cộng đồng người Việt tại Pháp. Hiện có khoảng 40.000 Việt kiều có trình độ đại học hoặc trên đại học thuộc nhiều ngành nghề, lĩnh vực khác nhau, chiếm 12% trong cộng đồng người Việt Nam tại Pháp. Phần lớn trí thức Việt kiều là những người đã sang Pháp thời gian trước và sau năm 1954 và con cái họ sinh trưởng tại Pháp. Một số có trình độ chuyên môn cao, là chuyên gia giỏi, có kinh nghiệm làm việc tại các trường đại học, Trung tâm nghiên cứu khoa học quốc gia Pháp (CNRS), các viện nghiên cứu, các cơ quan hành chính, kỹ thuật.

Chuyến tham dự Hội nghị cấp cao Pháp ngữ lần thứ 19 và thăm chính thức Cộng hòa Pháp của Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Tô Lâm cùng Đoàn đại biểu cấp cao Việt Nam truyền tải mạnh mẽ thông điệp về một Việt Nam độc lập, tự chủ, chủ trương đa phương hóa, đa dạng hóa quan hệ đối ngoại, hội nhập quốc tế toàn diện và sâu rộng, coi trọng củng cố và làm sâu sắc hơn quan hệ với các nước lớn, các nước đối tác quan trọng và bạn bè truyền thống, trong đó có Pháp và khu vực châu Âu, Liên minh châu Âu (EU), đồng thời khẳng định sự coi trọng và cam kết của Việt Nam đối với chủ nghĩa đa phương và hợp tác quốc tế.

Đồng thời, chuyến thăm còn thể hiện sự coi trọng của Lãnh đạo Đảng và Nhà nước ta đối với Pháp, một trong những nước có vị thế, vai trò quan trọng hàng đầu tại châu Âu và trên thế giới, cũng như đối với sự phát triển của quan hệ Đối tác chiến lược Việt Nam-Pháp.

Trong chuyến thăm chính thức Cộng hòa Pháp lần này, Lãnh đạo hai bên cũng sẽ trao đổi các biện pháp đưa quan hệ đối tác chiến lược lên một tầm cao mới, ngày càng đi vào chiều sâu, thiết thực, tương xứng với tiềm năng và vị thế của cả hai nước ở khu vực và trên thế giới; tăng cường hợp tác thương mại đầu tư; thúc đẩy các lĩnh vực hợp tác truyền thống như văn hoá, giáo dục, khoa học công nghệ, hợp tác giữa các địa phương; mở rộng hợp tác trong những lĩnh vực mới, giàu tiềm năng như hàng không vũ trụ, năng lượng tái tạo, công nghệ cao, kinh tế số…