Chiến thắng nhọc nhằn và tiền lệ nguy hiểm

(ĐCSVN) - Sau hơn 5 tháng "nhanh chóng" triển khai thực hiện Nghị quyết 1973 của Liên hợp quốc thiết lập vùng cấm bay ở  Libya, chiến dịch quân sự của NATO đã giúp lực lượng nổi dậy giành được "chiến thắng nhọc nhằn" trước lực lượng trung thành với chính phủ của ông Muammar Gaddafi . Tuy nhiên, hệ luỵ của chiến thắng này lại mở ra tiền lệ nguy hiểm trong giải quyết xung đột tại các điểm nóng trên thế giới. 

Phi đoàn máy bay F-16 của NATO cất cánh oanh kích Tripoli (Ảnh IT)

Trước những diễn biến trên, trong một động thái mang tính chất “nhượng bộ từ phía chính quyền Gaddafi, ngày 4/4, người phát ngôn chính phủ Libya Mussa Ibrahim cho biết: Libya sẵn sàng thương lượng về các vấn đề cải cách liên quan đến tổ chức bầu cử, trưng cầu ý dân và cải cách hệ thống chính trị. Tuy nhiên, chính phủ Libya vẫn bác bỏ khả năng đề cập tới sự ra đi của nhà lãnh đạo Muammar Gaddafi. Ông Ibrahim tuyên bố: Tripoli sẵn sàng đàm phán với phương Tây, song khẳng định phương Tây không có quyền quyết định người dân Libya phải làm gì.

Đại tá Gaddafi đã từng có động thái nhượng bộ quân nổi dậy (Ảnh IT)

Với mong muốn sớm tìm được chiến thắng trong cuộc chiến tại Libya, ngày 5/4, Chỉ huy phe đối lập tại Libya, Tướng Abdul Fattah Younis đã lên tiếng chỉ trích NATO vì đã đưa ra phản ứng chậm, khiến cho quân đội của Chính phủ giành được thêm quyền kiểm soát tại các khu vực do lực lượng nổi dậy chiếm đóng. Kênh truyền hình Al Jazeera trích lời chỉ huy phe đối lập ở Libya, Tướng Abdul Fattah Younis khẳng định rằng: Nếu giới lãnh đạo quân sự NATO không tăng cường nỗ lực nhằm chống lại chính quyền Gaddafi thì Hội đồng dân tộc chuyển tiếp do lực lượng nổi dậy tại Libya thành lập sẽ lên tiếng yêu cầu Liên hợp quốc chấm dứt chiến dịch quân sự tại Libya.

Đáp lại sự mong mỏi từ phía quân nổi dậy Libya cũng như trấn an dư luận quốc tế trước những tin đồn về nguy cơ rạn nứt từ phía các nước thành viên xung quanh chiến dịch quân sự tại Libya, ngày 14/4, Tổng thư ký NATO Anders Fogh Rasmussen tuyên bố: Liên minh quân sự này và các nước đồng minh sẽ không chấm dứt chiến dịch quân sự tại Libya cho đến khi đạt được 3 mục tiêu: Một là, chấm dứt tất cả các vụ tấn công cũng như các nguy cơ tấn công nhằm chống lại dân thường và các khu vực do công dân kiểm soát; Hai là, chính phủ Libya cần phải rút toàn bộ lực lượng quân đội, bao gồm các xạ thủ, lính đánh thuê, lính dù từ các khu vực có dân cư mà họ đã tiến vào, chiếm đóng hay bao vây. Hoạt động này cần được giám sát và kiếm chứng trên thực tế từ quan sát viên quốc tế; Ba là, tất cả mọi công dân Libya có đầy đủ quyền tiếp cận ngay lập tức, đầy đủ và không bị cản trở đối với các khoản viện trợ nhân đạo. Đưa ra phản ứng trước những thông tin cho rằng đã xuất hiện những rạn nứt trong nội bộ NATO về phạm vi của chiến dịch tại Libya, ông Rasmussen nói: “34 quốc gia đã tham gia vào chiến dịch này. Điều đó thể hiện những cam kết nhất quán và mạnh mẽ của chúng tôi nhằm thực hiện sứ mệnh do Liên hợp quốc ủy quyền và bảo vệ người dân Libya”. 

