(ĐCSVN)- Ra đời từ năm 1999, Nghị định 174/1999/NĐ-CP của Chính phủ về quản lý hoạt động kinh doanh vàng đã có những đóng góp quan trọng trong việc tạo môi trường pháp lý cho hoạt động kinh doanh vàng của các doanh nghiệp cũng như hoạt động quản lý của Nhà nước. Tuy nhiên, theo Ngân hàng Nhà nước (NHNN), cùng với sự phát triển của nền kinh tế, Nghị định quản lý này đã bộc lộ nhiều hạn chế, tác động tiêu cực đến thị trường vàng, ngoại tệ. Vì vậy vừa qua NHNN đã trình Chính phủ dự thảo nghị định về quản lý hoạt động kinh doanh vàng.
Thị trường vàng còn quá nhiều bất cập
Theo thống kê của Ngân hàng Nhà nước, hiện tại trên cả nước có khoảng 12.000 doanh nghiệp kinh doanh vàng, chủ yếu tập trung ở các thành phố lớn, đặc biệt là Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh. Bên cạnh các doanh nghiệp thực hiện nghiêm túc quy định của pháp luật, thời gian qua một số doanh nghiệp lợi dụng chức năng kinh doanh vàng trong giấy phép để môi giới, tổ chức các sàn giao dịch vàng nhỏ làm chân rết cho các sàn vàng lớn, liên kết với nhau làm giá, đầu cơ trên thị trường, hoạt động mua bán ngoại tệ trái phép, tung tin thất thiệt ảnh hưởng tâm lý của người dân về giá vàng và ngoại tệ để đầu cơ trục lợi.
Đáng chú ý, hoạt động buôn lậu vàng qua biên giới diễn ra tương đối phổ biến. Lợi dụng việc chưa có quy định cụ thể giữa vàng nguyên liệu và vàng trang sức, tình trạng xuất khẩu vàng nguyên liệu trá hình dưới dạng vàng trang sức trong những năm vừa qua cũng khá phổ biến, có năm lên đến hàng chục tấn. Trên thị trường còn tồn tại một số doanh nghiệp sản xuất vàng trang sức mỹ nghệ không đảm bảo chất lượng, giả mẫu mã của các đơn vị có uy tín làm ảnh hưởng đến quyền lợi của người tiêu dùng và uy tín của những doanh nghiệp làm ăn chân chính.
Ngoài ra, về hoạt động sản xuất vàng miếng, hiện có 8 tổ chức tín dụng (TCTD) và doanh nghiệp kinh doanh vàng được NHNN cấp phép sản xuất vàng miếng. Tuy nhiên, vàng miếng của Công ty trách nhiệm hữu hạn một thành viên Vàng bạc Đá quý Sài Gòn (SJC) chiếm trên 90% thị phần vàng miếng cả nước. Vàng SJC được sử dụng trong các giao dịch vàng để thanh toán cũng như trong hoạt động huy động và cho vay vàng của các TCTD trước đây.
Trong giai đoạn 2008-2009, vấn đề nổi cộm nhất là hoạt động của các sàn giao dịch vàng. Tính đến cuối năm 2009, cả nước có 8 sàn giao dịch vàng của các TCTD. Hoạt động của các sàn giao dịch vàng không những gây rủi ro lớn cho các sàn vàng, nhà đầu tư mà còn có nhiều tác động tiêu cực tới nền kinh tế và xã hội. Thực hiện chỉ đạo của Chính phủ, trong năm 2010, NHNN đã triển khai một loạt các biện pháp nhằm chấm dứt hoạt động kinh doanh sàn giao dịch vàng trong nước và kinh doanh vàng trên tài khoản ở nước ngoài. Đến ngày 30/03/2010, tất cả 8 sàn giao dịch vàng thuộc TCTD đã thực hiện đóng, tất toán tài khoản của khách hàng và không gây biến động trên thị trường vàng. Ngày 31/7/2010, toàn bộ 18 TCTD và doanh nghiệp có trạng thái kinh doanh vàng trên tài khoản ở nước ngoài đã hoàn thành việc tất toán tài khoản.
