Xây dựng môi trường kinh doanh minh bạch

Hội thảo lần này là một trong các hoạt động trọng tâm của Sáng kiến Liêm chính giữa doanh nghiệp và Chính phủ - GBII thuộc Đề án 12 được tài trợ thông qua Dự án vùng “Thúc đẩy môi trường kinh doanh công bằng ở ASEAN” do Chương trình Phát triển Liên hợp quốc (UNDP) triển khai với sự hỗ trợ tài chính từ Quỹ Thịnh vượng Vương quốc Anh. 

Những nghiên cứu được thảo luận tại hội thảo kịp thời giúp các doanh nghiệp, tổ chức kinh tế tuân thủ quy định của pháp luật về trách nhiệm thực hiện các biện pháp phòng ngừa, phát hiện và xử lý tham nhũng trong tổ chức và hoạt động của doanh nghiệp thông qua xây dựng bộ quy tắc ứng xử, cơ chế kiểm soát nội bộ.

Kết quả nghiên cứu thu được từ 239 doanh nghiệp tham gia cuộc khảo sát, 40 doanh nghiệp tham gia và các cuộc phỏng vấn sâu đã cho thấy một tỉ lệ lớn các doanh nghiệp còn hiểu chưa đúng hoặc chưa đầy đủ về khái niệm kiểm soát nội bộ và bộ quy tắc ứng xử. Cụ thể có nhiều doanh nghiệp cho rằng, kiểm soát nội bộ chỉ đơn thuần là trách nhiệm của kiểm soát viên nội bộ chứ không phải là vấn đề quản trị doanh nghiệp. Trong số đó, chỉ có 50% - 60% doanh nghiệp cho thấy họ hiểu rõ về kiểm soát nội bộ và bộ quy tắc ứng xử cũng như vai trò quan trọng đối với sự phát triển bền vững của doanh nghiệp.

Các vấn đề tuân thủ như: Trong mối quan hệ với cơ quan nhà nước, có hai vấn đề quan trọng cần xem xét bao gồm: Một tỉ lệ lớn các doanh nghiệp đã vi phạm một số các quy định; việc chi trả chi phí không chính thức cho các cán bộ nhà nước dường như là một thông lệ.

Để giải thích hay biện minh cho việc này, các doanh nghiệp đã đưa ra một số thách thức để đảm bảo việc tuân thủ các quy định pháp luật như gặp khó khăn trong việc áp dụng các quy định hoặc do các quy định pháp luật có sự chồng chéo, mâu thuẫn và thay đổi thường xuyên trong khi bản thân doanh nghiệp lại thiếu nhân lực chuyên trách để cập nhật, theo dõi sự thay đổi đó. Ngoài ra, trong mối quan hệ giữa doanh nghiệp với các đối tác kinh doanh, các biện pháp không chính thức và làm ăn dựa trên mối quan hệ thân quen được sử dụng khá rộng rãi và chiếm tỷ trọng khá lớn.

Mối quan hệ cá nhân, chi phí không chính thức được ngụy trang dưới nhiều hình thức khác nhau chiếm 25% - 30% trong trong các giao dịch kinh doanh. Một phần ba số doanh nghiệp được hỏi cho biết họ không bao giờ áp dụng phương thức đấu thầu mua sắm cạnh tranh. Các hoạt động bất thường trong mua sắm, bán hàng đều chiếm một tỉ lệ không nhỏ trong các doanh nghiệp tham gia khảo sát và điều này được cho rằng là nguy cơ tác động đáng kể tới tính liêm chính trong kinh doanh. Đối với hoạt động mua sắm, các thực tiễn chưa tốt như “đặt hàng không theo nhu cầu”, “đặt hàng không đúng chất lượng”, “hồ sơ báo giá bị can thiệp làm mất tính khách quan” chiếm khoảng 10%. Tương tự, trong hoạt động bán hàng, 11% - 16% doanh nghiệp tham gia khảo sát đã nhận ra các bất thường này một cách rõ ràng như “lập hóa đơn sai”, “bán hàng không theo đúng chính sách của doanh nghiệp”, “giao hàng không đúng như cam kết trong hợp đồng”. Đáng báo động hơn là các bất thường trong quản lý nhân sự có khoảng 27% - 38% người trả lời cho biết họ có biết các hoạt động như “thực hiện không đầy đủ các khoản phải nộp cho người lao động”, “chưa tuân thủ pháp luật về lao động trong ký kết và thực hiện hợp đồng” và “tuyển dụng dựa phần lớn vào quen biết, quan hệ nhiều hơn là năng lực”.

Kết quả nghiên cứu phần nào đã phản ánh rõ những mặt hạn chế, thậm chí không hiệu quả trong công tác quản lý nói chung. Ngoài ra, tại các công ty có quy mô lớn, vai trò của ban kiểm soát hoạt động còn khá hình thức, chưa thể hiện rõ chức năng nhiệm vụ yêu cầu cao về tính độc lập mà thực tế lại phụ thuộc rất lớn và hội đồng quản trị và ban điều hành vì cho rằng, ban kiểm soát vẫn là cấp dưới. Các báo cáo vi phạm trong quản trị doanh nghiệp vừa qua đã phần nào khẳng định hầu hết các vụ việc liên quan gần đây xảy ra là hậu quả của năng lực kiểm soát nội bộ và sự tuân thủ bộ quy tắc ứng xử còn yếu kém, thiếu minh bạch.

Phát biểu tại Hội thảo, TS. Vũ Tiến Lộc - Chủ tịch VCCI nhấn mạnh: “Khi các hệ thống kiểm soát và tuân thủ của doanh nghiệp không được áp dụng hoặc không thực hiện đúng chức năng thì các hành vi xấu dễ có cơ hội nảy sinh trong các công ty và vượt ra ngoài biên giới thông qua các chuỗi cung ứng, đầu tư và thương mại toàn cầu. Sự lãnh đạo đúng đắn, các hệ thống tuân thủ kiểm soát rủi ro tham nhũng và việc quản trị, giám sát bằng quy định rõ ràng là những yếu tố quan trọng xây dựng liêm chính doanh nghiệp".

Cũng tại buổi Hội thảo, bà Caitlin Wiesen - Quyền Trưởng Đại diện thường trú UNDP tại Việt Nam đã nhấn mạnh tầm quan trọng của bộ quy tắc ứng xử và cơ chế kiểm soát nội bộ trong việc thúc đẩy liêm chính trong kinh doanh./.