Sau tuyên bố trên của NATO, một loạt nước đồng minh đã đẩy mạnh các nỗ lực viện trợ cho lực lượng chống chính phủ ở Libya với việc Anh, Pháp, Italia và Đức đã cử các cố vấn quân sự đến Libya. Ngày 20/4, Mỹ - một nước đóng vai trò tích cực trong chiến dịch quân sự tại Libya cũng tuyên bố kế hoạch cung cấp cho lực lượng chống chính phủ ở Libya 25 triệu USD. Đây là khoản viện trợ trực tiếp đầu tiên của Mỹ dành cho lực lượng này, với lý do "giúp đỡ dân thường ở những khu vực do lực lượng chống chính phủ nắm giữ, bị đe dọa bởi lực lượng của nhà lãnh đạo Muammar Gaddafi". Chưa dừng lại ở đó, ngày 5/5, Nhóm tiếp xúc quốc tế về tình hình Libya họp tại Rome (Italia) đã nhất trí về kế hoạch thiết lập một quỹ đặc biệt dưới tên gọi “Cơ chế tài chính tạm thời” nhằm trợ giúp lực lượng đối lập tại Libya. Tại cuộc họp này, Ngọai trưởng Italia Franco Frattini đã bác bỏ những đồn đoán cho rằng, Liên minh quân sự NATO đang lâm vào bế tắc sau 7 tuần thực hiện chiến dịch "Người bảo vệ thống nhất" khi nhấn mạnh: “Các cuộc không kích của NATO đã mang lại nhiều kết quả, phá hủy 40% kho vũ khí đạn dược thuộc quyền sở hữu của các lực lượng trung thành với ông Gaddafi”.

Tiếp tục bác bỏ những thiện chí đối thoại từ phía chính phủ Libya, ngày 24/5, NATO thực hiện một vụ không kích với quy mô lớn nhất kể từ khi tiếp quản quyền chỉ huy chiến dịch tại quốc gia Bắc Phi này. Vụ ném bom của NATO nhằm vào khu vực gần dinh thự Bab al-Aziziya của nhà lãnh đạo Muammar Gaddafi tại thủ đô Tripoli của Libya vào sáng sớm 24/5 đã khiến ít nhất 19 người thiệt mạng và 150 người khác bị thương. Trong một bản tuyên bố ngày 24/5, NATO khẳng định, mục tiêu của các cuộc không kích trên là nhằm vào các căn cứ quân sự và các thiết bị vũ khí vốn được lực lượng trung thành với nhà lãnh đạo Gaddafi sử dụng. Để tăng cường sức mạnh quân sự của NATO cũng như hậu thuẫn cho phe nổi dậy, cùng ngày, Pháp lần đầu tiên tuyên bố đã điều động 12 chiếc máy bay trực thăng lớp Tigre và Gazelle từ tàu sân bay BPC Tonnerre đến tham chiến tại quốc gia Bắc Phi này. Sau đó, ngày 1/6, Tổng thư ký NATO Andres Fogh Rasmussen tuyên bố rằng, liên minh quân sự này sẽ tiếp tục chiến dịch quân sự tại Libya ít nhất cho đến tháng 9/2011 (tức là kéo dài hơn so với thời gian dự định ban đầu 3 tháng).

Quyết định trên của NATO đã vấp phải sự phản đối của nhiều quốc gia trên thế giới, trong đó có Nga – một nước vốn được biết đến với vai trò luôn theo đuổi một cách tiếp cận “phi quân sự” đối với vấn đề Libya. Theo quan điểm của Moscow, ngoài việc triển khai một lực lượng không tương xứng cho cuộc chiến tại Libya, vượt xa giới hạn ủy quyền của Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc, NATO đang muốn vươn tới một mục tiêu xa hơn cả “trách nhiệm bảo vệ” khi muốn thực hiện tham vọng “thâu tóm” một khu vực giàu tàu nguyên trên thế giới. Bất chấp việc Moscow tuyên bố sẵn sàng đóng vai trò trung gian hòa giải tại Libya thông qua việc cử đại diện tới Tripoli, NATO tuyên bố vẫn sẽ tiếp tục theo đuổi chiến dịch quân sự tại quốc gia Bắc Phi này. Dưới sự hậu thuẫn tích cực của NATO, phe đối lập càng trở nên “sung sức” trong cuộc chiến chống lại lực lượng thân chính phủ và tiếp tục bác bỏ những thỏa hiệp của chính quyền Gaddafi về bầu cử tự do và đưa ra một bản dự thảo hiến pháp mới.

