Cũng phải sau mấy lần hẹn, chúng tôi mới gặp được Thiếu tá, Bác sỹ Lê Anh Đức, Quân y Đồn Biên phòng Tri Lễ, Bộ đội Biên phòng (BĐBP) Nghệ An bởi anh luôn bận bịu với những công việc mà anh gọi là “việc không tên”. Bác sỹ Lê Anh Đức và các đồng đội cùng đội ngũ y bác sỹ của Trạm xá xã Tri Lễ vừa hoàn thành chuyến công tác tại bản Mường Lống, xã Tri Lễ trở về. Đợt này, anh cùng các đồng đội, đồng nghiệp tiến hành tuyên truyền cho đồng bào về tác hại của cây lá ngón và vận động bà con tiến hành chiến dịch phá nhổ loại cây “thần chết”.
Bác sỹ Lê Anh Đức, chia sẻ: “Chúng tôi còn lồng ghép nội dung hướng dẫn y tế bản, cán bộ quân y tăng cường tại Trạm xá bản Mường Lống phương pháp cấp cứu người bị ngộ độc lá ngón. Bởi ở các bản xa trung tâm, đường giao thông đi lại hết sức khó khăn, nếu người bị nhiễm độc lá ngón được cấp cứu kịp thời tại chỗ là hiệu quả nhất”.
 |
|
Bác sỹ Lê Anh Đức cùng các đồng nghiệp khẩn trương cấp cứu nạn nhân tự tử bằng lá ngón.
|
Tri Lễ là xã biên giới (huyện Quế Phong, tỉnh Nghệ An) có diện tích tự nhiên rộng 20.290,18 ha, với 18,530 km đường biên giới tiếp giáp với cụm bản Phăn Thoong, huyện Mường Quắn, tỉnh Hủa Phăn, nước Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Lào. Xã có 16 bản, với 2.086 hộ gia đình/10.366 nhân khẩu, gồm có 4 dân tộc sinh sống: Thái, Khơ Mú, Mông và Kinh. Nơi đây, điều kiện thời tiết, khí hậu rất khắc nghiệt, có những bản nằm ở xa trung tâm xã đến 35 km, đi lại khó khăn; nhiều bản chưa có điện lưới quốc gia, trình độ dân trí chưa đồng đều... Bên cạnh đó, vẫn tồn tại một số hủ tục lạc hậu, phụ nữ (đặc biệt là dân tộc Mông) thường sống khép kín ít giao lưu với cộng đồng ngoài bản (làng), tính mặc cảm, tự ti cao; mỗi khi mâu thuẫn trong gia đình, dòng họ nảy sinh suy nghĩ tiêu cực.... tìm đến cái chết bằng lá ngón để minh oan cho bản thân. Họ quan niệm rằng, chết vì giận người thân là cách tốt nhất để trừng phạt người còn sống, để cho người sống luôn phải nhớ thương, đau khổ, phải thui thủi lên rẫy, phải sống một mình…
Cây lá ngón có tên khoa học là: Gelsemium elegans Benth, thuộc họ Mã tiền (Loganiaceae) mọc nhiều nơi ở vùng đồi núi. Cây có hoa vàng rất đẹp nhưng lại có độc tính mạnh, dễ gây ngộ độc chết người. Khi ngộ độc người bị nôn mửa, hôn mê, giãn đồng tử, ngạt hô hấp, các cơ bị mềm nhũn, đau bụng dữ dội, chảy máu dạ dày, ruột… nếu chậm được cứu chữa, đa số bị tử vong.
Quá trình công tác tại địa bàn, Bác sỹ Lê Anh Đức đã chứng kiến một số bệnh nhân tử vong do ăn lá ngón để tự tử, có người tuổi đời còn rất trẻ (trung bình từ 18 đến 25 tuổi) chỉ vì hiểu biết còn hạn chế khi gặp bức xúc trong cuộc sống như: Bị gia đình phản đối mối quan hệ tình cảm nam nữ, vợ chồng, cha con, anh em có mâu thuẫn, cãi vã nhau… đều tìm nắm lá ngón để quyên sinh. Chính vì điều đó làm anh trăn trở, day dứt, là động lực thôi thúc bản thân phải tìm ra phương cách để cứu các bệnh nhân ngộ độc lá ngón. Qua những kiến thức thu nhận được từ trên ghế nhà trường, cùng quá trình tìm tòi học hỏi và nghiên cứu, Bác sỹ Lê Anh Đức đã tìm ra được bài thuốc cấp cứu, điều trị cho bệnh nhân nhiễm độc lá ngón. Điều đáng nói là bài thuốc này dễ tìm kiếm vì đều có sẵn trong tự nhiên và cũng dễ thực hiện.