Các biến động trên thị trường vàng trong thời gian qua chủ yếu do một số nguyên nhân như, trong những năm gần đây, giá vàng thế giới liên tục biến động theo chiều hướng tăng cao đã làm tăng tình trạng đầu cơ, tích trữ vàng của người dân và doanh nghiệp; Tình hình kinh tế vĩ mô chưa ổn định, lạm phát cao đã làm cho niềm tin của người dân vào giá trị đồng Việt Nam giảm sút, tâm lý mua, nắm giữ vàng gia tăng; Việc vàng miếng SJC chiếm thị phần lớn (trên 90%) cũng tạo lợi thế độc quyền tự nhiên, dẫn đến mỗi khi giá vàng biến động, tình trạng khan hiếm vàng SJC làm cho thị trường biến động mạnh hơn; Do sự thiếu thống nhất trong các quy định về chức năng quản lý Nhà nước đối với hoạt động kinh doanh vàng; Do những bất cập trong quy định tại Nghị định 174/1999/NĐ-CP ngày 9/12/1999 của Chính phủ về quản lý hoạt động kinh doanh vàng. Nghị định 174 được ban hành từ năm 1999 trong bối cảnh thị trường vàng tương đối ổn định, do đó, về cơ bản, các quy định của Nghị định 174 khá thông thoáng. Tuy nhiên với tình hiện nay nghị định này đã bộc lộ nhiều hạn chế, bất cập tác động tiêu cực đến thị trường vàng, ngoại tệ, làm giảm hiệu lực quản lý nhà nước đối với hoạt động kinh doanh vàng; Do những bất cập trong quy định về huy động và cho vay vốn bằng vàng. Trước đây, hoạt động huy động và cho vay vốn bằng vàng của TCTD được thực hiện theo Quyết định 432/2000/QĐ-NHNN1 của NHNN. Trong thời gian đầu, hoạt động này đã có tác dụng huy động số vàng tích trữ trong dân để phục vụ phát triển kinh tế và làm nguyên liệu để chế tác hàng trang sức, mỹ nghệ kinh doanh và xuất khẩu. Tuy nhiên, trong những năm gần đây, khi thị trường vàng quốc tế và trong nước có những biến động mạnh, các TCTD đã thực hiện cho vay vàng đối với cá nhân, mua bán vàng miếng quy mô lớn trên thị trường làm gia tăng đầu cơ, thị trường ngầm về vàng diễn biến phức tạp, tăng nhập lậu vàng, ảnh hưởng tiêu cực đến thị trường tiền tệ, ngoại hối và tỷ giá. Trước các tác động tiêu cực của hoạt động này, trong năm 2010 và năm 2011, NHNN đã ban hành các thông tư nhằm hạn chế, tiếp đó là chấm dứt hoạt động huy động và cho vay vốn bằng vàng của TCTD.
Các biện pháp cụ thể tăng cường quản lý hoạt động kinh doanh
Theo NHNN, để khắc phục các bất cập trong quản lý hoạt động kinh doanh vàng, việc ban hành Nghị định mới về quản lý hoạt động kinh doanh vàng là cần thiết, không chỉ đáp ứng yêu cầu khách quan của nền kinh tế, mà còn thể chế hoá đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước, đáp ứng nhu cầu hội nhập và tạo cơ sở pháp lý để tiếp tục hoàn thiện cơ chế quản lý đối với hoạt động kinh doanh vàng.
Thứ nhất, NHNN quản lý chặt chẽ hoạt động sản xuất vàng miếng. Do hoạt động sản xuất vàng miếng có tác động rất lớn tới nguồn cung vàng miếng trong nước, nên để bình ổn thị trường vàng, hoạt động sản xuất vàng miếng cần được quản lý, kiểm soát chặt chẽ. Do vậy, khác so với trước đây NHNN cho phép 8 TCTD và doanh nghiệp kinh doanh vàng đã được NHNN cấp phép sản xuất vàng miếng, Dự thảo Nghị định quy định các điều kiện chặt chẽ đối với doanh nghiệp được phép sản xuất vàng miếng.
Thứ hai, thu hẹp đối tượng được phép kinh doanh mua bán vàng miếng, không khuyến khích hoạt động mua bán vàng miếng. Khắc phục bất cập trong quản lý hoạt động kinh doanh mua bán vàng miếng hiện nay (hoạt động mua bán vàng miếng được thực hiện khá tự do tại hầu hết 12.000 doanh nghiệp kinh doanh vàng, gây khó khăn cho công tác quản lý và tăng nguy cơ „vàng hóa”), Dự thảo Nghị định bổ sung quy định coi hoạt động kinh doanh mua bán vàng miếng là hoạt động kinh doanh có điều kiện, có cấp giấy chứng nhận đủ điều kiện kinh doanh. Đồng thời dự thảo Nghị định cũng bổ sung quy định về điều kiện chặt chẽ đối với hoạt động kinh doanh mua bán vàng miếng. Như vậy, với các điều kiện chặt chẽ, theo NHNN dự kiến số lượng doanh nghiệp được phép kinh doanh mua bán vàng miếng sẽ thu hẹp đáng kể từ trên 10 ngàn doanh nghiệp như hiện nay xuống chỉ còn một số doanh nghiệp, tổ chức tín dụng có khả năng tài chính, kinh nghiệm, uy tín trong lĩnh vực kinh doanh vàng được phép tiếp tục thực hiện mua bán vàng miếng.