Với sự hậu thuẫn tích cực bởi bom đạn và máy bay chiến đấu của NATO và thậm chí là vũ khí trang bị từ các nước thành viên NATO, phe nổi dậy không mấy khó khăn để giành được ưu thế trong cuộc chiến tại Libya khi liên tục tuyên bố đã mở ra các tiền tuyến, bắt đầu tiến về thành trì của ông Gaddafi-thủ đô Tripoli. Trong khi đó, các nước tiếp tục bày tỏ quan điểm ủng hộ phe nổi dậy tại Libya. Nhiều nước thành viên và ngoài NATO đã tuyên bố công nhận tính hợp pháp của Hội đồng dân tộc chuyển tiếp (NTC) – cơ quan đầu não của lực lượng nổi dậy. Thậm chí ngày 13/7, đại diện NATO đã lên tiếng xác nhận việc liên minh này đã tiến hành thảo luận với các quan chức hàng đầu của NTC để thảo luận về tương lai của Libya.
 

Trẻ em - Nạn nhân đau khổ của "Trách nhiệm bảo vệ" (Ảnh IT)

Chưa đầy 4 tháng thực hiện sứ mệnh bảo vệ tại Libya, bom đạn của NATO đã khiến hơn 1.100 thường dân vô tội và hàng nghìn người khác bị thương. Thậm chí Trưởng công tố Libya Mohamed Zekri Mahjubi còn buộc tội NATO đã phạm vào một loạt các tội danh: Theo đuổi các âm mưu sát hại ông Gaddafi, có chủ ý đưa ra các hành vi gây hấn nhằm vào những thường dân vô tội, sát hại trẻ em và lật đổ Chính phủ Libya với mục tiêu bóc lột tài nguyên dầu mỏ của Libya. Đến tháng 8/2011, ưu thế quân sự đã nghiêng rõ rệt về phe nổi dậy khi lực lượng của ông Gaddafi liên tục bị ghi nhận là để mất những căn cứ quan trọng.

Sau các cuộc giao tranh ác liệt, vào hồi 5 giờ chiều ngày 23/8, lực lượng đối lập tại Libya tuyên bố chiến thắng sau khi giành quyền kiểm soát hoàn toàn khu dinh thự phòng thủ kiên cố Bab Al-Aziziyah và các trung tâm đầu não khác của nhà lãnh đạo Muammar Gaddafi ở thủ đô Tripoli. Sau hơn 5 tháng NATO tiến hành chiến dịch không kích Libya, lực lượng chống đối chính quyền ở nước này đã kiểm soát đất nước.

Người phát ngôn của lực lượng NATO tại Libya, Đại tá Roland Lavoie đã phải thừa nhận: “Lực lượng trung thành với nhà lãnh đạo Libya mà NATO chứng kiến không phải là đội quân hoàn toàn tan rã, mà là đang rút lui trật tự, chấp nhận tình thế lùi bước và chọn lựa vị trí tốt nhất trong khả năng để tiếp tục cuộc chiến”. Ngày 29/8, Chủ tịch Liên hiệp Châu Phi, ông Jean Ping tuyên bố ông Gadhafi phải hiểu rằng phe đối lập đã nắm được quyền lực, và ông nên có hành động để ngăn ngừa đổ máu thêm. Lên tiếng trước các nhà báo ở thủ đô Addis Ababa của Ethiopia, ông Ping kêu gọi cả những người trung thành với ông Gadhafi, lẫn các chiến binh của phe nổi dậy chấm dứt giao tranh, bởi vì theo ông “chiến tranh đã chấm dứt”.

Chiến thắng nhọc nhằn mở ra một tiền lệ nguy hiểm (Ảnh IT)

Với NATO, lực lượng đóng vai trò chính trong việc thực thi Nghị quyết của Liêp hợp quốc, tiến hành những cuộc không kích Libya nhiều tháng qua, đã đưa ra tuyên bố rằng, sự can dự của NATO trong tương lai sẽ tuân thủ ba nguyên tắc: Thứ nhất là, Liên hợp quốc và Nhóm Tiếp xúc quốc tế về Libya sẽ giữ vai trò hàng đầu trong việc hỗ trợ nhân dân Libya trong giai đoạn hậu Gaddafi, trong đó NATO sẽ chỉ giữ vai trò thứ yếu; Thứ hai là, NATO sẽ không có lực lượng đóng trên lãnh thổ Libya; Thứ ba là, bất kỳ vai trò nào của NATO tại Libya trong tương lai, ngoài vai trò hiện nay trong Chiến dịch Người bảo vệ Thống nhất (OUP), sẽ tùy thuộc vào tình hình thực tế.