 |
|
Thiếu tá Bác sỹ Lê Anh Đức (ngoài cùng bên phải) hướng dẫn y tế thôn bản và các đồng nghiệp bài thuốc cấp cứu nạn nhân ngộ độc lá ngón.
|
Trao đổi về công thức của bài thuốc mà chính anh tìm tòi, nghiên cứu ra, Bác sỹ Lê Anh Đức không ngần ngại “bật mí” luôn: Khi có bệnh nhân bị nhiễm độc bởi lá ngón, trước tiên, dùng nước thân cây chuối kết hợp với lá rau má giã nhỏ trộn đều, vắt lấy nước. Sau đó, tìm 2 đến 3 con nhái bén còn sống rửa sạch thả vào nước hỗn hợp nói trên từ 3 đến 5 phút rồi vớt bỏ nhái ra (việc cho nhái bén còn sống vào nước chỉ với mục đích tạo chất tanh cho bệnh nhân dễ nôn). Tiếp đến, cho bệnh nhân uống mỗi lần khoảng 400 - 500ml, tiếp đó, y, bác sỹ dùng tay đưa vào miệng bệnh nhân kích thích gây nôn. Cứ như vậy, tiếp tục cho uống nước hỗn hợp trên và gây nôn cho nạn nhân thải hết thức ăn trong dạ dày. Lúc này cho bệnh nhân uống khoảng 300 ml nước thân cây chuối kết hợp với lá rau má giã nhỏ trộn đều, lần này không gây nôn. Nếu gặp trường hợp bệnh nhân nhiễm độc nặng không tự uống được thì đặt sond dạ dày dùng 3 đến 5 lít nước hỗn hợp để rửa dạ dày... Cùng với đó, kết hợp dùng thuốc kháng histamin, trợ tim, trợ sức, truyền dịch... Sau khoảng 2 - 3 giờ tích cực cấp cứu, hồi sức, bệnh nhân sẽ qua cơn nguy kịch, dần hồi phục, hết tím tái, đỡ khó thở, nói chuyện, đi lại được...
Trung tá, Bác sỹ Trần Nam Thắng, Chủ nhiệm quân y BĐBP Nghệ An nhận xét: “Bài thuốc của Bác sỹ Lê Anh Đức vừa dân gian, nhưng cũng có tính khoa học, nguyên liệu dễ thấy, dễ tìm ở trong tự nhiên. Chúng tôi cũng đã hướng dẫn cán bộ quân y các đơn vị ứng dụng nhân rộng bài thuốc này một cách rộng rãi. Bên cạnh đó, nhân rộng cho y tế thôn bản, cho người dân giúp cứu sống cho các nạn nhân bị ngộ độc bởi lá ngón”.
Với bài thuốc trên, từ năm 2016 đến nay, Bác sỹ Lê Anh Đức cùng đồng nghiệp đã trực tiếp cấp cứu thành công được 23 bệnh nhân bị ngộ độc lá ngón. Phương pháp cấp cứu, điều trị bệnh nhân ngộ độc lá ngón không chỉ thực hiện tại địa bàn xã Tri Lễ, huyện Quế Phong mà thông qua trao đổi, chia sẻ kinh nghiệm của bác sỹ Lê Anh Đức, nhiều đồng nghiệp quân y các đồn Biên phòng tuyến núi tỉnh Nghệ An cũng đã áp dụng cấp cứu thành công cho 03 trường hợp bị ngộ độc lá ngón khác... Ngoài ra, anh đã hướng dẫn qua điện thoại cho người nhà phương pháp cấp cứu ban đầu thành công đối với một số trường hợp bệnh nhân ở xa không kịp đưa đến cơ sở y tế.