Thứ ba, NHNN quản lý chặt chẽ hoạt động xuất, nhập khẩu vàng nguyên liệu. NHNN là cơ quan tổ chức và/hoặc cấp phép hoạt động xuất nhập khẩu vàng nguyên liệu. Theo quy định này, NHNN sẽ tổ chức xuất nhập khẩu hoặc cấp phép cho doanh nghiệp, TCTD xuất nhập khẩu vàng nguyên liệu. NHNN sẽ lựa chọn hình thức phù hợp với thực tế và mục tiêu quản lý theo từng giai đoạn. Quy định này cũng nhằm tạo điều kiện để NHNN quản lý, kiểm soát lượng vàng nguyên liệu xuất khẩu, nhập khẩu cũng như điều tiết cung-cầu trên thị trường, hạn chế tình trạng xuất nhập lậu vàng, đầu cơ, lũng đoạn thị trường.
Thứ tư, NHNN thực hiện quản lý chặt chẽ hơn hoạt động sản xuất, mua bán vàng trang sức, mỹ nghệ. Theo quy định tại dự thảo Nghị định, hoạt động sản xuất vàng trang sức, mỹ nghệ phải được NHNN cấp giấy chứng nhận đủ điều kiện kinh doanh. Việc quy định các doanh nghiệp sản xuất vàng trang sức, mỹ nghệ phải được NHNN cấp giấy chứng nhận đủ điều kiện kinh doanh là cơ sở để cấp phép nhập khẩu vàng nguyên liệu. Mặt khác, việc yêu cầu các doanh nghiệp phải đóng mã ký hiệu và hàm lượng vàng trên sản phẩm và công bố tiêu chuẩn áp dụng sẽ góp phần kiểm soát chất lượng và hạn chế tình trạng gian lận tuổi vàng.
Thứ năm, quản lý chặt chẽ các hoạt động kinh doanh vàng khác. Dự thảo Nghị định quy định các hoạt động kinh doanh vàng khác, ngoài hoạt động được quy định trong dự thảo Nghị định sẽ chỉ được phép thực hiện sau khi Thủ tướng Chính phủ cho phép và được NHNN cấp phép. Quy định nhằm tạo sơ sở pháp lý để xử lý các hành vi vi phạm của các tổ chức, cá nhân khi thực hiện các hoạt động kinh doanh này không có phép của NHNN (như hoạt động của sàn vàng bất hợp pháp, kinh doanh vàng tài khoản ở nước ngoài, kinh doanh các sản phẩm phái sinh về vàng...).
Thứ sáu, tạo cơ chế cho phép NHNN thực hiện các biện pháp can thiệp bình ổn thị trường vàng khi có diễn biến bất thường. Để tạo cơ sở pháp lý cho hoạt động can thiệp của NHNN nhằm bình ổn thị trường vàng khi có diễn biến bất thường, dự thảo Nghị định quy định cho phép NHNN thực hiện can thiệp bình ổn thị trường vàng thông qua các hoạt động: Cấp phép sản xuất vàng miếng; Tổ chức mua bán vàng miếng trên thị trường trong nước; Tổ chức xuất khẩu, nhập khẩu vàng nguyên liệu; Tổ chức huy động vàng.
Thứ bảy, Nhà nước thực hiện điều tiết thị trường vàng thông qua chính sách thuế. Dự thảo Nghị định quy định Bộ Tài chính chủ trì, phối hợp với Ngân hàng Nhà nước trình cơ quan có thẩm quyền ban hành hoặc ban hành theo thẩm quyền chính sách thuế xuất khẩu, nhập khẩu vàng, thuế trị giá gia tăng, thuế tiêu thụ đặc biệt và thuế thu nhập đối với hoạt động kinh doanh vàng phù hợp trong từng thời kỳ.
Đồng thời, dự thảo Nghị định cũng quy định trách nhiệm và phân công nhiệm vụ cho NHNN, các Bộ, ngành và UBND tỉnh, thành phố trong công tác phối hợp, quản lý nhà nước đối với hoạt động kinh doanh vàng, đặc biệt về việc quản lý chất lượng, xuất xứ và kiểm tra, thanh tra, kiểm soát thị trường vàng.
NHNN cho biết, cùng với các biện pháp chế tài nghiêm khắc đối với các hành vi vi phạm quy định pháp luật về ngoại hối, vàng vừa được Chính phủ ban hành tại Nghị định 95/2011/NĐ-CP, các biện pháp quản lý chặt chẽ thị trường vàng được Ngân hàng Nhà nước trình Chính phủ tại dự thảo Nghị định về quản lý hoạt động kinh doanh vàng sẽ tạo thành cơ chế đồng bộ, hiệu quả xử lý cơ bản các vấn đề bất cập của thị trường vàng.