Liên minh châu Âu (EU) cũng đã lên tiếng kêu gọi nhà lãnh đạo Gaddafi phải từ bỏ quyền lực ngay lập tức để tránh đổ máu thêm. Chủ tịch EU Herman Van Rompuy và Chủ tịch Ủy ban châu Âu Manuel Barroso nói trong một tuyên bố chung rằng “EU sẽ tiếp tục ủng hộ Libya trong quá trình chuyển giao dân chủ và tái thiết kinh tế dựa trên công lý xã hội, bao gồm mọi thành phần và toàn vẹn lãnh thổ cùng với cộng đồng quốc tế”.

Điện Elysee thì khá nhanh chóng đưa ra thông báo cho biết, Tổng thống Pháp Nicolas Sarkozy và Thủ tướng Anh David Cameron sẽ cùng đăng cai cuộc họp của nhóm tiếp xúc về Libya sẽ diễn ra vào tuần tới tại Paris. Rồi Nga, Trung Quốc cũng đều đã lên tiếng khẳng định sẽ sớm thiết lập quan hệ với chính quyền mới ở Libya và cũng sẽ có những hỗ trợ cần thiết.

Về phần mình, Mỹ-mặc dù không tham gia thực sự tích cực trong cuộc chiến của liên quân NATO chống Libya, nhưng nay, khi cuộc chiến đang đi đến hồi kết, Mỹ đã lên tiếng về kế hoạch “tái thiết” Libya. Mỹ cho biết, đang tìm cách giải ngân 1,5 tỷ USD trong số tài sản phong tỏa của Libya để giúp quân nổi dậy thành lập một Chính phủ bền vững và đáp ứng các nhu cầu nhân đạo.

Tổng thống Venezuela Hugo Chavez chỉ trích vai trò của phương Tây trong cuộc chiến Libya (ảnh IT)

Nhìn lại mục đích thật sự của cuộc chiến tại Libya, một số chuyên gia nghiên cứu khu vực Trung Đông và Bắc Phi cho rằng: “Hai phần ba nhu cầu dầu mỏ của thế giới thuộc về một số nước tham gia chiến dịch chống Libya” và “những nước đó đang tìm cách bảo đảm quyền lợi về dầu mỏ của họ ở Libya", "Tham vọng của các cường quốc lớn là đóng vai trò then chốt trong việc thay đổi chiều hướng của Libya là đang tìm cách vẽ lại bản đồ mới cho khu vực Bắc Phi và Nam Địa Trung Hải. Sự kiện ở Libya đã tạo ra một cơ hội lớn cho Mỹ và phương Tây thực hiện kế hoạch đầy tham vọng của họ". Ông Abdul-Rahim Al-Sunny, một nhà phân tích Sudan cũng cho rằng, mục tiêu chính nằm đằng sau chiến dịch can thiệp quân sự của phương Tây vào Libya là nhằm chia đất nước này thành hai phần: phía Đông và phía Tây và đưa đất nước Bắc Phi quay trở lại “một thời kỳ lịch sử tồn tại từ trước thời của Quốc vương Al-Sanousi". "Cuộc chiến ở Libya là phục vụ nền kinh tế phương Tây bởi các cường quốc lớn một mặt bán vũ khí cho các lượng Libya mặt khác lại đầu tư vào đây". Cũng theo các nhà phân tích thì, lợi ích của phương Tây và các nước lớn khác nằm ở việc “phân chia lợi ích dầu mỏ” còn việc “bảo vệ người dân” và “lật đổ ông Gaddafi" chỉ là cái cớ.

Theo dư luận yêu chuộng hoà bình, giải quyết những vấn đề bất đồng theo phương pháp đàm phán hoà bình thì Chiến dịch “Thực hiện trách nhiệm bảo vệ” của NATO tại Libya đã đi quá xa Nghị quyết 1973 của Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc và mở ra một tiền lệ xấu trong giải quyết các xung đột tại các điểm nóng trên thế giới./.