Quá trình cấp cứu bệnh nhân bị ngộ độc lá ngón có lẽ vất vả, căng thẳng nhất là vào thời điểm ban đêm. Trong đêm tối, dưới ánh đèn loang loáng, người đi lấy thân cây chuối, người vặt rau má, người giã lấy nước... tất cả đều phải rất khẩn trương, nhưng cũng phải cẩn trọng, chính xác, chạy đua với “tử thần” để cứu sống được bệnh nhân. Bác sỹ Lê Anh Đức “tiết lộ”: Chỉ sử dụng hỗn hợp nước thân cây chuối và rau má mà tuyệt đối không sử dụng nước lạnh, nước sôi và nước tinh khiết… vì bệnh nhân sẽ tử vong ngay.
 |
| Thiếu tá Bác sỹ Lê Anh Đức (ngoài cùng bên trái) cùng cán bộ Đồn Biên phòng Tri Lễ tuyên truyền đồng bào nâng cao nhận thức, bài trừ lá ngón khỏi cộng đồng. |
Là một trong số các bệnh nhân được Bác sỹ Lê Anh Đức cứu sống, chị Lương Thị Nhân, bản Na Hốc, xã Nậm Nhóong, huyện Quế Phong, nhớ lại: Hôm đó, chồng mình say rượu, sinh ra mâu thuẫn cãi vã, chồng đuổi mình ra khỏi nhà, bản thân cảm thấy buồn tủi không muốn sống nữa nên đã ăn lá ngón tự tử. May mắn cho mình và gia đình đã được Bác sỹ Đức kịp thời cứu sống. Sau lần đó, mình thấy rất hối hận, thường xuyên khuyên bảo con mình, những người trong gia đình và người thân đừng bao giờ dại dột sử dụng lá ngón để tự tử.
Đưa chúng tôi xem cuốn sổ đã sờn hết bìa, ghi chi tiết từng trường hợp nạn nhân được cứu sống khỏi lưỡi hái “tử thần”, Bác sỹ Lê Anh Đức, bộc bạch, là người lính Biên phòng, chúng tôi luôn xác định “Đồn là nhà, biên giới là quê hương, đồng bào các dân tộc là anh em ruột thịt” nên việc cấp cứu bệnh nhân bị ngộ độc lá ngón vừa là trách nhiệm, vừa là tình cảm gắn bó máu thịt với đồng bào. Hơn nữa, đối với người bác sỹ cấp cứu được bệnh nhân thoát khỏi bàn tay “tử thần” để họ trở về với gia đình, với cộng đồng thực sự không còn niềm vui, hạnh phúc nào bằng.
Để bài trừ lá ngón khỏi đời sống cộng đồng, thời gian qua, Đồn Biên phòng Tri Lễ phối hợp cùng cấp ủy chính quyền địa phương, lực lượng quân y, y tế thôn, bản, người có uy tín tích cực tuyên truyền vận động, hướng dẫn để đồng bào từng bước nâng cao nhận thức, xóa bỏ hủ tục, không dùng lá ngón để tự tử; đẩy mạnh việc xóa nhổ, loại trừ cây lá ngón khỏi bản, làng, khu dân cư. Với phương thức “mưa dầm thấm lâu”, nhờ các biện pháp tuyên truyền tích cực nên 2 năm nay trên địa bàn không có trường hợp nào ăn lá ngón tự tử nữa - ông Xồng Bá Cha, Phó Chủ tịch UBND xã Tri Lễ, huyện Quế Phong cho biết.
Thượng tá Hồ Thanh Quang, Bí thư Đảng ủy, Chính trị viên Đồn Biên phòng Tri Lễ nhận xét: Quá trình công tác, Bác sỹ Lê Anh Đức không ngừng học tập, rèn luyện, trau dồi năng lực chuyên môn, được đồng nghiệp tin tưởng, người dân quý mến. Bác sỹ Lê Anh Đức còn là một đảng viên gương mẫu, trách nhiệm trong công tác. Với sự nỗ lực phấn đấu không ngừng nghỉ vì sức khỏe đồng bào từ năm 2016 đến nay Thiếu tá Lê Anh Đức đã được các cấp, ngành khen thưởng, tiêu biểu là: Năm 2016 được Trung ương Hội châm cứu Việt Nam tặng Bằng khen; Năm 2018, 2020 là Chiến sĩ thi đua cấp cơ sở; Năm 2019, 2020 được Bộ Tư lệnh BĐBP tặng Bằng khen; Năm 2022 được Bộ Quốc phòng tặng Bằng khen... Việc nghiên cứu tìm ra bài thuốc và cấp cứu cho các bệnh nhân bị ngộ độc bởi lá ngón của Bác sỹ Đức có ý nghĩa nhân văn sâu sắc, làm sáng đẹp thêm hình ảnh người “Thầy thuốc quân hàm xanh”, tô thắm thêm phẩm chất cao đẹp của “Bộ đội Cụ Hồ” trong thời kỳ mới./.